اکادمیسین شرعی جوزجانی
(موضوع بوییچه ایککینچی مقاله)
گلوبالیزم و اسلامی قدریتلر کیله جگی
ییگیرمه بیرینچی عصر اینیقسه اخرگی ییللرده، گلوبالیزم جهان مقیاسیده بیر توخته تیب بولمیدیگن جریان صفتیده جمعیت شناسلر، اقتصاد عالملری وسیاست اربابلری دقتینی اوزیگه تارتیب کیلیب، عاموی اخبارات واسطه لریده اوشبو اتمه نینگ مضمون- ماهیتی و تأثیر ساحه سی بوییچه تورلی تومن فکرلر بیلدیریلیب کیلماقده. اوزبیکستان خلق ارا اسلام اکادیمیه سی نینگ «ایسیسکو کفدره سی » تامانیدن اوشبو موضوع بوییچه ایکنچی مرته یولگه قوییلگن حاضرگی کنفرانس هم شوندن دلالت بیره دی.
گلوبالیزم اوزی نیمه دیگنده ایتیش ممکن که گلوبالیزم جهانیلشتریش معناسینی افاده قیلوچی اوزاق مدتلی بیر تاریخی حرکتدن عبارت بولیب، تورلی تومن باسقیچلرنی باسیب ا وته دی ویوکسه لیش جریانیده فقط گینه اقصادی ساحه لرنی ایمس، بلکه سیاسی،اجتماعی و کلتوری(مدنی) ساحه لرنی هم قمرب آله دی. قسقرتیریب ایته دیگن بولسک، گلوبالیزم بیر کینگ ساحه لی ترقیاتدن عبارت بولیب، جهانیله شیش جریانینی کینگیتیره دی. او بیر عمومی دنیاقرش، گلوبل سیاست و جهان مقیاسیده بیرلشیشدن عبارت. گلوبالیزم انسانیت اوچون کوپ قرره لی ایجابی قولیلیکلر یره تیشی بیلن بیرگه، ایریم مملکتلر، مخصوصا مسلمان مملکتلری اوچون کلتورساحه سیده اسلامی قدریتلر بیلن هم توقنه شیب اوتیب، بیر سلسله پرابلیمه لرنینگ کیلیب چیقیشی گه سبب بولیشی ممکن. اسلام دنیاسیده تورلی آقیملر و تورلی گروهلر اوشبو حادثه گه نسبتا تورلیچه یانده شیب، تورلی خلاصه لر چیقریشماقده لر.
موضوع بوییچه اساسی سوال شوندن عبارت که گلوبالیزم نینگ کوچلی تولقینلری توغریسیده اسلام دنیاسی قندای موقف یعنی پوزیتسیه ده بولیشی کیرک؟ اوشبو سوالگه نسبتا سلفی آقیملری سلبی مناسبتده بولیب، اونگه قرشی تیک توریب، دگماتیک شکلده دینی منبعلرگه تینگن حالده اوز قبیغیده اوره لیب، کوه شیش ضرورلیگینی توصیه قیله دی. اولر نیجیریه ده گی «بوکو حرام» تروریستیک گروهیدیک هربیرینگیلیکنی دینگه قرشی دیب تلقین قیلیش بیلن، علم ومدنیت ساحه سیده هیچ قندی اوزگریش و ینگیلنیشنی قبول قیلمیدیلر. اولر توخته تیب بولمیدیکن بو آقیم نینگ توب ماهیتینی توشونیب، امکان دایره سیده اونگه اویغونله شیب حرکت قیلیش اورنیده، مذکور آقیمنی بیر الحادی حرکت صفتیده بهالب، جزمی یعنی دوگماتیک شکلده بو کبی هماهنگلیکنی گویاکه اسلام دینینی گراوگه قوییش دیب حسابلیدیلر. بو کبی موضوعلر بوییچه اولرنینگ قرشلری سید قطب، مصطفا شکری، وهابیلر، القاعده و داعش رهبرلریدن هیچ فرق قیلمیدی. بو جاهل و قالاق آقیملرگه قرشی، «جهالتگه قرشی معرفت بیلن کوره شیش» شعاری بیلن ایش آلیب باریش دور طلبی حسابلنه دی.
سلفیلرگه قرشی اوله راق، دوکتور مزروعی امیریکه لیک اسلام شناس عالم، موضوع بوییچه کینگ قمراولی ایش آلیب باریب، واقعلیککه اساسلنگن حالده اوتمیشگه مراجعت قیلیب، کیله جکده اوشبو معما گه قندای یانده شیش کیرکلیگی حقیده فکر یوریتگن. او، مدنیت (سویلیزاتسیه) قیسی عامللر نتیجه سیده یوزه گه کیلیب شکل لنشی حقیده بیر قتار عالملر فکرینی ایسله تیب اوته دی:
انگلیس فیلسوفی برتراند راسل فکریچه سویلیزتسیه، حشمتلی حیات کیچیریش مقصدیده، تاج محل و وارسای قصری کبی عظمتلی بنالرقوریش و گوزل صنعتلرنی رواجلنتیریش اوچون عملگه آشیریلگن سعی و حرکتلردن توغیله دی.. آدام سمیت فکریچه تمدن – فایده نی قولگه کیریتیش مقصدیده سعی و حرکتلر طفیلی حاصل بوله دی. کارل مارکس نظریده تمدن و تاریخ جریانی، آرتیقچه ایشلب چیقریشنی مونوپوللشتیریش مقصدیده سعی و حرکتلر طفیلی یوز بیره دی. اما ایریملر فکریچه تمدن ایجاد و ترکیب اوچون عملگه آشیریله دیگن فعالیتلر آرقه لی یوزه گه کیله دی. اولر شو نتیجه گه ایریشه دیلر که بعضا اوشبو ابداعی ترکیب، اخلاق و معرفت، یاکه دین و علم و یا تورلی مدنیتلر اره سیده یوز بیره دی. اگر اسلام تاریخیگه نظر ساله دیکن بولسک، اونده اخلاق بیلن معرفتنی، دین بیلن علم و اسلام بیلن بشقه تمدنلرنی مزج و ترکیب قیلیش استعدادی یوقاری سویه ده بولگنلیگی نینگ گواهی بوله میز.
اونینگ تأکیدلشیچه عقیدوی نقطه نظردن اسلام اوچته دین (یهودیلیک، نصرانیلیک و حضرت محمد تعلیماتی) نی بیر بیری بیلن قوشیب کیلدی. بو ساحه ده تورات و عهد قدیم نینگ کوپ مسأله لری قرآنده موجود، بنی اسرائیل پیغمبرلرینی تن آلیش، شونینگدیک عهد جدید و انجیلدن حضرت عیسی آته سیز توغیلگنی، اونگه تیگیشلی معجزه لر و آیتلرنی تن آلیش و شو بیلن بیرگه مکه و مدینه ده اسلام پیغمبری نینگ حیاتی، جهاد و دعوتلری جای آلگن. شو جهتدن کوره میز که اسلام بیر تمدن صفتیده ایشنی اوشبو ابداعی جمع و ترکیب بیلن باشلگن.
میلادی 9-10 عصرلر جریانیده اسلام تمدنی علمی ترکیب و تالیف و تکنولوگیه ساحه سیده یوقاری درجه لی اوز امکانیتلرینی کورسته آلدی، قندی گه یهودیلیک و نصرانیلیکنی دینی دایره ده اعتراف و قبول ایتگن بولسه، دنیوی جهتدن هم بغری کینگلیک بیلن قدیمی یونان علم و فنیگه اعتبار قره تدی.
بیز مزروعی فکریگه قوشیچه قیلیب ایتماقچیمیز که بغداد ده «بیت الحکمة» تامانیدن تورلی فنلر جمله دن منطق، فلسفه، طبیات، ادبیات، حساب،هندسه و اخلاق بوییچه یونان تیلیده یازیلگن اینگ مهم اثرلر تورلی دینلرگه منسوب عالملر آرقه لی، یونان تیلیدن عرب تیلیگه ترجمه قیلیندی. بو ایجادی ایش اسلام دنیاسیده علم و فن رواجیگه انکار ایتیب بولمیدیگن حصه قوشیب، کلام علمی نینگ تکاملله شیگه سبب بولدی. ابونصر فارابی، ابوعلی ابن سینا، ابوریحان بیرونی، ابن رشد و الکندی کبی اسلام فیلسوف و عالملری نینگ تکاملی اوچون مناسب زمین یره تیب بیردی. بویوک وطنداشلریمیز ارسطودن سونگ ایکنچی معلم لقبینی آلگن ابونصر فارابی، ارسطو فلسفه سی نینگ بیرینچی شرحلاوچیسی صفتیده اسلام فلسفه سیگه اساس سالدی، ابن سینا نینگ مشهور اثری «القانون فی الطب» کتابی 17 عصرلرگه چه اروپا عالی اوقوو یورتلریده طبیات بوییچه اینگ معتبر منبع صفتیده فایده لنیب کیلدی. الخوارزمی «الجبر و المقابله» کتابی بیلن «الگاریتم»گه اساس سالدی. شوندی قیلیب اسلام ، تورلی فنلرنی قدیمی یوناندن اوزلشتیریب آلیب، اوشو فنلرنی اورته عصرلر جریانیده اوروپا لیکلرگه اورگتدی.
مزروعی تاکیدلگنیدیک قرآن نینگ بیرینچی آیتلری «اقرأ» سوزی بیلن نازل بولدی. بو سوز اساسیده قرآن انسانیت تاریخیده اوز تیلیده اینگ کوپ اوقیلگن کتاب ایدی. انجیل هم کوپ اوقیلگن، لیکن اوز تیلیده ایمس، بلکه ترجمه آرقه لی باشقه تیللرده اوقیله دی. لیکن قران هردایم نازل بولگن اوز تیلیده ملیونلر کیشی تامانیدن اوقیلیب کیله دی. موندن 1400 ییل مقدم اوشبو ساده آیتلر ترقلیشی، انسانلر دقتینی ینگی بیر ثقافت – تمدن نی کوتیب آلیشگه چارله دی و بو علم و معرفتنی حرمت قیله دیگن تمدن ده، اوقیش مدنیتی ایدی. بو آیتلر بیلن بیولوژیک فنلر (برچه حیاتگه تیگیشلی فنلر)، عقلی فنلر بیلن اوله شیب کیتدی (علم بالقلم، علم الانسان ما لم یعلم).
شو اورینده ایتیش کیرک که اورته عصرلر جریانیده اسلام مملکتلری علم و معرفت رواجی و مدنیت ترقتیش مرکزیگه ایلنگن شرایطیده، اوروپا اولکه لریده چیرکوولر سکولاستیک تعلیماتلردن تشقری هرقندی علم و فننی اورگنیش و ینگی علمی نظریه لر یره تیشنی کیچیریب بولمیدیگن گناه دیب اعلان قیلیب، بو ایشلرگه قول اورگنلرنی آغیر و چیدب بولمیدیگن جزالرگه محکوم قیلردی، ایتالیالیک ییریک عالم جوردانوبرونینی تیریکله ین اوتگه تشلب کویدیریش و گالیله او گالیلینی ییر حرکتینی اثباتلب بیرگنی اوچون عذاب عقوبتلرگه دچار قیلیش بیلن، فکریدن قیتیب توبه قیلیشگه مجبور ایتیلیب تورمه ده سقلنگنی، خرستیان دینی نقابی آستیده، دینی رهبرلرعملگه آشیرگن جنایتلردن بیر ایککی نمونه سی حسابلنه دی.
دوکتور مزروعی فکریچه اسلام دنیاسی 21 عصرده غالبا گلوبالیزم قوتلری بیلن توقنه شیش اورینلریدن بیری بولیشی ممکن. اونینگ تأکیدلشیچه بو گون مذهبلرنینگ جفرافی حدودی دنیا مقیاسیده اوزگرماقده، بو نینگ سببی هم شو که گلوبالیسم نینگ رواجلنیشی دنیاده اوزی بیلن مذهبی سیالیت (مایللیک، آقووچنلیک) و اتنیک سیالیتنی آلیب کیلگن. گلوبالیزم مدنیتلر ارا تاغدیک توسیق بولیب تورگن مانعلرنی یوقاتیب، خلق ارا رقابت گردابیگه تشلیدی. اوشبو گردابده فقط اوزینی اوزگرتیریب تورگن و جهان بیلن هماهنگ قیلیشگه اورینگن و اوز هویتینی- اوزلیگینی یوقاتمسلیک اوچون بشریت نینگ ینگی یوتوقلرینی قبول قیلگنلر، اوزهویتلرینی هم قولدن بیرمسلیکلری ممکن.
تاکیدلماقچیمن که بوگونگی کونده وهابیلیک، داعش و القاعده کبی آقیملر، اسلام نامیدن فایده لنیب، اوزلری نینگ تروریستیک حرکتلری بیلن دهشت و وحشت یره تیب اولرنی مقدس اسلام دینیگه نسبت بیره دیلر، تکفیری گروهلر مسلمانلرنی کفرگه چیقریب، اولرنی اولدیریش واجبلیگینی تلقین قیلماقده لر. اولرجاهلانه طرزده مسلمانلرگه قرشی جهاد فرض دیب، انتحار و مینه لر پارتله تیش بیلن نمازخوانلردن توله مسجدلر ومکتبلرنی پارتله تیش آرقه لی مینگلب گناهسیز انسانلرنینگ حیاتیگه ضامن بولماقده لر. اولر اسلام نینگ تینچلیک سیورلیک، عدالتپرورلیک و مدنیتگه حامیلیک غایه لرینی تحریف قیلیب، اونی وحشت و قورقوو منبعی صفتیده کورسه تیشگه حرکت قیله دیلر. البته بو حرکتلر، آرتده توریب اولرنی حمایه قیلووچی اسلام دشمنلری نینگ ریجه لری اساسیده عملگه آشیریله دی. اوشبو تروریستیک فعالیتلردن فایده لنیب، بو گون غربده «اسلام فوبیا» یعنی اسلام قورقووسی دیگن اتمه قول له نیلماقده.
مذکور بوزغونچیلیک حرکتلرینی آلدینی آلیش اوچون، حقیقی اسلام یعنی انصاف، عدالت و تینچلیک سیورلیک معیارلریگه اساسلنگن، علم و فن، سیولیزاتسیه و ترقیات حامیسی بولگن اسلام نینگ حقیقی سیماسی یعنی رادیکالیزمگه قرشی اسلامی تعلیمات، اسلامی قدریتلر و اسلام سیویلیزتسیه سینی منبعلرگه اساسلنیب اورگنیش، تلقین قیلیش و خلققه ییتکزیش، کون ساین کینگه ییب باره یاتگن گلوبالیزمگه هم اهنگ رواجلنیش اوچون دور طلبی حسابلنه دی.
مین اوشبو مقاله ده هم تاکیدلب ایتماقچیمن که اوزبیکستان ریسپوبلیکه سی پریزیدنتی شوکت میرضیایف جنابلری تام معناده اوشبو حساس و حیاتی مسئله نینگ توب ماهیتیگه ییتیب بارگنی اوچون، هردایم اوز معروضه لریده، گلوبالیزم شرایطی بیلن هماهنگ حرکت قیلیب، اوچنچی رنسانس باسقیچیگه کیریب باریش ضرورلیگینی، برچه گه، اینیقسه ینگی نسل – یاش اولادلرگه توصیه قیلیب کیلماقده.
معتدل اسلام یعنی حقیقی اسلام تعلیماتی و قدریتلرینی توشونیش و توشونتیریش مقصدیده پریزیدنت ابتکاری و تشبثی بیلن قوییده گی علمی مؤسسه لرتشکیل ایتیلیب، صلاحیتلی عالملر آرقه لی فعالیت آلیب بارماقده:
- سمرقندده امام بخاری علمی تدقیقات مرکزی؛
- ترمذ ده ابو عیسی الترمذی علمی تدقیقات مرکزی؛
- اوزبیکستان خلق ارا اسلام اکادیمیه سی و اونینگ یانیده ابومنصور ماتریدی علمی تحقیقات مرکزی؛
- تاشکینت شهریده خلق ارا اسلام سیویلیزتسیه سی بویوک مرکزی؛
- ابو موسی الخوارزمی زمانوی علمی مرکزی؛
- سمرقند ده امام بخاری زمانوی حدیث مکتبی و باشقه کوپ علمی مرکزلر.
شبهه سیزاوشبو علمی مرکزلر، ینگی اوزبیکستان حدودیده اسلام مقدس دینی نینگ عصر و زمان طلبلریگه هم اهنگ شکلده، انسانپرورلیک و مدنیت سیورلیک تامانلرینی آچیب بیریب، گلوبالیزم شرایطیده اسلامی قدریتلرنی سقلش، رادیکالیزم و سیاسی اسلامگه قرشی غایه لرنی عملگه آشیریش یوللرینی انیقلب بیریشگه مهم عامل بولیب خدمت قیله دی.
