Sh Juzjany
برگزاری همایش بزرگ بین المللی در سالون «کتابخانه توران» در باغ عبدالله قادری
_______________________________________________________________________________
به روز دوشنبه 6 فبروری سال 2023 یک همایش علمی-عملی بین المللی از طرف «موزیم دولتی خاطره قربانیان قتغان» در جنب شورای وزیران جمهوری اوزبیکستان، به همکاری سازمان دولتهای تورکی تحت عنوان «فعالیتهای معرفت پرورانه: ایده ها – رسالت و اهداف جدیدها و سهم شان در پیشرفت تورکستان» درسالون «کتابخانۀ توران» برگزار شده بود که درآن علاوه بر مورخان دانشمند و جدیدشناسان اوزبیکستان دانشمندان زیادی از کشورهای تورکی زبان اشتراک ورزیده بودند.
کنفرانس به گردانندگی دوکتور علوم در رشتۀ تاریخ، پروفیسور بختیار حسنوف رییس موزیم دولتی خاطرۀ قربانیان قتغان (کشتارجمعی توسط بولشویکها در تورکستان) آغاز شد.
او توضیح داد که به مناسبت صد سالگی …. در همین باغ کتابخانه توران که درسال 1913 در همین جا تشکیل شده بود به دستور رییس جمهور اوزبیکستادر همین محل احیا شد و گفت این کنفرانس که به اشتراک کشور های تورکی در همین محل تاریخی برگزار شده است، گام تاریخی بزرگی در جهت احیای میراث علمی و فرهنگی جدیدها محسوب میشود.
سپس پیام تبریک شوکت میر ضیایف رییس جمهور اوزبیکستان به اشتراک کنندگان کنفرانس بین المللی، از طرف مشاور دولت خیرالدین سلطانوف خوانده شد.
بعدا از طرف ذوات ذیل پیامهای تبریک خوانده شد:
– میرواحد عظیموف معاون سکرتر عمومی سازمان کشورهای تورکی،
– اولگان بیکاپ سفیر فوق العاده و مختار جمهوری تورکیه در اوزبیکستان،
– شاهین مصطفایف پریزیدنت اکادمی بین المللی تورکی،
– بلال چاکیجی معاون سکرتر عمومی موسسۀ جهانی تورکسوی،
– میربیک قره بایف – دایرکتر لوایح فوند بین المللی فرهنگ و میراث تورکی.
در جلسۀ عمومی کنفرانس در موضوعات ذیل سخنرانی شد:
• -«نخستین مرکز معارف جدیدها: جمعیت آموزش معارف بخارا (سال 1911، استنبول)»
دوکتور علوم، پروفیسور، مورخ و دپلومات تیمور خوجه اوغلی.
• – نعیم کریموف – خادم علمی پیشاهنگ موزیم دولتی خاطرۀ قربانیان قتغان، اکادمیسین، «سرچشمه های پیدایش جدیدها»
• – احمد کانلیدیری، پروفیسوردانشگاه مرمره، دوکتور علوم (تورکیه)، «تورکستان و والگا بویی-اورال مدرسه لریده تعلیم و اصلاحات».
• – ولایت گلی یف – سفیر آزربایجان در بوسنیه و گارسو گوینا، دوکتور علوم، پروفیسور(آزربایجان)، «میرزا کاظم بیک ومسایل جلب نمایندگان جوانان مسلمان تورک در دانشگاههای روسیه».
• – دلارام علیموا عضو علمی پیشاهنگ انستیتوت تاریخ، مربوط اکادمی علوم اوزبیکستان، دوکتورعلوم، پروفیسور، (نظریات دینی و اتنیکی جدیدهای تورکستان).
• – حضرت علی تورسون – پروفیسور دانشگاه بین المللی قازاق-تورک به نام خواجه احمد یسوی،«حماسۀ تورار ریسقولوف در آلمان».
• – سیدعبدالحکیم شرعی جوزجانی، دوکتور علوم، پروفیسور(سویدن)، «سفیر کبیر جمهوری بخارا در افغانستان – علامه هاشم شایق افندی».
• – یوسف آوچی پروفیسور دانشگاه چناق قلعه (تورکیه)، صلاحیت زبانشناسی فطرت و جایگاه او در مکتبهای آموزش زبان».
• – حمیدالله بالته بایف پروفیسور دانشگاه ملی اوزبیکستان، دوکتورعلوم فیلالوژی، «ریشه های معنوی جدیدیزم».
• – سیف الدین ایرشاخین، پروفیسور دانشگاه انقره، دوکتورعلوم (تورکیه)، «دیدگاه جدیدهای اوزبیک به تاریخ اسلام: در مثال عبدروف فطرت».
•
بعد از ختم جلسۀ عمومی و صرف طعام چاشت اشتراک کنندگان از موزیم دولتی «قربانیان قتغان» در میدان یادبود شهدا به رهنمایی متصدیان بازدید به عمل آوردند و با حقایق زندگی و فعالیت جدیدها با مشاهدۀ اسناد موثق آشنا شدند.
در روز دوم کنفرانس علمی کار خود را در سه شعبه ادامه داد و از طرف دانشمندان و مورخان اوزبیکستان، تورکیه، آزربایجان، قازاغستان، قیرغیزستان و قاره قلپاغستان بیش از 80 مقالۀ علمی تحقیقی خوانده شد.
یکی از برجستگیهای کنفرانس مذکور این بود که تمام سخنرانیها به زبانهای تورکی ایراد میشد.
سخنرانی من در معرفی خدمات علمی و فرهنگی استاد هاشم شایق افندی درساحات جاری سازی سیستم جدید آموزش و پرورش در معارف افغانستان، روانشناسی، تاریخ نویسی، انتقاد علمی، احیای عنعنۀ مشاعره، اساسگذاری عرس بیدل و معرفی ادبیات و فلسفۀ غرب به نسل نو و تأسیس مجلۀ «آیینۀ عرفان» و دیگر نوآوریها مورد توجه اشتراک کنندگان قرار گرفت. هاشم شایق به صفت یک دانشمند انسیکلوپیدیست توانست قسمتی از برنامه هایی را که دولت توتالیربرای جدیدها امکان تطبیق آنرا نداد، در کشورما عملی سازد.
او با ویژه گیهای خاص خود در قتار دانشمندان و کدرهای پیشاهنگ رهبری جنبش فرهنگی جدیدها چون پروفیسور ذکی ولیدی توغان، چوقای اوغلی مصطفا و عثمان خوجه قرار میگیرد و تا کنون به صفت یک شخصیت ممتاز علمی ناشناخته مانده بود.
همچنان ضمن صحبت گفتم که بعد سیاسی اندیشه ها و برنامه های دموکراتیک جدیدها که آزادی کامل تورکستان را مد نظر قرار میدهد، باید به حیث یک جنبش آزادی بخش ملی در تورکستان ارزیابی شود.
