M.h. Yarqin
22. august kl. 11.16 · محمد حلیم یارقین
بدیعی ادبیات ژانری
رومان حقیده
اېسلتمه: بو یازوو ایکی بۉلیمدن عبارت:
بیرینچی بۉلیم، رومان ادبي ژانری حقیده قیسقچه بیلگی؛
ایکینچی بۉلیم، بدیعي نثریمیزنینگ ایکینچی رومانی بۉلمیش “آقیشنینگ ایزی، کۉکچه و جیحون” رومانی حقیده اوشبو قلمنینگ أیریم فکر و ملاحظهلری(ادبي تېکشیروو و نقد).
رومان فرانسوزچه سۉز دیر. معناسی، نثرگه یازیلگن اوزون حکایه(داستان) بۉلیب، یازووچی تخیلیدن کېلیب چیققن تورلی حادثه-واقعهلردن عبارت دیر. أیریم تیللرده روماننینگ معناداشی انگلیسچه ناوول ایشلهتیلهدی. (فرهنگ معاصر فارسی)
رومان، بدیعي نثرنینگ اېنگ قیزیقرلی ژانرلریدن دیر. ماهیتیگه کۉره رومان داستانی اثر بۉلیب، بیراق اۉزینینگ کۉلمی، زمان چۉزیقلیگی، فضا کېنگلیگی و خېلمه-خیللیگی، شخصیتلر، حادثه و واقعهلر، جایلر و بویوملر کۉپلیگی، … بیلن قیسقه داستاندن ییریک(کته) فرقی بار.
رومان کیشینینگ اېسدهلیگی یا معلوم واقعه اساسیده یازیلهدی. بوندهگی باش قهرماننی یازووچی یرهتهدی. یعنی یازووچی تماندن اۉستیریلیب، پرورشلنهدی و وایهگه یېتکهزیلهدی. باشقچه أیتکنده، “رومان شخصیتی، معمولگه کۉره تېگرهک-تاشدهگی آدملردن نسبتاً چیگلراق و هیجانلیراق تصویرلنهدی. شونده او، عادی شخصلر و حالتلردن فرقلی اۉلهراق، فوقالعاده فکري و عملي مهارت و استعدادگه اېگه بۉلگن حالده، عادی حالتدن اۉزگه بیر حیرتلنرلی ایشلر اۉزیدن کۉرسهتهدی. بولر، کیشیلر نظریده حتی قبول قیلینیشی قیین بۉلیشی هم ممکن. بو نرسهنینگ قبول قیلینیشی، داستان اۉزهللیگی همده اۉقووچینینگ تجربه و آنگیگه باغلیق دیر.” (خانه/کتابهای عمومی ویبلاگی، رومان نیمه؟)
رومان اۉزینینگ محتوا و توزیلیشیگه باقه عشقي، تاریخي، اجتماعي، تربیتي، تخیلي یا فانتاستیک، ریالیستیک یا واقعي، جنایی-پولیسي، جاسوسلیک، قۉرقینچلی و هیجانلی،… بۉلیشی ممکن. أیریم رومانلر چین تورموش نېگیزیده، کیشینینگ اېسدهلیگی یۉسینده ده یازیلیشی ممکن. شونینگدېک، أیریملری تاریخي-عشقي؛ سیاسي-مدني یا ده سوچّه بیر خیل ماهیتی بۉلیشی ده ممکن.
عبدالله قادرینینگ “اۉتکن کونلر” و “محرابدن چیان”؛ پریمقول قادروفنینگ “یولدوزلی تونلر” و عادل یعقوبوفنینگ “اولوغ بېک خزینهسی”؛ تورکی سریاللردن “تیریلیش” و “قورولیش عثمان” همده مارگریت میچلنینگ “برباد بۉلگن” رومانلری قسماً تاریخي-حربی اثرلر بۉلیب، اولردن أیریملریده عشقي واقعهلر ده بار. طاهر ملکنینگ “شیطنت”، مادام آگاتا کیریستی رومانلری همده “کمیسر کتانی” یا “کمیسر کیلر” پولیسي و جنایی یا ده امیرعشیری اثرلرینینگ کۉپلری جاسوسلیک رومانلر دیر. فرانسهلیک یازووچی ژول ورننینگ (آیگه سفر، 20 مینگ فرسنگ دېنگیز آستیده؛ یېر تېگرهگیده 80 کون سفر؛ …) کبی کۉپلب رومانلری علمي- تخیلي اثرلر دیر. شونینگدېک، تورک یازووچیسی عزیز نېسیننینگ “بوگونگی بالهلر عجایب!”، “قویروغی کېسیلگن ایت”، “بیر تمانلمه یۉل” اجتماعي رومانلری طنز ژانریده دیر. رشات نوری تکیننینگ “چالی قوشی” رومانی و سریالی اجتماعی-عشقی اثر دیر.
بیراق بونده، روماننینگ اېنگ مهم اۉزهللیگی، اونینگ داستانیلیگی دیر. برچه حکایهلر(داستانلر) رومان اېمس.
بیر نثری اثرنینگ توزیلیشی حکایه بۉلمهی، بیراق کۉلمی رومانچه بۉلسه، اونی رومان اېمس، بلکه نثری اثرلرنینگ تاریخ یازیش، اېسدهلیک، بیوگرافی کبی تۉپ(دسته، گروه)لرگه بۉلیش ممکن.
شونگه کۉره، یوقاریده اېسلنگن أیریم رومانلر یریم تاریخی و یریم داستانی اۉزهلیککه اېگهدیر. سوچّه غیرداستانی بیر اثر، رومان قطاریگه کیریتیلمهیدی. اۉرنک اوچون “بابرنامه” و “یولدوزلی تونلر” اثرلرنی آلهیلیک. بو اثرلرنینگ باش قهرمانی ظهیرالدین محمد بابرشاه دیر. ایکله اثردهگی تورلی حادثهلر و آقیملر اوشبو بویوک تاریخي سیما تېگرهگیده یوز بېریب، کۉپراق اونگه تېگیشلی دیر. اثرلر کېزی(زمانی) اېسه بابر پادشاهنینگ تۉغیلگنیدن باشلب، حیاتینینگ سۉنگگی چاغیگچه قمرهب آلگن. بیراق، “یولدوزلی تونلر” اۉزینینگ توزیلیش و یازیلیش یۉریغیگه باقه رومان بۉلیب، “بابرنامه” اېسه رومان بۉلمهی، اېسدهلیکلر ژانریگه ماس دیر. خودی شو اۉزهللیک(خصوصیت)نی واسیلیاننینگ “چنگیزخان” و مارسل بریوننینگ “مېن، جهانگشا تېمورمن!” اثریده ده کۉریش ممکن.
“جهان ادبیاتی تاریخیده، 17- یوزییللیکده جاپانچهده یازیلگن “گنجی” حکایهسی ایلک(بیرینچی) رومان دیر. بیراق، 19-یوزییللیک(قرن، عصر)، رومان یازیشنینگ اېنگ گۉرکیرهگن پارلاق دوری بۉلیب، هم سانی همده تیل و توزیلیشی باقیمدن چیندن ده رواجلندی. عینن شو دورده، رومان یازیش اوروپادن دنیانینگ باشقه منطقهلریگه ترقَلدی.” (خانه/کتابهای عمومی ویبلاگی)
اۉزبېک ادبیاتی تاریخیده، عبدالله قادرینینگ “اۉتکن کونلر”(یازیب توگهتیلگنی 1919-1920- ییللر و نشر ییلی اېسه میلادي 1922-ییل) رومانی بیرینچی و “محرابدن چیان” (یازیب توگهتیلگنی 1928-ییل و نشر ییلی اېسه میلادي ییلی 1928- ییل) رومانی بۉلسه ایکینچی رومان سنهلهدی. بولردن سۉنگ، اۉنلب تورلی رومان اۉزبېک یازووچیلری ارقهلی یازیلدی. (اۉتکن کونلر رمانی حقیده قیسقه سۉز، یارقین کۉزگو ویبلاگی/ www.yorqin ko`zgu، بهمن 1398/جنوری 2018)
افغانستان اۉزبېک بدیعي ادبیاتیده حکایه یازیش تاریخی چمهسی 40 ییل بورونگه باریب تاقیلهدی. بو ادبي ژانر، هجري 1361-ییلی رحیم ابراهیمنینگ “الوان توگون” قیسقه حکایهسی بیلن باشلنگن. بو ژانرده شعر و شاعرلیککه قرهگنده داستان یازووچیلر و اثرلر سانی سناقلی بۉلگنیگه قرهمهی، اۉنلب حکایه و بیر نېچه تۉپلم یازووچیلریمیز ارقهلی یازیلیب نشر اېتیلدی. بیراق، اوشبو کېز(زمان)ده رومان ژانری اۉرنی دېیرلی بۉش اېدی.
میلادي 2018- ییلگه مطابق هجري 1397-ییلگه کېلیب، یاش یازووچی داکتر امینالله نایل خان کېلدی اۉزینینگ “تورکستان بیرهمی- اېرگنه قون” رومانینی یازیب، بو بۉشلیقنی تۉلدیردی. (تورکستان بیرهمی، اېرگنه قون، امین الله نایل خانکېلدی، کېچه کتاب اویی یایینی، انقره-تورکیه: 2018)
دېمک، افغانستان اۉزبېک بدیعي نثری و ادبیاتی تاریخیده “تورکستان بیرهمی- اېرگنه قون” رومانی بیرینچی رومان سنهلهدی. بو ژانرنینگ ایکینچی اثری “آقیشنینگ ایزی، کۉکچه و جیحون” ده عینن یازووچیمیز داکتر نایل خانکېلدی قلمی بیلن چمهسی تۉرت ییلدن سۉنگ یرهتیلدی. بیز، اوشبو اولکن و قووانچلی ادبي موفقیت و یوتوقنی ملی تویغولی یازووچی حرمتلی داکتر نایل خانکېلدی همده برچه کتابخوان و تیلسېور تیلداشلریمیزگه قوتلوق دېییمیز.
رومان ادبي ژانر حقیدهگی اوشبو قیسقه اېسلتمهدن سۉنگ، مقالهنینگ ایکینچی بۉلیمیده “آقیشنینگ ایزی، کۉکچه و جیحون” رومانی حقیده توختهلیب اۉتماقچیمیز. سیز حرمتلی اۉقووچینی ایکینچی بۉلیمنی اۉقیشگه چارلهیمیز.
(بیرینچی بۉلیم اداغی) Se mindre
