Sh Juzjany
· «توریزم و اونینگ رواجیده بویوک ایپک یولی نینگ تاریخی اورنی»ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــعنوانلی مقالم، «معرفت» گزیته سی نینگ2022 ییل 16نوامبر سانیده کریل یازوویده نشر بولدی. مقاله موضوع بوییچه اوتکزیلگن خلق ارا کنفرانسده اوقیلگن ایدی.ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــمقاله متنی:حقوق فنلری دوکتوری، پروفیسور سید عبدالحکیم شرعی جوزجانی، توران فنلر اکادیمیه سی اکادیمیگی.Tуризм ва унинг ривожида буюк ипак йўлининг тарихий ўрниتوریزم و اونینگ رواجیده بویوک ایپک یولی نینگ تاریخی اورنی انسانلر ییریوزیده حیات باشلشی بیلن سفر یعنی بیر جایدن باشقه بیر جایگه اوتیشگه باشلگن. اوشنده بو سفرلر آزیق – آوقت و سوتاپیش، یا که خوفسیزلیککه ایریشیش و ریسورسلرنی قولگه کیریتیش مقصدیده بولردی، لیکن لذت، دم آلیش و تفریح اوچون سفرلر کیینراق یوزه گه کیلدی.بیرینچی باسقیچلرده آدملر سفر اوچون اهلی بولگن حیوانلردن فایده لنردی، لیکن کوپ زمانلر اوتیشی بیلن چرخ-عربه و کیمه نینگ اختراع ایتیلیشی شرایطنی اوزگرتیردی و آدملرگه اوزاق مسافه لرنی باسیب اوتیب، تورلی مقصدلرگه ایریشیش اوچون کینگ امکانیتلر یره تیب بیردی.BMT گه تیگیشلی «خلق ارا توریزم تشکیلاتی» تامانیدن بیریلگن تعریفگه کوره، توریزم دم آلیش، هاردیق چیقریش، تفریح قیلیش و بیران نرسه نی کشف ایتش مقصدیده عملگه آشیریله دیگن و کمیده یشش جاییدن 80 کیلومتر مسافه نی باسیب اوتیشگه مولجللنگن سفردن عبارت بولیب، سفرگه تیگشلی برچه خدمتلرنی اوز ایچیگه قمرب آله دی. سیاح یا که توریست شو مقصدلر اوچون اوییدن یولگه چیققن شخصدن عبارت.بوندن تشقری توریسم حقیده باشقه تعریفلر هم موجود، بیز اولردن ایریملرینی کیلتیره میز:توریست کیم؟ عمومی معناده ایزلنیشلردن تشقری، تفریح، تفنن، دم آلیش، اوزی نینگ خورسندلیگی و حیاتدن لذت آلیشی اوچون سفرگه چیققن کیشی توریست دیب اتله دی. باشقه چه قیلیب ایته دیگن بولسک توریست بیرکوندن کوپراق و بیر ییلدن کمراق مدت اوزی یشیدیگن جایدن باشقه بیر جایده قالسه، توریست حسابلنه دی. او ینگی محیطدن دم آلیش مقصدیده اوز یشش محیطیدن اوزاقله شیب، بیرکوندن بیر ییل گه چه اوشه جایده قاله دی. شونینگدیک خلق ارا توریسم تشکیلاتی «WTO » 1995 ییل توریزم اوچون قوییده گی تعریفنی بیرگن ایدی: بیر کیشی یا بیر نیچه کیشی نینگ اوز عادی حیات کیچیره دیگن جاییدن بشقه جایگه سفر قیلیب، اوشه ییرده کمیده بیر کیچه دن بیر ییلگه چه اوز بوش وقتینی اوتکزیش اوچون سفر قیلسه، توریست دیب اتله دی. البته ایش بیلن شغللنیش و کسب و درامد اوچون قیلینگن سفرلر بونگه کیر میدی. اوشبوتعریفگه کیرگن کیشیلر توریست دیب اتله دی.بیرلشگن ملتلر تشکیللاتی معلوماتیگه کوره توریزم نینگ اوچته توری موجود:1- ایچکی توریزم: بیر مملکت فقرالری نینگ اوز اولکه لری نینگ تورلی منطقه لریگه سفرلری؛2- کیریش توریزمی: باشقه مملکتلرفقرالری باشقه بیراولکه گه سفرلری؛ 3- چیقیش توریزمی: بیر اولکه فقرالری باشقه مملکتلرگه سفرلری. ایریم منبعلرده توریزم نینگ قوییده گی تورلری هم کورسه تیلگن: مدنی توریزم، سپورت اویینلری توریزمی، طبیعی جایلرده دوالنیش توریزمی، زیارت توریزمی (مقدس جایلرنی زیارت قیلیش) و باشقه لر.بو گون توریزم، دنیا مقیاسیده مملکتلرنینگ اقتصادیاتی و مدنیتی بوییچه کتته حصه قوشیب کیلماقده، کیله جکده هم بو ساحه لرده اونینگ اورنی آشیب باره دی. توریزم نینگ واسطه لری تاشوچی واسطه لر: تاشوچی واسطه لر سیاحت نینگ اساسی اوستونلریدن حسابلنه دی، بو ییرده تاشووچی واسطه لر بیلن سیاحت سکتوری آره سیده کوچلی علاقه موجود، یعنی هرقنچه تاشووچی واسطه لر و یوللر رواجلنسه، اوشنگه قرب توریزم هم رواجلنه دی. اوشبو واسطه لر اوچ تورگه بولینه دی:1- هوا یوللری واسطه لری (طیاره لر – سملیوتلر)؛ 2 – ییر یوزیده یورووچی واسطه لر، تیمیر یوللر،مشینه لر؛ 3 – سووده سوزووچی واسطه لر، تورلی تومن کیمه لر.توریزم خلق ارا کونی: BMT گه تیگیشلی خلق ارا توریزم تشکیلاتی 1979 ییل سپتمبر آییده اسپانیه ده تشکیل ایتیگن اوچنچی دوره سیده توریزم فایده لری و اونینگ اجتماعی، مدنی، اقتصادی و سیاسی اهمیتیگه جهان همجمعیتی اعتبارینی آشیریش مقصدیده 1980 ییلدن باشلب 27 سپتمبر کونینی خلق ارا سیاحت کونی ایتیب تعیینله دی.شونگه کوره هر ییل خلق ارا توریزم تشکیلاتی عمومی سکرتیری تامانیدن اوشبوکوننی نشانلش بوییچه بیر رساله نشر ایتیله دی، بوندن تشقری خلق ارا توریزم اجرایی مجلسی توصیه سی اساسیده تشکیلات تامانیدن بیگیلنگن موضوعلر بوییچه اوتکزیله دیگن رسمی ییغیلیشلرگه رئیسلیک قیله دی.توریزم و بویوک ایپک یولی: اوتمیشده بویوک ایپک یولی توریزم رواجیده مهم رول اوینه گن. تاریخ جریانیده تورکستان دیاری اینیقسه اوزبیکستان حدودی بویوک ایپک یولی اوزه نیده واقع بولگن ایدی، بخارا، سمرقند، خوارزم و نسف کبی بویوک شهرلری شرق و غرب اولکه لری آره سیده تجارت بوییچه متاعلر المشووی مهم بازار لریگه ایلنیب، جهان تورلی مدنیتلری نینگ اوچره شوو مرکزی اورنیده تورردی. اوشبو بویوک تجارت یولی نینگ کنترولی میلاددن آلدین و اوندن کیین هون تورکلری، گوک تورکلر و اولردن کیین کوشانلر قولیده ایدی. سغدیلر شرق و غرب مملکتلری آره سیده تجارت ماللرینی المشتیریش بوییچه مهم رول اوینردی.عین زمانده بویوک ایپک یولی تورلی علم و فن و مدنیتلر و خیلمه خیل فکرلرنینگ تورلی مملکتلر آره سیده ترقلیشی اوچون زمین یره تیب بیرردی. اسلام دینی منطقه نینگ عمومی دینیگه ایلنگندن کیین، سامانیلر، قاره خانیلر و غزنویلر دوریده هم اوشبو منطقه علم و مدنیت رواجی نینگ گواهی ایدی. تیموریلر دوری شرق رنسانسی نینگ ایکینچی باسقیچی صفتیده علم و مدنیت نینگ گللب یشنشی اوچون یول آچیب بیردی.ایتیب اوتیلگن دورلرده تینچلیک و برقرارلیک حاکم بولگنی اوچون توریزم هم اولکه لر ارا رواجلندی.بیزگه معلوم که ختای سیاحتچیسی سیوان سزان (هیوان تسانگ) 17 ییل دوامیده (629-645 ییللر) بویوک ایپک یولیدن اوتیب، اوشه دورنینگ 120دن آرتیق اولکه لریده بولگن. او اوزی کورگن مملکتلر، جمله دن توران و اونده یشاوچی خلقلر حیاتی، مدنیتی و دینی اعتقادلری حقیده کینگ کولملی معلوماتلر یازیب قالدیرگن. اوشبو سیاح و تدقیقاتچی عالم بیوگرافیه سی نینگ قدیمگی تورکی ترجمه سی 1991 ییل لیلیه یوسف جانوا توگوشیوا تامانیدن مسکو ده نشر ایتدیریلگن. بو کتاب تاریخچیلر، فولکلورچیلر، اتنوگرافلر، تیلچیلر اوچون مهم منبع حسابلنه دی. اوشبو اثر دوکتور صادقوف ایتگنیدیک، بابالریمیزنینگ قدرتلی دولتلری، یوکسک مدنیتی، بای تیلگه ایگه بولگن دوری نینگ ایسله تیب توروچی میراثلردن بیری بولگن.کیینگی دورلرده ختای بیلن یخشی مناسبتلر جریانیده شاهرخ میرزا تامانیدن 1419 ییل مذکور اولکه گه کتته رسمی هیأت جونه تیله دی. اوشبو ایلچیلرهیأتی ترکیبیده صنعت اهللری، ییریک دولت اربابلری، بایسنقر میرزا، اولوغ بیک میرزا، شاه ملک – خوارزم حاکمی تامانیدن تعیینلنگن رسمی کیشیلر هم بولگن. اولر بویوک ایپک یولی آرقه لی ختای گه باریب، کینگ معلومات و تجربه لری بیلن قیتیب کیله دی، بو سفرلر ایکی مملکت ارا مدنی علاقه لربوییچه ایجابی تأثیر کورسه ته دی. اوشبو تأثیر ایزلرینی کمال الدین بهزاد و اونینگ ایزداشلری اثرلریده کوریش ممکن.میلادی 13 عصرده ایتالیالیک مشهور توریست و سوداگر مارکوپولو «ونیز» شهریدن باشلب ختای مقصدیده مرکزی آسیا اولکه لری جمله دن فلسطین و فارسدن اوتیب، تورکستان حدودی گه کیله دی و بو ساحه منطقه لرینی کیزیب بویوک ایپک یولی آرقه لی اوشه وقت ختای اولکه سی نینگ پایتختی بولمیش «خان بالق» قه باریب، ختای امپرا توری قوبلای خان مغل بیلن اوچرشه دی و کوپ ییللر او ییرده قاله دی. او سفرنامه سیده کورگن جایلری حقیده مفصل معلوماتلر یازیب قالدیرگن. عرب سیاحی ابن بطوطه میلادی 1331 ییل کسپی و ارال دینگیزلری آرقه لی تورکستانگه اوتیب بخارا و سمرقند شهرلری و خوارزم دیارینی کوره دی، بخاراده فتی لر(عیارلر) مهمانخانه لریده بیر نیچه کون تونه یدی و اولرنینگ رسم رسوملری حقیده معلومات بیره دی. اونینگ ایتیشیچه بو مهمانخانه لرده «فتوت» (جوانمردلیک) عنعنه سیگه کوره اوزاق یولدن کیلگن مسافرلر کوتیب آلینیب، آزیق اوقات بیلن تأمین لنر و اوچ کونگه چه قچان کیتیشلری حقیده سورلمس ایکن. حتی مسافرلرنینگ اولاولریگه ییم بیریلیب، نهایت محتاج کیشیلرگه یول خراجاتی و اولاو هم بیریلر ایکن. او 27 ییل دوام ایتگن سفریگه جنوب تامان هندوستانگه قرب دوام بیره دی. هندوستانده محمد بن تغلق دوریده 6 ییل گه چه قضا (سود) رئیسی بولیب خدمت قیله دی. او عرب تیلیدن باشقه تورکی و فارسی تیللرینی یخشی بیلردی. کیمبریج اونیویرستیتی اونی مسلمان سیاحلری نینگ امیری دیب اتگن.ابن بطوطه بو گونگی حسابگه کوره 44 مملکت گه سفر قیلگن و 117500 کیلومتر مسافه نی باسیب اوتگن. اونینگ سیاحتنامه سی نشر بولگن. بو کتاب نینگ تورکستان و اوزبیکستانگه تیگیشلی قسملرینی پروفیسور نعمة الله ابراهیموف اوزبیک تیلیگه ترجمه قیلیب دولت شرقشناسلیک انستیتوتی تاماندن نشر قیلگن.اوزبیکستان مستقللیگیدن کیین مملکتده توریزم صنعتی رواجلنه باشله دی، سویتلر دوریده بو ساحه ده قوییلگن قید و قیودلر آلیب تشلندی، اینیقسه آخرگی ییللرده ویزه آلیش پروسیسینی یینگیل لشتیریش، تورلی ولایتلر، شهرلر و توریستیک منطقه لرده زمانوی مهمانخانه لر و ایره پورتلر قوریش و توریستلر اوچون کیرکلی شرط شرایطلر یره تیش، اینیقسه زیارت توریزمی بوییچه تشویقات آلیب باریب، عتبات مقدسه نی تعمیردن چیقریش، امام بخاری، امام ترمذی مزارلرینی قیته قوریش، توریزم نینگ اوشبو ساحه سی رواجیگه کتته حصه قوشیب کیلماقده. کیله جکده ینگی اوزبیکستان اوچنچی رنسانس دوریگه اوتیب، مرکزی آسیاده توریزم نینگ مهم مرکزلریدن بیریگه ایله نیشی ممکن.
