محمد يونس سرخابي (یونس اوزبیک)
محمد يونس سرخابي (یونس اوزبیک)
1308-1373
پروفيسور غلام محمد ميمنه گي نبيره سي وميرزا محمد صديق اوغلي، محمد يونس سرخابي 1308 نچي ييلي كابلده توغيلدي.
اومعرفت پرور وآت وآوازه ليك بير خاندانگه تربيه بولگني طفيلي ، نظملي روشده مكتبگه باريب، بيليم اورگندي. او، كابل نينگ نجات ليسه سيده درس اوقيب ، اوييرني توگتگندن كيين، عالي تحصيلات آليش نيتيده، كابل پوهنتوني گه شامل بولدي.
تحصيل دوره سيده او، سياسي كوره شلر بيلن قيزيقيب، ظاهرشاه دولتيگه قرشي، كابل اوقوويورتيده شكللنگن فكري- سياسي آقيم «محصل لر اويوشمه سي» تشكيلاتيده نينگ;كيريشيب، اوشبو اويوشمه نينگ اساسچي وفعال اعضالريدن بيري بوليب قالدي؛ شو طفيلي هم او1332 نچي ييلدن كيين قيته- قيته قماققه توشدي وآغير وضعيتده حيات كيچيردي.
محصللراويوشمه سي لغو اِيتيليشي دن كيين يلغوزاو وبير نيچه كيشيلر قتتيق جزالنيب، سانسيز فلاكتلرگه دوچ كيليب، نيچه قتله سورگون بولديلر . يونس سرخابي نيچه ييل نظارت آستيده حيات كيچيريب اوز اوييده نظربند بولدي،شو وقتلرده مطالعه بيلن قيزيقيب، فارس- دري ادبياتي تاريخيده مطالعه باشلب، اوشبو ادبيات نينگ تانيقلي ايجادكارلريدن بيري بولگچ «فرخي سيستاني» اثرلري بيلن تانيشيب، اونينگ ادبي تأثيراتي آستيده، ايجاديات قيله باشله دي.
سورگون مدتي بيتگچ او، فرانسه گه باريب اوزاق ييللر«پاريس»ده يشه دي. او،فرانسه ده يازگن مقاله لريني«فرنگ ايپه كي» ناملي بير توپلمده ييغيشتيرگن.يو نس سرخابي افغانستانده نيچه قتله قيتيب، بيرآز مدت،تجارت وزارتي، افغانستان فنلر اكاديمي سي وافغانستان راديو- تلويزيوني تشكيلاتلريده رسمي ايش قيلگن.
يونس سرخابي عمري نينگ كتته قسميني روشنفكري كوره شلرده صرف قيلگن اولوغوار ذات او،افغانستانده محصل لراويوشمه سي تأسيس اِيتيلگنيدن، رسمي فعاليتي تاخته تيلگونچه هاريمه ي- تينمه ي اوشبو اويوشمه نينگ بويوك بيرروشنفكري حركتگه اوگيريليشي اوچون كوره شيب،تورلي قِييناق،سورگون، قماق ونظربندليكلرني باشدن كيچيردي. بولردن تشقري او، اتاقلي متفكر،ترجمان ،شاعر ويازوچي صفتيده فرانسه ادبياتيدن افغانستان نينگ دري ادبياتيده بيرخيل تجربه وميتود لرني تاشيگن؛ ليكن قنده ي دير اِتنيكي جهتدن محكوم بير مليتگه منسوب بولگني اوچون، اونينگ ادبي شخصيتي ييترلي درجه ده تانيلمه ي قالگن، شوكبي اونينگ نه فقط دري تيليده يازگن اثرلري ، بلكه فرانسوي تيلده يره تگن اثرلري هم هيچ قچان افغانستانده چاپ اِيتيلمه گن چونكه اولرنينگ توليق صورتده چاپ اِيتيليب ترقه ليشي، بيرخيل حاكم مليتگه منسوب ساخته دانشمند وشاعرلرنينگ مشهور بوليشي يوليده توسيق يره تر ايدي.او،شمسی هجری 1373 ييلي پاريسده عالمدن كوز يومدي.
یونس اوزبیک وطلبه لر اویوشمه سی:
«ویش زلمیان»،«ندای خلق» و«جمعیت وطن» سیاسی حرکتلری ، شوکبی دولتگه باغلیق بولمه گن ایرکین جریده لرباسیلیب چیقیشی ،عاموی اخبارات وسوز وفکر ایرکینلیگی، ایرکین سیلاو اوتکزیلیشی ،ییتینچی دوره ملی شورا آرقه لی بیرخیل وطنسیور وکیل لرنینگ دولت استبدادیگه قرشی ،کیسکین کوره شی ،صدر اعظم شاه محمود خان نینگ سیلاو آقیمیده بیواسطه اشتراکی ،جهانده یوز بیریب تورگن سیاسی ینگی لیکلر،شاه واسطه سیده عامه اهالی اوچون ینگی ضروریاتنی انگلب آلینیشی وشونگه اوخشش بیر خیل اجتماعی حیاتگه باغلیق موضوعلرطبیعی حالده بیرینچی محصل لراویوشمه سی (اتحادیه محصلین)تشکیلاتی نینگ وجود گه کیلیشیگه زمینه یره تدی.
اوشبو اویوشمه اساسنامه سی ایلک بار، کابل پوهنتونی ،حقوق وسیاسی بیلیملرفاکولته سی استادی محمد اکبر پامیر تمانیدن،تشقی ایشلروزارتی مشاوری همده حقوق فاکولته سی نینگ ایلک استادی واساسچیسی تورکیه لیک« منی،منجی اوغلو»مصلحتی بیلن یازیلدی.
محصللر جنبشی نینگ فعال اشتراکچیلریدن بیری بولگچ داکتر حسن شرق گه کوره: اوشبو اویوشمه دستله ب کابل پوهنتونی نینگ ،حقوق فاکولته سیده اساس قوییلگن ایدی اوشبو تشکیلات کابل پوهنتونی رییسی ،دکتور محمد اَنَس، نظری آستیده بیرینچی روشنفکری ایرکین تشکیلات صفتیده فعالیتگه باشله دی..
اوشبواویوشمه نینگ بیرینچی اولتیریش لری کابلده گی امانی واستقلال لیسه لریده قوریلر ایدی. استه- سیکین بو تشکیلاتده فقیر محمد مهمند،نوراحمد شاکر،میر علی احمد شامل زاده،محمد کریم نصرتی،امان الدین امین پور،سید محمد میوند،عبدالرزاق آصفی،محمد نعیم کندهاری،شاه علی اکبر شهرستانی،محمد یونس سرخابی،احمد موسی کندهاری،عبدالغنی محمودی،هادی محمودی، اسعد احسان وغبارلرهم قوشیلدی.
اوشه پیتلرده(1342-1354 ییللر) کابل پوهنتونی، اولکه سطحیده یگانه یوکسک بیلیم الیش در گاهی بولیب، اوییرده طب، حقوق،ساینس وادبیات فاکولته لری بار ایدی وهیچ قچان پوهنتون محصل لری سانی تورت یوز دن آشمس ایدی .اوشبو اویوشمه فعالیتی«محصل لر رهبرلیک کمیته سی »تمانیدن باشقاریلرایدی.اوشبو کمیته اعضاسی تورت فاکولته نینگ تنلنگن نماینده لر واسطه سیده دوره یی شکلده سیلنر ایدی بو اویوشمه باره –باره افغانستانده گی دموکراسی طرفدارلری ،ایرکینلیک تیلاووچی ، اجتماعی عدالت ،ملی تینگلیک، استبدادو استعمار قرشی کوچلرنینگ سوزمنبریگه اَیلندی.
باشله نیشده باش وزیر،شاه محمود خان حکمیگه اساسأ، اویوشمه فعالیتلریده فقط گینه معارف اوقوچیلری ومحصللر اشتراک اِیتیشگه حقلی ایدیلر،لیکن بیراق «محصل لر کمیته سی» فعالیتی دولتی کنترولیدن چیقدی.کونلرنینگ بیریده ،اویوشمه تمانیدن قوریلگن بیر اولتیریش ضمنیده،فضل ربی پژواک واسطه سیده یازیلگن «ملی بیرلیک» ناملی بیر کورگزمه اجرا ایتیلدی. بونمایش حکومت دستگاه سی،شاه، صدراعظم وسرای اهلی غضبیگه سببچی بولدی، دولت دستگاه سی، بیرخیل محصللررهبرلیک کمیته سی اعضالری نینگ اوشلب قماققه تشله دی. بو حرکت محصللر اویوشمه سینی قوزغالیشیگه سبب بولدی، محصللر دولت قرشی سیگه ناراضیلیک نمایشگه قول اوردیلر.بو ناراضیلیک نمایشی سونگره معارف وزیرلیگی اداری معینی، عبدالاحمد پنجشیری وصدراعظم شاه محمودخان باش یاوری،بابه جان تدبیرلری بیلن حل ِا یتیلدی ،نتیجه ده ،اوشلنگن بند یلر قماقدن قویباریلدی، لیکن بواره دن فقط اوچ نفر جزالندی، سرخابی تخلصی بیلن مشهوربولگن یونس اوزبیک، فاریابگه سورگون قیلیندی، شاه علی اکبر شهرستانی وحبیب صافی لر کابلده نظارت آستیده قالدیلر. حکومت دستگاه سی اوشبو تشکیلات نینگ رسمی شکلده اورته دن کیتیشیگه گه قرار بیردی.دموکراسی دوره سیده شکللنه گن محصللر اویوشمه سی فعالیتلرینی کوردن کیچیریب قوییده گی خلاصه گه چیقیش ممکن:
1- میرعلی احمد شاملزاده،داکتر حسن شرق، محمد ابراهیم کوپراتیف، عبدالهادی محمودی، شاه علی اکبر شهرستانی،عبدالواحد، یونس سرخابی، عبدالغنی ومحمد حیدر ژوبل لر، اوشبو اویوشمه نینگ چققان، اتش نفس وجوشقین احساسلی اعضالریدن عبارت ایدیلر.
2-دولت دستگاه سی ، سلطنتی خاندان واولرنینگ اطرافیلری ، دموکراسی آقیمی و عامه اهالی اشتراکیدن واهمه گه توشیب ؛بوآقیم نینگ اوزلری اوچون ضررلی بیلدیلر باوجودیکه کیلگن اصلاحات آز بولیب ،ملت اوچون مطلقا ییترلی ،خام ونامکمل لیگی طبیعی کورینیب تورگن ایدی .
3- هر اسم ورسم بیلن اوشه وقتده یوزه گه کیله دیگن دموکراتیک یا ارتجاعی تشکیلات وسازمان، ایرکین صورتده ایش وفعالیت آلیب باریش اوچون ،آچیق یا یشیرین شکلده حکومت دستگاه سی،سرای اهلی ، یاکه اولرگه منسوب گروهلربیلن ارتباطده بولیشی حتمی بیر گپ ایدی.
4- هیچ بیر تمانگه باغلنمه گن، ملی ومذهبی اقلیتلرگه منسوب حُر فکرلی، ایلغار ضیألی لر هر دایم بولسه هم هوسکار (دراماتور)، ساخته واشرافی ضیألی لرگه نسبتأ قتتیق ضربه کوریب ،اَیریم قیین چیلیکلروتهلکه لرده قالییش لری طبیعی بیر نرسه؛شو اوچون هم بوتون اشرافی، ساخته کارکوره شچن محصللرقطاریدن یلغوز گینه،یونس اوزبیک (یونس سرخابی،تاکید امینی دن) شاه علی اکبر شهرستانی هزاره وحبیب صافی حکومت قهر وغضبی گه دوچ کیلیب، قماققه تشله نیب،سورگون قیلیندیلر.
(فاریابده سیاسی اینتیلیش لرتاریخی.
تالیف وتحقیق.محمدکاظم امینی.صص54-59)
