حكیم نظامی گنجه یی نینگ توركی دېوانی

M.h. Yarqin

13. marts kl. 21.49  · بیرینچی خمسه یره‎تکن بویوک شاعر- نظامی گنجه‎یی‎نینگ اولوغلش کونی مناسبتی بیلن

حلیم یارقین

حكیم نظامی گنجهیینینگ توركی دېوانی

اېسلتمه:

بو مقاله‎ دری تیلیده انیس روزنامه ‎سی(مورخ 7/11/1392) و اۉزبېکچه‎سی اۉزبېکستان یازووچیلر اویوشمه‎سی جریده سی (اۉزبېکستان ادبیاتی و صنعتی: 2012- ییل، 22-جون، 25-سان) نشر بۉلگن.بویوك شاعر حكیم جمال الدین ابو محمد الیاس بن یوسف بن زكی بن مؤید نظامی گنجهیی هجری قمری آلتینچی عصرده یشب اۉتگن. او تخمین هجری قمری 530 ده آذربایجان نینگ گنجه شهریده توغیلیب وایه گه یېتدی و بوتون عمری بۉیی اۉشه یېرده یشب ایجاد اېتدی. نظامی شعریتده خمسهچیلیكنی باشلب بېرگن بویوك سۉز استادی سنهلهدی.هرچند أیریم تحقیقاتچیلر اونی فارس یا كه كُرد دېب تانیتیشده اورینگن بۉلسهلرده، بیراق اصلیده او تورك بۉلگن. چنانكه او، اۉز زمانیده آنه تیلی بۉلمیش توركی گه اعتبار بېریلمهگنیدن شوندهی شكایت قیلگن اېدی:توركی ام را در این حبش نخرند لاجرم دوغبای خوش نخورندقاله بېرسه یوقاریدهگی بیتدن، نظامی نینگ آنه تیلی توركی اېكنلیگی هم يقّال بیلینیب تورگن.نظامی “گرگ”(بۉری) سۉزینی توركی خلقلر فرهنگیدهگی توشونچه و اعتقادگه خاص معناده (زيركليك و هوشيارليك) قوییدهگی مصرعلرده یخشی توشینگن حالده جوده اۉرینلی ایشلتگن:پدر بر پدر مر مرا گرگ بودبه فرزانهگی هریكی گرگ بود شونینگدېك، “خمسه” سینینگ “اسكندرنامه” داستانیده، تورك دولتلریدن شونداق فخرلهنیب یازهدی:زكوه خزر تا به دریای چینهمه تـــورك بیــنم زمین فارس ادبیاتی منبعلریده اېسه نظامینینگ اساساً فارسچه شعرلری حقیده سۉز یوریتیلیب، اونینگ توركی شعرلری بار-یۉقلیگی حقیده هیچ قنداق سۉز یا اشاره (بلكه اتهیلب) قیلینمهگن! هرحالده، بیز اوشبو مقالهده، ادبیات همده نظامی نینگ كۉپلب مخلصلری اوچون قیزیقرلی بۉلگن، حكیم نظامی گنجهیی نینگ توركی دېوانی و شعرلری حقیده قیسقهچه معلومات بېرماقچیمیز.مصر اۉلكهسی قاهره شهری نینگ دربالمجامیر سراییده مشهور “خَدیویه” آتلی كتابخانهده جوده نایاب قدیمی قۉلیازمه اثرلر سقلنهدی. كتابخانه مسؤولی بۉلگن علی افندی حلمی داغستانی كتابخانه نینگ فارسی و توركی قۉلیازمه اثرلری كتالوگی(فهرستی)نی توزیب، اونی هجری قمری 1306 ییلی مصر القاهره عثمانیه باسمه خانهسیده چاپ اېتگن اېدی.نشر اېتیلگن كتالوگده، قۉلیازمهلرنینگ علم الادب الفارسی بۉلیمیده علی افندی حلمی (ش ا ج ا ن خ 186 ن 4 9547) ردیفلی بیر تۉپلم حقیده سۉز یوریتگن. بو تۉپلم آلتی اَیری اثردن عبارت: 1. دېوان نظامی، 2. دېوان هاتفی، 3. دېوان مسعود، 4. دېوان خاتمی، 5. دېوان فتحی و 6. بیر فارسچه منظوم رساله.عالم تۉپلمدهگی “نظامی دېوانی” حقیده شونداق یازگن:”دېوان نظامی تألیف المولی نظام الدین بن محمد جمال الدین یوسف بن مؤید الگنجوی الاویسی وفات ییلی هجری قمری 597. یا اشرف البریه یا سیدالوری… الخ. تعلیق خطی ایله پیر احمد بن اسكندر، یازیلیشی نینگ سنهسی هجری قمری 923. او، تورك تیلیده دیر.”بيراق قیزیق كه استاد سعید نفیسی نسخهنی كۉرمسدن، گویا “خدیویه” كتابخانهسی فهرستینی توزگن مؤلف اونچهلیك فارسچهنی بیلمهگن و شو باعث، نظامینینگ شعرلرینی توركی انگلهگن يا هم مذكور فهرست نینگ تحریری یا چاپ پیتیده ینگلیش یا تحریف یوز بېرگن و بونده هيچ قندهی ایكیلنیشگه اۉرين يۉق، دېب ادعا قیلگن!! حال آنكه، اگر حرمتلی استاد علی افندی نی تانیگنيده اېدی، بوندهی غیرمنطقی سۉزنی ایتمهگن بۉلر اېدی؛ زیرا علی افندی فارس تیلینی یخشی بیلگن و فردوسینینگ شاهنامهسینی سطرمه-سطر توركیگه اۉگيرگن. بنابرین، بوندهی آدم “فارس تیلیدن خبرسیز” كیشیلر قطاریگه كیریتیلمسلیگی كېرهك اېدی. چاپده ينگليش بۉليب، گویا “هو بااللغة التركیه” عبارهسی اونگه علاوه قیلینگن، دېگن ایكینچی ادعا هم بوتونلهی اۉرینسیز دیر…. (رحمانی فر، محمد، نگاهی نوین به تاریخ دیرین تركهای ایران، نشر اختر، چاپ پنجم، 1387، ص 157) شونداق قیلیب، علی افندی حلمی تۉپلمدهگی “نظامی دېوانی”نی بویوك شاعر حكیم نظامی گنجهیی نینگ توركچه دېوانی، دېب قید اېتگن. كتالوگدهتانیتیلگن نظامی گنجهیی نینگ اوشبو توركچه دېوانی حقیده كېينلر سۉز یوریتگن برچه عالملر، اساساً علی افندی حلمی نینگ انه شو قیسقه اېسلتمهسی اساسیده سۉز یوریتگنلر، اما اونینگ محتواسی، شعرلری حجمی و خصوصیتی حقیده دېیرلی معلومات بېرالمهگنلر.ایرانلیك عالم دكتور حسین فیض اللهی وحید 1370 ییلی تبريزده نشر قیلگن نظامی نینگ فارسچه دېوانی مقدمهسیده، نظامینینگ توركی شعرلری حقیده هم سۉز یوریتیب، جملهدن علی افندی حلمی نشر اېتگن كتالوگدهگی یوقاریده اېسلنگن قیسقه معلوماتنی هم بیرینچی بۉلیب ایران مطبوعاتیده نشر اېتدی. كېین باشقه عالملر نظامی گنجهیی نینگ توركی شعرلری هم بارلیگی حقیده عیناً دكتور حسین فیض اللهی وحید نشر اېتگن معلوماتلر و فكرلر اساسیده انیقراق فكر بیلدیرهباشله دیلر. جملهدن ایرانلیك عالم محمد رحمانی فر اۉزی نینگ “نگاهی نوین به تاریخ دیرین توركهای ایران” آتلی كتابیده نظامی نینگ توركی شعرلری بارلیگی حقیده سۉزلب، كتالوگدهگی معلوماتنی هم نشر اېتدی. (نگاهی نوین به تاریخ دیرین توركهای ايران، 157-بېت)و نهایت، ایرانلیك عالم صدیار وظیفه (اېل اۉغلو) تشبثی و سعی حركتی بیلن قاهرهنینگ “خدیویه” كتابخانهسیدهگی حكيم نظامی نینگ توركی دېوانی قۉلیازمه سینینگ فوتو نسخهسی قۉلگه كیریتیلیب، اونینگ اهتمامی بیلن هجری 1381 (میلادی 2003) ییلی تهرانده “اندیشه نو” نشریاتی ارقهلی بیرینچی قتله چاپ اېتیلدی. كتابگه تانیقلی مشهور توركولوگ عالم پروفیسور دكتور حسین محمدزاده صدیق چوقور علمی مقدمه یازگن. مقدمهده، نظامی، اونینگ دېوانیدهگی شعرلری و اونگه تېگیشلی باشقه موضوعلر حقیده كېنگ معلومات بېریلگن. نظامی نینگ توركی دېوانی نشر بۉلیشی بیلن آق، بیر قنچه عالملر او حقده اۉز (ایجابی و سلبی) فكر و ملاحظهلرینی ایران مطبوعاتیده نشر اېتهباشلهدیلر.آذربایجانلیك بیر عالم (افسوس كه مېنگه ییباریلگن فوتو نسخهده او كیشی نینگ آتی یۉق!) اوشبو دېواننی “صدیار وظیفه” نینگ ایران نشری همده خانم دكتور فخرتاج فخری دیزی ارقهلی قۉلگه كیریتگن “خدیویه” قۉلیازمه سینینگ فوتو نسخهسی اساسیده، میلادی 2006 ییلی باكوده “نورلر” نشریاتی ارقهلی چاپ اېتدی.بیز، تهرانده (عرب یازوویده) باسیلیب چیققن نظامی نینگ توركی دېوانینی حرمتلی دۉستیم بهرالدین شارق جنابلری ارقه‎لی قۉلگه کیریتدیک. شونینگدېک، حرمتلی دوستیم استاد محمدزاده صدیق جنابلری اۉته لطف ایلب، التماسیمگه كۉره اۉرتاغیم حرمتلی بهرالدین شارق ارقهلی آذربایجان لاتین یازوویدهگی باكو نشری فوتو نسخهسینی مېنگه یېباردیلر. شونینگدېک، خدیویه کتابخانه‎سی قۉلیازمه‎سی کوپیه‎سینی مصرلیک تورکولوگ عالم، “بابرنامه”نینگ عربچه تیلماجی دۉستیمیز پروفیسور خانیم ماجده مخلوف فلاح ییباردیلر.حرمتلی خانیم ماجده مخلوف فلاح، استاد محمدزاده صدیق همده بهرالدین شارق جنابلریگه چوقور منتدارلیك بیلدیرهمن. (حرمتلی دوستیم بویوک تورکولوک عالم دکتور محدزاده صدیق جنابلری اۉتکن ییلی آغیر کسللیک طفیلی تهرانده وفات اېتدی، افسوس. روحی شاد بۉلسین.)بیز، نظامی نینگ توركی دېوانی حقیدهگی برچه معلوماتلرنی انه شو نشرلردن فایدهلنیب بېرهمیز.باكوده چاپ اېتیلگن حكيم نظامی گنجهیی گه منسوب اوشبو توركی دېوان نینگ مندرجهسی:- كیریش سۉز (3-4 بېتلر): بونده تورلی منبعلر اساسیده نظامی نینگ توغیلگن و وفات سنهسی، آتی، لقبی و اجدادی، یشهگن یېری، عایلهسی و اثرلری حقیده معلومات بېریلگن.- دېوان نظامی حقیده ملاحظهلر (5-7 بېتلر): بو بۉلیمده، سعید نفیسی فكری اساسيده، نظامی نینگ داستانلر، غزللر، قطعهلر، قصیدهلر و رباعیلردن عبارت 20000 بیتلی ییریك دېوانی (البته فارسچه دېوانی) بارلیگی اېسلنگن. شونینگدېك، علی افندی حلمی كتالوگیدهگی معلومات كېلتیریلیب، دېواندن بیر بېت نینگ عكسی هم باسیلگن. بۉلیمده نظامی نینگ توركی دېوانی هم بارلیگی اورغولنهدی. قاله بېرسه، نظامی دېوانی اۉرین آلگن تۉپلمدهگی آلتیته اثرنینگ آتی اېسلنهدی.دېوان مهتممی نظامی گه منسوب اوشبو دېواننی تېكشیریب، اوندهگی شعرلر نظامی تخلصلی ایكی شاعرگه تېگیشلی اېكنینی بیلدیرهدی: بیری، حكیم نظامی گنجهیی و ایكینچسیی، نظامی چلبي قرهمانلی.مهتمم گه كۉره، تۉپلمدهگی نظامی دېوانی الفبا تیزیمی اساسیده ترتیب قیلینگن، بیراق اونده بو ایش اوچ قتله تكرار بۉلگن: بیرینچی بۉلیمدهگی شعرلر اۉزی نینگ تیلی، سبكی، ایری-ایری عنصرلری، قصیدهلردهگی ممدوحلر آتی همده نظامی خمسهسیدن تاپیلگن أیریم مشترك اۉرنكلرگه كۉره، بو شعرلر حكیم نظامی گنجهیی نیكی اېكنلیگینی ثبوت قیلهدی.اما دېوان نینگ ایكینچی و اوچینچی بۉلیملریدهگی شعرلر حكیم نظامی گنجهییدن ایكی عصر كېین یشب اۉتگن نظامی قرهمانلی گه تېگیشلی دیر. چونكه: بیرینچیدن، بۉلیملردهگی أیریم شعرلر بعضی تذكرهلرده نظامی قرهمانلی آتیگه قید اېتیلگن.ایكینچیدن، بو شعرلر حكیم نظامی گنجهیی نینگ شعری و تویغولری دنیاسیدن فرقلی دیر.مهتمم بو بۉلیم سۉنگگیده، ایرانلیك عالم وحید دستگردی نظامی دېوانی (البته فارسچهسی) نی 8 ته نسخه (5 ته هندوستان، 2 ته لندن، بیری برلین و تغین بیری تبریزده دیر) اساسیده نشرگه تیارلب، تهرانده چاپ اېتگنینی اېسلهیدی. شونینگدېك، او صفویلر زمانیده نظامی نینگ تۉلیق و مكمل دېوانی بۉلگنینی اېسلب، اېسلنگن 8 ته نسخه ده توركی شعر هم بار-یۉقلیگینی انیقلش اوچون، اولرنی تېكشیریب چیقیش لازملیگینی تأكیدلهیدی.- دېوان نظامی ده بۉلگن تیل نورملری (8-10 بېتلر): بو بۉلیمده، نظامی دېوانی نینگ تیلی “ده ده قورقوت” اثریدن سۉنگ اۉرتهگه كېلگن بیر تیل محصولی دېگن فكر بیلدیریلگن و سوكو، قت، اېشیك، ایم، اۉزلر، اویسر، ییلماق، چیپین و دكلو كبی بیرتلهی اېسكی توركچه سۉزلر اۉرنك صفتیده كۉرسهتیلگن.- نظامی نینگ توركچه و فارسچه اۉخشر تركیبلری (11-12 بېتلر): بو بۉلیمده نظامی نینگ خمسه و توركچه شعرلریده ایشله تیلگن بیرخیل تركیبلر و اۉخشهتیشلر اۉرنك صفتیده كۉرسهتیلیب، بو بیلن خمسه و توركی شعرلرنینگ شاعری بیر كیشی، یعنی حكیم نظامی گنجهیی اېكنلیگی اورغولنهدی.- توركچه دېوانده نظامی نینگ ممدوحلری (13-16 بېتلر): بو بۉلیمده، نظامی اۉزینینگ توركچه قصیدهو غزللریده مدح اېتگن آلتی كیشی ممدوح تانیتیلگن. طبیعی كه بولرنینگ برچهسی نظامی گنجهیی بیلن زمانداش بۉلگن و بو حكمدارلر نظامی قرهمانلی زمانیده یشهمهگنلر. ممدوحلرنینگ آتی قوییده گچه:

1. محمدخان:كیم دیر اُول خسرو آفاق محمد خان كیمگردی رهیندن اېدیر دیده منور نرگیز

2- جهانبخش/ مظفر (قیزیل ارسلان):جهانبخش یېدی (یېتّی) اۉلكه نین كونهسیكه دین و دولــتدن مظــــــفر اُولدو*بیر خداوند جهانبخش شمس قدر كه اونونباغ قدرینده مه و مهر اۉله كمتر نرگس

3- سلطان جمال (الدین):شهریار نوجوان سلطان جمال اُول شاه كیمخسرو عالی علم دیر والیی والا همم

4- سنجر، طغرل:بو سنجر ایله طغرل وصفی نی اې نظامیجز سن مراد اېدرسن شاه قاپی سینده دۉغرل

5- میر احمد (امیر احمد):سلطان ابوالفضایل میراحمد اول ملك كیمبیر بحر دیر كه، بۉلمز عقل اونه هیچ ساحل

6- سید (آته بې سید)= سید زنگی:بونو بۉلدوم چاره كیم بو سید ایله اۉلم قریناۉله كیم فیض اۉله ذاتیندن سعادت بنه هم- خدیویه نسخه سیده سرهلمه نېچه دوام اېدر (17-19 بېتلر): بو بۉلیمده مهتمم نظامی دېوانی نینگ سرهلش و توزیلیشیگه دقت قیلیب، دېواندهگی شعرلر نظامی تخلصلی ایكی شاعرگه تېگیشلی اېكنینی انیقلهگن. اونینگچه، اگر شعرلر بیر كیشی نیكی بۉلگنیده اېدی، اونده توزووچی شعرلرنی اوچ قتله سرهلمهی، بلكه بیر قتلهگینه سرهلب توزیشی كېرهك اېدی! شو باعث، شعرلرنینگ اوچ قتله سرهلهنیب توزیلگنلیگی، اولر ایكی ایری شاعرگه تېگیشلی دېگن تصورنی توغدیرهدی.بیرینچی سرهلمه شعرلر(قصیده و غزللر) حكیم نظامی گنجهیی گه تېگیشلی كۉرینهدی. شونینگدېك، دېواندهگی فارسچه شعرلر نظامی قرهمانلی گه تېگیشلی دیر؛ چونكه محمد طاهر بورسلی “عثمانلی مؤلفلری” ناملی كتابیده اونینگ فارسچه شعرلر یازگنی وحفیظی شیرازی نینگ شعرلریدن تخمیسلر قیلگنینی ایتگن. بورسلی نینگ “تذكره شاهی”دهگی معلوماتیگه كۉره، قۉلیمیزدهگی دېوانده رندلره عیب اېتمه یی خوش اخلاق زاهد كه اۉزگهلرین گناهینی سنه یازمه یه جك دیرمطلعلی غزل نینگ تخمیسی نظامی قرهمانلی شعرلری ارهسيده بار. بو نرسه، ایكینچی و اوچینچی سرهلمه شعرلر قرهمانلی نظامی نیكی بۉلگنلیگی نی كۉرستهدی. “خدیویه” قۉلیازمه سینینگ كتابت تاریخی (هجری 923) نظرده توتیلسه، نظامی گنجهییدن سۉنگ نظامی قرهمانلی دن ایرانده تحصیل آلیب، قونیه ده یشب ایجاد اېتگن اۉزگه شاعر بۉلمهگن. اېسلش كېرهك كه، بیرینچی بۉلیمدهگی نظامی گنجهیی گه منسوب شعرلر هم تۉلیق اېمس. چنانكه بیرینچی شعر و نرگيز(نرگس) قصیده سی توگل اېمس. قالهبېرسه، كاتب ایكینچی و اوچینچی سرهلمهلرنینگ سۉنگگیده مخصوص بېلگی قۉیگن؛ بیراق شونداق بېلگی بیرینچی بۉلیم نینگ اداغیده قۉییلمهگن. نظامی قرهمانلی گه منسوب قیلینگن أیریم شعرلردهگی ممدوحلر او بیلن زمانداش بۉلمهی، بلكه اوندن ایلگری یشب اۉتگن نظامی گنجهیی بیلن زمانداش دیر.- دكتور حسین محمدزاده صدیق دن (دۉزگون) (20-23 بېتلر):عالم بو مقاله ده “لامیه” قصیدهسی همده نظامی حقیده كېنگ معلومات بېریب، تاریخده “عراق سلجوقلری” آتی بیلن تانیلگن سلاله نینگ هجری 511-590 ییللر بۉیی آذربایجان و عراق عجم یورتلریده حكمدارلیك قیلگن 9 كیشی حكمدارنی تانیتهدی. بو شاهلرنینگ برچهسی ادبسېور بۉلیب، ظهیرفاریابی، خاقانی شیروانی، اثیر اخسیكتی، نظامی گنجهیی، جمال الدین و كمالالدین اصفهانی كبی شاعرلر اولرنی مدح اېتگنلر.بولردن ارسلان اۉغلی طغرُل نینگ اۉزی هم شاعر بۉلگن. شاعرلر اولرنینگ مدحی اوچون “لامیه” قصیدهلر یازگنلر. “لامیه” طغرل سۉزی نینگ سۉنگگی حرفی “لام” دن آلینگن و قصیده نینگ قافیهسی بۉلگن. بو نوع قصیده مغوللر یوریشیگچه (هجری 606) كېنگ ترقلگن شعري عنعنه اېدی.”لامیه” قصیدهلری ارهسیده نظامی گنجهیی نینگ قصیدهسی جوده شهرت قازانگن. بو قصیده “خدیویه” قۉلیازمه سیده بار. نظامی نینگ “لامیه” سی امیر ابوالفضایل فلاكید بن احمد وصفیده دیر. قیزیغی شو كه، قبولی شیروانی، اهلی شیرازی، كمال اصفهانی و باشقه لر اۉز “لامیه” لرینی نظامی گنجهیی نینگ “لامیه” سی تأثیریده یازگنلر:نظامی گنجهیی:اُول زلف و اُول بناگوش، ثعبان و دست موسی اُول خال و اُول زنخدان، هاروت و چاه بابلكمال اصفهانی: زلف تو بر بناگوش، ثعبان و دست موسی خال تو در زنخدان، هاروت و چاه بابلبو اۉرينده قيزيغی شو كه، حافظ شیرازی هم نظامی نینگ “لامیه” قصیده سی مطلعی نی فارسچه گه ترجمه قیلگن. نظامی دېیدی: وصفیده اُول جمالین ذكر اېتدیینی بو دیل هركیم اېشیتسه ایدیر: للّـه در قایلحافظ ایتهدی: هر نكتهیی كه گفتم در وصف آن شمایل هركو شــنید گفــــتا: للّــه در قــایلشونینگدېك، مقاله ده نظامی گنجهیی دن تأثیرلنیب، شعرلر و نظیرهلر یازگن خاقانی شیروانی، سعدی، حافظ، فخرالدین عراقی، اهلی شیرازی و نظامی قره مانلی لر شعرلریدن اۉرنكلر كېلتیریلیب، مقایسی یۉسینده آچیقلنگن.- نظامی گنجهیی نینگ توركچه میزدهگی دوامچیلری (24-45 بېتلر):بو بۉلیمده، نظامی نینگ توركی شعریتی نینگ دوامچیلری صفتیده یوسف شیخی، تاج الدین ابراهیم احمدی، نظامی چلبی قرهمانلی لر حقیده كېنگ سۉز یوریتیلیب، اولرنینگ شعرلری مقایسی یۉسینده نظامی شعرلریدن تأثیرلنگنی مثاللر بیلن كۉرسه تیلگن.- دېوان نظامی گنجه یی (46-62 بېتلر):دېواندهگی شعرلر فهرستی:- بیر ناقص غزل- 12 بیت، مطلعی:یا اشرف البریه یا سیدالوریالله ذاتـكه قـدراً و منزلی- نرگیز(=نرگس) قصیده سی- 57 بیت، (مطلعی یۉق):سحر ایله شباده علمینده كمال یۉخ اېسه بس نه حیله ایله آلیر اوجونه آذر نرگیز- سنجر ایله طغرل قصیده سی- 46 بیت، مطلعی:وصفینده اُول جمالین ذكر اېتدیی نی بو دیلهركیم اېشیتسه اَیدر للـهی در قایل – سلطان جمال قصیده سی- 49 بیت، مطلعی:شكر كیم سلطان گردون حشمت انجم حشمعِز ایله باسدی بساط سلطنت اوزره قدم – چراغ – 19 بیت، مطلعی:اې پرتو لقایین ایله بی نور و فر چراغنسبت اۉزونه شمس و قمر مختصر چراغ- خدیو روزگار- 12 بیت، مطلعی:اې تهمتن تن، سكندر در، خدیو روزگاروی مؤید ید، مظفر فر، امیر كامگار- چتر سیاه- 7 بیت، مطلعی:خسرو ملك مروت داور عالم پناهآفتاب اوج دولت سایه لطف اله- كتابین ایچیندهكی لر، 63-بېت.حاضرچه، نظامی گنجهیی نینگ توركی شعرلریدن فقط بیر نسخه، یعنی شو “خدیویه” قۉلیازمهسی گینه عالملرگه معلوم و اختیارلریده. بیراق معلوم بۉلگن شعرلرنینگ آزلیگیگه قرهمهی، نظامی نینگ توركی شعرلری هم خودی فارسی شعرلری كبی هم اۉز زمانهسی و هم كېینگی نسللرنینگ ییریك شاعرلریگه كوچلی تأثیر قالدیرگنی یوقاریده مثاللر ارقه لی كۉرسه تیب اۉتیلدی. كېلگوسیده، عالملر و تحقیقاتچیلرنینگ ایزلنیشلری بیلن، حكیم نظامی گنجهیی نینگ تغین باشقه شعرلری و قۉلیازمهلری دنیا كتابخانهلریدن، قاله بېرسه اوندن ایكی عصر كېین یشب اۉتگن نظامی چلبی قرهمانلی نینگ دېوانی همده تذكره و جُنگلرده اونینگ آتیگه اۉتیب قالگن باشقه توركی شعرلری هم تاپیلیشیگه امید باغلب قالهمیز.قوييده، حكيم نظامی گنجهیی نينگ بير توركچه غزلینی اۉقينگ:

چتر سياه

خسرو ملك مروت، داور عالم پناه

آفتاب اوج دولت، سايه لطف اله

قلعه جهانده كمتر پاسبان كيوان ديرخوان

اقبالينده كمتر قرص، قرص مهر و ماه

نسبت ايتميش سهو ايله لطفون نسيمينه اوزون

اُول گناه اوچون قيلر باد سحرگاه هرگون آه

خينگ گردون گرد ايله سياره وش سير ايله

سندولت و بخت و شرف اولار اونونجه پيك راه

اولمه دي تشويش فرعون حوادثدن ايمن

هركيمه كيم فرّ اونين اولمادي پشت و پناه

شهريارا قاندي لطفون قندينه چون خاص و عام

بولا بيز قوللارا هم لطف ايلرسن گاه-گاه

نيجه كيم فراش چاپين شيوه ليل و نهارگه

دوشويه فرش عنبر

، گه توتا چتر سياه

دولت و اقبال و عز و موكب ايله هرزمان

صحن تخت و بخت چتر خيره اُول سن پادشاه

سنه دشمن اولانين اولسون لباسي

دايماتنده تصحيف قبا، باشيده مقلوب كلاه