اوزبیکچه یازینگ صحیفه سی دن
ﺍﻣﯿﺮ ﻋﻠﯿﺸﯿﺮ ﻧﻮﺍﯾﯽ ﻧﯿﻨﮓ ﺣﯿﺎﺗﯽ ﻭ ﺍﺛﺮﻟﺮﯼ
ﺍﻭﻧـﺒـﯿـﺸـﯿـﻨﭽﯽ ﻣﯿﻼﺩﯼ ﻋﺼﺮ ﺟﻬﺎﻥ ﻣﻌﻨﻮﯾﺎﺗﯽ ﻧﯿﻨﮓ ﺑﻮﯾﻮﮎ ﺳﯿﻤﺎﺳﯽ ﻧﻈﺎﻡ ﺍﻟﺪﯾﻦ ﻣﯿﺮ ﻋﻠﯿﺸﯿﺮ ﻧﻮﺍﯾﯽ ﻫـ.ﻕ 844 ﯾـﯿﻠﯽ ﺭﻣﻀﺎﻥ ﺁﯾﻨﯿﻨﮓ 17 ﮐﻮﻧﯿﺪﻩ (1441 ﻣﯿﻼﺩﯼ ﯾﯿﻞ، 9 ﻓـﯿﻮﺭﺍﻝ) ﻫﺮﺍﺕ ﺩﻩ ﺗﻮﻏـﯿﻠﮕـﻦ. ﻫﺮﺍﺕ ﺷﻬـﺮﯼ ﺍﻭﻧـﺒـﯿـﺸـﯿـﻨﭽﯽ ﻣﯿﻼﺩﯼ ﻋﺼﺮ ﺑﯿﺮﯾﻨﭽﯽ ﯾﺎﺭﻣﯿﺪﻩ ﺻﺎﺣﺒﻘـﺮﺍﻥ ﺍﻣﯿﺮ ﺗﯿﻤﻮﺭ ﺍﺳﺎﺱ ﺳﺎﻟﮕﻦ ﺍﻭﻟﻮﻍ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻧﯿﻨﮓ ﺍﯾﮑﮑﯿﻨﭽﯽ ﺑﺎﺵ ﮐـﯿـﻨـﺘﯽ*، ﺗﯿﻤﻮﺭﻧﯿﻨﮓ ﮐﯿﻨﺠﻪ*ﺍﺅﻏﻠﯽ ﺷﺎﻫﺮﺥ ﻣﯿﺮﺯﺍ ﻧﯿﻨﮓ ﻗﺆﻝ ﺁﺳﺘﯿﺪﻩ ﮔﯽ ﺁﺑﺎﺩ ﻣﻨﺰﻟـﻠـﺮﺩﻥ ﺑﯿﺮﯼ ﺍﯾﺪﯼ. ﻋﻠﯿﺸﯿﺮ ﺗﻮﻏـﯿﻠﮕﻦ ﺧﺎﻧﺪﺍﻥ ﺗﯿﻤﻮﺭﯾﻠﺮ ﺳﺮﺍﯾﮕﻪ ﺍﺯﻟـﺪﻥ ﯾﻘﯿﻦ ﻭ ﯾﻮﺭﺗـﺪﻩ ﻣﻌﯿﻦ ﻧﻔﻮﺫ ﺻﺎﺣﺒﯽ ﺍﯾﺪﯼ.ﺑﺆﻟﻐﻮﺳﯽ ﺷﺎﻋﺮﻧﯿﻨﮓ ﺁﺗﻪ ﺳﯽ ﻏﯿﺎﺙ ﺍﻟﺪﯾﻦ ﻣﺤـﻤﺪ ﺍﺅﻏﻠﯽ ﻧﯿﻨﮓ ﺗﺮﺑﯿﻪ ﺳﯿﮕﻪ ﺟﺪﯼ ﺍﻋﺘﺒﺎﺭ ﺑﯿﺮﺩﯼ. ﻋـﻠﯿﺸﯿﺮﻧﯿﻨﮓ ﺷﻌﺮﯾﺎﺗـﺪﻩ ﮔﯽ ﯾـﯿﻠﮏ*ﺍﺳﺘﺎﺫﯼ ﺗﺎﻏﻪ ﻟﺮﯼ ﻣﯿﺮ ﺳﯿﺪ ﮐﺎﺑﻠﯽ ﻭ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﯽ ﻏﺮﯾﺒﯽ ﺍﯾﺪﯼ. ﻧﻮﺍﯾﯽ ” ﻣﺠﺎﻟﺲ ﺍﻟﻨﻔﺎﯾﺲ” ﺍﺛﺮﯾﺪﻩ ﮐﺎﺑﻠﯽ ﺣﻘﯿﺪﻩ : ” ﯾﺎﺧﺸﯽ ﻃﺒﻌﯽ ﺑﺎﺭ ﺍﯾﺮﺩﯼ، ﺗﻮﺭﮐﭽﻪ ﺩﻩ ﻣﯿﻠﯽ ﮐﺆﭘﺮﺍﻕ ﺍﯾﺮﺩﯼ…” ﺩﯾـﺴﻪ، ﻏﺮﯾـﺒـﯽ ﺣﻘـﯿـﺪﻩ : ” ﺧﻮﺵ ﻣﺤﺎﻭﺭﻩ ﻭ ﺧﻮﺵ ﺧﻠﻖ ﻭ ﺩﺭﺩﻣﻨﺪ ﯾـﯿﮕﯿﺖ ﺍﯾﺮﺩﯼ…” – ﺩﯾﺪﯼ.851 ﻫـ.ﻕ ﯾـﯿﻠـﺪﻩ ﺷﺎﻫـﺮﺥ ﻭﻓﺎﺕ ﺍﯾﺘﮕﭻ، ﺗﯿﻤﻮﺭﯼ ﺷﻬﺰﺍﺩﻩ ﻟﺮ ﺍﺅﺭﺗﻪ ﺳﯿﺪﻩ ﺗﺎﺝ- ﺗﺨﺖ ﺩﺭﺩﯼ ﺧﺮﻭﺝ ﻗﯿﻠﯿﺐ، ﯾﻮﺭﺗـﺪﻩ ﺗـﻼﺗـﻮﭖ*ﺑﺎﺷﻠـﻪ ﻧـﺪﯼ ﻭ ﻏـﯿـﺎﺙ ﺍﻟـﺪﯾﻦ ﻣـﺤــﻤـﺪ ﺧــﺎﻧـﺪﺍﻧــﯽ ﻫﻢ ﮐـﻮﭖ ﻗـﻄـﺎﺭﯼ ﻭﻃـﻨـﻨـﯽ ﺗﺮﮎ ﺍﯾﺘﺪﯼ. ﯾﺎﺵ ﻋﻠﯿﺸﯿﺮ ﺍﻭﭼﻮﻥ ﺗﻘﺪﯾﺮ ﺳﯿﻨﺎﻭﻟﺮﯼ ﺑﺎﺷﻠﻪ ﻧﺪﯼ. ﺷﺎﻫـﺮﺥ ﻧﯿﻨﮓ ﻧﺒﯿﺮﻩ ﺳﯽ ﻋﺒﺪﺍﻟﻘﺎﺳﻢ ﺑﺎﺑﺮ 856 ﻫـ.ﻕ ﯾـﯿﻠـﺪﻩ ﻫﺮﺍﺕ ﺗﺨﺘﯿﮕﻪ ﺍﺅﺗﻮﺭﮔﭻ، ﻋﻠﯿﺸﯿﺮﻧﯿﻨﮓ ﺁﺗﻪ ﺳﯿﻨﯽ ﺳﺒﺰﻭﺍﺭﮔﻪ ﺣﺎﮐﻢ ﺍﯾﺘﯿﺐ ﺗﻌﯿﯿﻨـﻠﻪ ﺩﯼ. ﻟـﯿـﮑـﻦ ﺁﺭﻩ ﺩﻥ ﮐـﺆﭖ ﺍﺅﺗـﻤﻪ ﯼ ﻏﯿﺎﺙ ﺍﻟﺪﯾﻦ ﮐﯿﭽﮑﯿﻨﻪ ﺩﻧﯿﺎﺩﻥ ﮐﺆﺯ ﯾﻮﻣﺪﯼ. ﺑﻮ ﭘـﯿـﺘـﺪﻩ*ﻋﻠﯿﺸﯿﺮ ﺍﯾﻨﺪﯾﮕﻨﻪ 12 ﯾﺎﺷﮕﻪ ﻗﺪﻡ ﻗﻮﯾﮕﻦ ﺍﯾﺪﯼ. ﻋﺒﺪﺍﻟﻘﺎﺳﻢ ﺑﺎﺑﺮ ﻋﻠﯿﺸﯿﺮ ﻭ ﺍﻭﻧﯿﻨﮓ ﻣﮑﺘﺒﺪﺍﺵ ﺩﺅﺳﺘﯽ ﺣﺴﯿـﻨـﻨﯽ ﺍﺅﺯ ﺗﺮﺑﯿﻪ ﺳﯿﮕﻪ ﺁﻟﺪﯼ، 860 ﻫـ.ﻕ ﯾـﯿﻠـﯽ ﺍﯾﺴﻪ ﺍﺅﺯﯼ ﺑﯿﻠﻦ ﻣﺸﻬـﺪ ﮔﻪ ﺁﻟﯿﺐ ﮐﯿﺘﺪﯼ. ﮐﯿـﯿﻨﭽﻪ ﻟﯿﮏ ﺣﺴﯿﻦ ﺑﺎﯾﻘﺮﺍ ﺳﭙﺎﻫﯿﻠﯿﮏ ﯾﺆﻟﯿـﻨﯽ ﺗـﻨــﻠـــﻪ ﺩﯼ*، ﻋﻠـﯿـﺸﯿـﺮ ﺍﯾﺴـﻪ ﺯﻣﺎﻧـﻪ ﻧـﯿـﻨـﮓ ” ﻣﻠﮏ ﺍﻟﮑﻼﻣﯽ” ﻣﻮﻻﻧﺎ ﻟﻄﻔﯽ ﻧﯿﻨﮓ ﺗﺤﺴﯿﻨﯽ ﻭ ﺣﯿﺮﺗﯿﮕﻪ ﺳﺰﺍﻭﺍﺭ ﺑﺆﻟﮕﻦ ﺍﺳﺘﻌﺪﺍﺩ ﺍﯾﮕﻪ ﺳﯽ ﺑﻮﻟﯿﺐ ﯾﯿـﺘﯿﺸﺪﯼ. ” ﻓﻘﯿﺮ ﻧﯿﻨﮓ ﻧﻈﻤﻠﺮﯼ ﺧﺮﺍﺳﺎﻥ ﺩﻩ ﺷﻬﺮﺕ ﺗﺎﭘﯿﺐ ﺍﯾﺮﺩﯼ”، ﺩﯾﺐ ﯾﺎﺯﻩ ﺩﯼ ﻧﻮﺍﯾﯽ 862-859 ﻫـ.ﻕ ﯾـﯿﻠـﻠﺮ ﺣﻘﯿﺪﻩ. ﺗﻘﺪﯾﺮ ﻋﻠﯿﺸﯿﺮ ﻧﻮﺍﯾﯽ ﻧﯽ ﺯﻣﺎﻧﻪ ﻧﯿﻨﮓ ﺍﻭﻟﻮﻍ ﻭ ﺷﺮﻓﻠﯽ ﮐﺸﯿﻠﺮﯾﮕﻪ ﯾﻘﯿﻦ ﻗﯿﻠـﺪﯼ، ﺍﺳﺘﺎﺫ- ﻣﺮﺑﯿﻠﯿﮏ ﺍﯾﺘﻮﭼﯽ ﺫﺍﺗﻠﺮ ﺑﯿﻠﻦ ﺁﺷﻨﺎ ﺍﯾﺘﺪﯼ. 872-870 ﻫـ.ﻕ ﯾـﯿﻠﻠﺮ ﻋﻠﯿﺸﯿﺮ ﻧﯿﻨﮓ ﻋﻤﺮﯼ ﺍﺳﺎﺳﻦ ﺳﻤﺮﻗﻨﺪ ﺩﻩ ﮐﯿﭽـﺪﯼ. ﺳﻠـﻄـﺎﻥ ﺣﺴﯿﻦ ﺑﺎﻗـﺮﺍ ﻫـﺮﺍﺕ ﻧﯽ ﺍﯾﮕﻪ ﻟﻪ ﮔـﻨﺪﻩ، ﻋﻠﯿﺸﯿﺮ 28 ﯾﺎﺷﻠﯽ ﻣﮑﻤﻞ ﺑﻠـﯿﻤﻠـﺮ ﺍﯾﮕﻪ ﺳﯽ، ﯾﻮﺭﺗﮕﻪ ﺗﺎﻧﯿﻠﮕﻦ ﺷﺎﻋـﺮ ﻭ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻟﯽ ﺩﻭﻟﺖ ﺍﺭﺑﺎﺑﯽ ﺩﺭﺟﻪ ﺳﯿﮕﻪ ﯾـﯿﺘﯿﺸﮕﻦ ﺍﯾﺪﯼ.873 ﻫـ.ﻕ ﯾـﯿﻠﺪﻩ ﺳﻠﻄﺎﻥ ﺣﺴﯿﻦ ﺍﻟـﺘﻤﺎﺳﯿـﮕﻪ ﮐﺆﺭﻩ ﻋﻠﯿﺸﯿﺮ ﻧﻮﺍﯾﯽ ﺳﻤﺮﻗـﻨـﺪﺩﻥ ﻫﺮﺍﺕ ﮔﻪ ﻗﯿﺘﻪ ﺩﯼ ﻭ ﺭﻣﻀﺎﻥ ﻫـﯿـﺘﯽ* ﻣﻨﺎﺳﺒـﺘﯽ ﺑﯿﻠﻦ ﺩﺅﺳﺘﯽ ﺷﺮﻓﯿﮕﻪ ﺑﯿـﺘﯿـﻠﮕﻦ ” ﻫﻼﻟﯿﻪ ” ﻗﺼﯿﺪﻩ ﺳﯿﻨﯽ ﺍﻭﻧﮕﻪ ﺗﻘﺪﯾﻢ ﺍﯾﺘﻪ ﺩﯼ. ﺣﺴﯿﻦ ﺑﺎﯾﻘﺮﺍ ﻋﻠﯿﺸﯿﺮﻧﯽ ﻣﻬﺮﺩﺍﺭ ﻗﯿﻠﯿﺐ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻟﻪ ﯾـﺪﯼ ﻭ ﺷﻮ ﭘـﯿـﺘـﺪﻥ ﺷﺎﻋـﺮﻧﯿـﻨـﮓ ﺍﯾـﻞ ﺧﺰﻣﺘـﯿــﺪﻩ ﮔﯽ ﻓﻌـﺎﻝ ﺟـﺪ ﻭ ﺟـﻬـﺪﯼ ﺑﺎﺷﻠﻪ ﻧﻪ ﺩﯼ. ﮐﺆﭖ ﺍﺅﺗﻤﻪ ﯼ ﻧﻮﺍﯾﯽ ﻣﻬﺮﺩﺍﺭﻟﯿﮑـﻨﯽ ﺍﺅﺯﻧﯿﻨﮓ ﯾﻘﯿﻦ ﺩﺅﺳﺘﯽ ﻭ ﻓﮑﺮﺩﺍﺷﯽ، ﺷﺎﻋﺮ ﺍﻣﯿﺮ ﺷﯿﻬـﯿـﻢ ﺳﻬـﯿـﻠﯽ ﮔـﻪ ﺗﺎﭘﺸﯿﺮﻩ ﺩﯼ. ” ﺑﻮ ﻧﺎﺯﮎ ﻃﺒﻊ ﻭ ﺫﮐﯽ ﺍﻣﯿﺮ 20 ﯾـﯿﻠﺪﻥ ﺍﺭﺗﯿﻖ ﺑﺎﯾﻘﺮﺍ ﻏﻪ ﻣﻼﺯﻡ ﺑﻮﻟﻪ ﺩﯼ”. ﻟﯿﮑﻦ ﺑﺎﯾﻘﺮﺍ ﺩﺅﺳﺘـﯽ ﻧﯿﻨﮓ ﻧﺎﺭﺍﺿﻠﯿﮕﯽ ﮔﻪ ﻫﻢ ﻗﺮﻩ ﻣﻪ ﯼ، 876 ﻫـ.ﻕ ﯾـﯿﻠﺪﻩ ﺭﻣﻀﺎﻧـﺪﻩ ﺍﻭﻧﯽ ﻭﺯﯾﺮ ﻟﻮﺍﺯﯾﻤﯿﮕﻪ* ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻟﻪ ﯾﺪﯼ ﻭ ” ﺍﻣﯿﺮ ﮐﺒﯿﺮ” ( ” ﺍﻭﻟﻮﻍ ﺍﻣﯿﺮ”) ﻋﻨﻮﺍﻧـﯿـﻨـﯽ ﺑﯿﺮﻩ ﺩﯼ. ﺑﻮ ﻟﻮﺍﺯﻣﺪﻩ ﻧﻮﺍﯾﯽ ﺍﯾﻞ*- ﺍﻭﻟﻮﺱ* ﻣﻨﻔﻌـﺘﯽ، ﺷﻬﺮ ﻭ ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺁﺑﺎﺩﭼﯿﻠﯿﮕﯽ، ﻣﺪﻧﯿﺖ ﺭﻭﻧﻘﯽ، ﻋﺪﺍﻟﺖ ﻃﻨﻄﻨﻪ ﺳﯽ* ﺍﻭﭼﻮﻥ ﻓﺎﯾﺪﻩ ﻟﻪ ﻧﻪ ﺩﯼ ﮐﻪ ﺑﻮﻟﺮﻧﯿﻨﮓ ﺑﺮﭼﻪ ﺳﯽ ﭘـﯿﺮﺍﻭﺭﺩ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺳﯿﺪﻩ ﺳﻠﻄﺎﻥ ﺣﺴﯿﻦ ﺩﻭﻟﺘﯽ ﻧﯿﻨﮓ ﺑﺮﻗﺮﺍﺭﻟﯿﮕﯽ ﻭ ﻧﻔﻮﺫﻧـﯽ ﺗﺄﻣﯿﻨﻠﻪ ﯾﺪﯼ.ﻫـﺮﺍﺕ ﺑﻮ ﺩﻭﺭﺩﻩ ﻧﻬﺎﯾـﺖ ﮐﺆﺭﮐـﻢ ﻟـﺸـﺪﯼ*، ﺧـﻠـﻖ ﺗﻮﺭﻣﻮﺷﯽ* ﯾﺨﺸﯿﻠﻪ ﻧﺪﯼ، ﺷﻌﺮﯾﺎﺕ ﻭ ﻧﻔﺎﯾـﺲ ﺻﻨﻌـﺘﻠـﺮﯼ ﺭﻭﺍﺝ ﺁﻟﺪﯼ. ﻃـﻠـﺒـﻪ ﻟـﺮ ﺍﻭﭼـﻮﻥ ” ﺍﺧﻼﺻﯿﻪ ” ﻣﺪﺭﺳﻪ ﺳﯽ، ﺩﺭﻭﯾﺸﻠﺮ ﺍﻭﭼﻮﻥ ” ﺧﻼﺻﯿﻪ ” ﺧﺎﻧـﻘـﺎﻫـﯽ، ﺑـﯿـﻤـﺎﺭﻟـﺮ ﺍﻭﭼــﻮﻥ ” ﺷﻔﺎﺋﯿﻪ ” ﺷﻔﺎﺧﺎﻧﻪ ﺳﯽ، ﻣﺴﺠﺪ ﺟﺎﻣﻊ ﯾﺎﻧﯿﮕﻪ ﻗﺎﺭﯼ ﺧﺎﻧﻪ ( ” ﺩﺍﺭﻟﺤﻔﺎﻅ ” ) ﻗﻮﺭﯾﻠـﺪﯼ. ﺍﻟﻮﻍ ﺍﻣﯿﺮ ﻧﯿﻨﯿﮓ ﮐﺘﺒﺨﺎﻧﻪ ﺳﯿﺪﻩ 70ﺩﻥ ﺍﺭﺗﯿﻖ ﺧﻄﺎﻁ ﻭ ﻣﺼﻮﺭﻟﺮ ﻗﺆﻝ ﯾﺎﺯﻣﻪ ﻟﺮﻧﯽ ﺁﻗـﻘﻪ* ﮐﺆﭼﯿﺮﯾﺶ*، ﺍﻭﻟﺮﻧﯽ ﺑﺪﯾﻌﯽ ﺑﯿﺰﻩ ﺵ ﺑﯿﻠﻦ ﺑﻨﺪ ﺍﯾﺪﯾـﻠـﺮ. ﻫﺮﺍﺕ ﺩﻩ ﯾﻨﻪ ” ﻧﻈﺎﻣﯿﻪ”، ﻣﺮﻭ ﺩﻩ “ﺧﺴﺮﻭﯾﻪ ” ﻭ ﺑﺎﺷﻘﻪ ﻣﺪﺭﺳﻪ ﻟﺮ ﺑﻨﺎ ﺍﯾﺘﯿﻠﺪﯼ. ﻧﻮﺍﯾﯽ ﻣﺪﺭﺳﻪ، ﺷﻔﺎﺧﺎﻧﻪ ﻟﺮ ﻗﻮﺭﺩﯾﺮﯾﺐ ﻗﺆﯾﻪ ﻗﺎﻟﻤﻪ ﺳﺪﻥ، ﺍﻭﻟﺮﻧﯽ ﮐﯿﺮﻩ ﮐﻠﯽ ﺩﺭﺟﻪ ﺩﻩ ﺟﻬﺎﺯﻟﺶ، ﺍﺅﺯ- ﺍﺅﺯﻧﯽ ﺗﺄﻣﯿﻨﻠﺶ ﺍﻭﭼﻮﻥ ﻭﻗﻒ ﯾـﺮﻟـﺮ ﺍﺟـﺮﻩ ﺗـﯿـﺐ* ﺑﯿﺮﯾﺶ، ﻣﺪﺭﺳﻠﺮ، ﻃﺒـﯿـﺒـﻠـﺮ ﻭ ﺑﺎﺷﻘﻪ ﺧﺎﺩﻣﻠﺮ ﺑﯿﻠﻦ ﺗﺄﻣﯿﻨﻠﺶ، ﺍﻭﻟﺮﮔﻪ ﺁﯾﻠﯿﮏ ﻣﻌﺎﺵ، ﺁﺫﻭﻗﻪ، ﮐﯿﯿﻢ- ﺑﺎﺵ ﺑﯿﻠﮕﯿﻠﺸﮕﻪ ﭼﻪ، ﻃﻠﺒﻪ ﻟﺮ ﻧﻔﻘﻪ ﺳﯽ ﻭ ﮐﺘـﺎﺑـﻠــﺮﯾـﮕـﻪ ﭼـﻪ، ﺑـﺮﭼـﻪ- ﺑﺮﭼﻪ ﺳـﯿـﻨﯽ ﻣﮑﻤﻞ ﺑﺎﺷﻘَـﺮﯾﺐ*، ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺍﯾﺘﯿﺐ ﺑﯿﺮﺭﯾﺪﯼ ﻭ ﺍﺅﺯﯼ ﺩﺍﯾﻤﺎ ﺧﺒﺮ ﺁﻟﯿﺐ، ﻧﻈﺎﺭﺕ ﻗـﯿـﻠـﯿﺐ ﺗﻮﺭﯾﺸﯿﻨﯽ ﻫﻢ ﺍﻭﻧﻮﺗﻤﻪ ﺳﺪﯼ*. ﺑﻨﺎﻟﺮ ﻗﻮﺭﯾﻠﯿﺸﯽ ﻃﺮﺣﯽ ﺑﯿﻠﻦ ﺑﯿـﻮﺍﺳﻄﻪ ﺷﻮﻏـﻮﻟـﻠـﻪ ﻧﺮ، ﺍﻭﺳﺘﺎ ﻭ ﺷﺎﮔﺮﺩﻟﺮ ﻣﺤﻨﺘﯿﺪﻥ ﺑﺎﺧﺒﺮ ﺑﺆﻟﯿﺐ ﺗﻮﺭﺭﯾﺪﯼ. ﺷﺎﻋﺮ ﺍﺅﺯ ﺣﻀﻮﺭﯾﮕﻪ ﺗﯿﺰ- ﺗﯿﺰ ﺷﻌﺮ، ﻋﻠﻢ ﻭ ﺻﻨﻌﺖ ﺍﻫﻠﻨﯽ ﭼـﺮﻟﻪ ﺏ*، ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺻﺤﺒﺘﻠﺮ ﺍﻭﯾﻮﺷﺘﯿﺮﯾﺐ* ﺗﻮﺭﺭ، ﯾﺎﺵ ﺍﺳﺘﻌﺪﺍﺩﻟﺮﻧﯽ ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻗﯿﻠﯿﺐ، ﺍﻭﻟﺮﮔﻪ ﺷﺮﺍﯾﻂ ﯾﺮﻩ ﺗﺮﯾﺪﯼ. ﺧﺎﻧﺪﺍﻣﯿﺮ، ﺑﻬﺰﺍﺩ، ﻭﺍﺻﻔﯽ ﻭ ﺍﻭﻧﻠﺐ ﺍﻭﺷﺒﻮ ﺗﺮﺑﯿﺘﮕﻪ ﻧﺎﺋﻞ ﺑﻮﻟﮕﻦ ﺍﺳﺘﻌﺪﺍﺩ ﺍﯾﮕﻪ ﻟﺮﯼ ﺷﻮﻟﺮ ﺟﻤﻠﻪ ﺳﯿﺪﻥ ﺩﯾﺮ.ﺷﻮ ﺩﻭﺭﺍﯾﭽﯿﺪﻩ ﻋﻠﯿﺸﯿﺮ ﻧﻮﺍﯾﯽ ﺍﺅﺯ ﻗﺆﻟﯽ ﺑﯿﻠﻦ ﺑﯿﺮﯾﻨﭽﯽ ﺩﯾﻮﺍﻧﯽ ” ﺑﺪﺍﯾﻊ ﺍﻟﺒﺪﺍﯾﻪ ” ( ” ﺑﺪﯾﻌﻠـﯿﮏ ﺍﺑﺘﺪﺍﺳﯽ” )ﻧﯽ ﺗﻮﺯﺩﯼ. ﺑﻮ ﺩﯾﻮﺍﻧﮕﻪ ﺍﻭﻧﯿﻨﮓ ﯾﺎﺷﻠﯿﮏ ﻭ ﯾﯿﮕـﯿﺘﻠﯿﮏ ﭘـﯿـﺘـﻠﺮﯾـﺪﻩ ﯾﺎﺯﮔﻦ 800 ﺩﻥ ﺍﺭﺗﯿﻖ ﺷﻌﺮﯼ ﺟﻤﻌـﻠﻪ ﻧﮕﻦ ﺑﺆﻟﯿﺐ، ﺷﺎﻋـﺮ ﺍﯾﺠﺎﺩﯼ ﮐﻤﺎﻻﺗﯽ ﻧﯿﻨﮓ ﺑﯿﺮﯾﻨﭽﯽ ﺑﺎﺳـﻘـﯿـﭽـﯿـﻨـﯽ* ﻋﮑﺲ ﺍﯾﺘـﺘـﯿﺮﻩ ﺩﯼ.ﻋﻠﯿﺸﯿﺮ ﻧﻮﺍﯾـﯿـﮕﻪ ﺑـﻐـﯿﺸﻠـﻪ ﻧﮕﻦ ﺗﺎﺭﯾﺨﯽ ﻭ ﻋﻠﻤﯽ ﺍﺛﺮﻟﺮﺩﻩ ﺑﻪ ﺗﻔﺼﯿﻞ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻗﯿﻠـﯿـﻨـﯿـﺸـﯿـﭽﻪ، 886-873 ﻫـ.ﻕ ﯾـﯿﻠﻠﺮ ﻋﻠﯿﺸﯿﺮ ﻧﻮﺍﯾﯽ ﻧﯿﻨﮓ ﺍﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺣﯿﺎﺕ ﻭ ﺁﺑﺎﺩﭼﯿﻠﯿﮏ ﺑﺎﺭﻩ ﺳﯿﺪﻩ ﮔﯽ ﺍﯾﻨﮓ ﻓﻌﺎﻝ ﺧﺰﻣﺖ ﮐﺆﺭﺳﺘﮕﻦ ﯾـﯿﻠـﻠـﺮﯼ ﺑﻮﻟﮕﻦ. ﺷﺎﻋﺮ 886 ﻫـ.ﻕ ﯾـﯿﻠﯽ ” ﻭﻗﻔﯿﻪ ” ﺍﺛﺮﻧﯽ ﯾﺎﺯﯾﺐ، ﺍﻭﻧﺪﻩ ﺍﺅﺯﯾﻨﯿﻨﮓ ﺑﻨﺎﮐﺎﺭﻟﯿﮏ ﻭ ﺧﯿﺮﯾﻪ ﺍﯾﺸﻠﺮﯾﮕﻪ ﯾﮑﻮﻥ* ﯾـﺴـﻪ ﺏ، ﺍﺅﺯ- ﺍﺅﺯﯾﮕﻪ ﺣﺴﺎﺏ ﺑﯿﺮﮔﻦ.ﻧﻮﺍﯾﯽ ﺩﻫـﻘـﺎﻧـﭽـﯿـﻠـﯿـﮏ ﺍﯾﺸﻠﺮﻧﯽ ﯾﺆﻟﮕﻪ ﻗﺆﯾﺐ، ﺟﻮﺩﻩ ﯾﺨﺸﯽ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻟﺮ ﮔﻪ ﺍﯾﺮﯾﺸﮕﻦ*. ﺗﺎﺭﯾﺨﭽﯿﻠﺮﻧﯿﻨﮓ ﯾﺎﺯﯾﺸﯿﭽﻪ، ﻧﻮﺍﯾﯽ ﻧﯿﻨﮓ ﺑﯿﺮ ﮐﻮﻧﻠﯿﮏ ﺩﺭﺁﻣﺪﯼ 18 ﻣﯿﻨﮓ ﺷﺎﻫﺮﺧﻠﯿﮏ ﺩﯾﻨﺎﺭ ﻣﻘﺪﺍﺭﯾﺪﻩ ﺍﯾﺪﯼ. ﺍﻭﻟﻮﻍ ﺍﻣﯿﺮ ﺑﻮ ﺩﺭﺁﻣﺪﻧﯿﻨﮓ ﮐﺆﭖ ﻗﯿﺴﻤﯿﻨﯽ ﺧﯿﺮﻟﯽ ﺍﯾﺸﻠﺮﮔﻪ ﺻﺮﻑ ﻗﯿﻠﮕﻦ. ﺗﺎﺭﯾﺨﭽﯽ ﺧﺎﻧﺪ ﺍﻣﯿﺮ ﻧﻮﺍﯾﯽ ﻗﻮﺭﮔﻦ 52 ﺭﺑﺎﻁ، 20 ﺣﻮﺽ، 16 ﮐﺆﭘﺮﯾﮏ، ﺑﯿﺮ ﻗﻨﭽﻪ ﺗﺆﻏﺎﻥ*، ﺍﺭﯾﻖ، ﺣﻤﺎﻡ، ﻣﺴﺠﺪ- ﻣﺪﺭﺳﻪ ﻟﺮﻧﯽ ﺍﯾﺴﻠﻪ ﯾﺪﯼ. ﻧﻮﺍﯾﯽ ﺗﻮﺭﻟﯽ ﺳﺎﺣﻪ ﻋﺎﻟﻤﻠﺮﯾﮕﻪ ﺣﺎﻣﯿﻠﯿﮏ ﻗﯿﻠﯿﺐ، ﺍﺅﻧﻠﺐ ﻋﻠﻤﯽ ﺭﺳﺎﻟﻪ ﻟﺮ ﺑـﯿـﺘـﯿـﻠـﯿـﺸـﯽ ﮔﻪ ﺑﯿـﻮﺍﺳﻄﻪ ﺳﺒـﺒـﭽﯽ ﺑﺆﻟـﮕﻦ.888 ﻫـ.ﻕ ﯾـﯿﻠـﺪﻥ ﻋﻠﯿﺸﯿﺮ ﻧﻮﺍﯾـﯽ ﺍﺅﺯﻧـﯿـﻨﮓ ﺑﻮﯾﻮﮎ ” ﺧـﻤﺴﻪ ” ﺍﺛﺮﻧﯽ ﯾﺎﺯﺷﮕﻪ ﮐﯿﺮﯾﺸﺪﯼ* ﻭ ﺍﻭﻧﯽ ﺍﻭﭺ ﯾـﯿﻠﺪﻩ ﺗﻮﮔــﻠــﻠﻪ ﺩﯼ*. ﺑﯿـﺶ ﺩﺍﺳﺘﺎﻧـﻨﯽ ﺍﺅﺯ ﺍﯾﭽﯿﮕﻪ ﺁﻟﮕﻦ ﺑﻮ ﺍﻭﻟﮑـﻦ* ﺑﺪﯾﻊ ﻗﺎﻣﻮﺱ 50 ﻣﯿﻨﮓ ﻣﺼﺮﻋـﺪﻥ ﺁﺷﯿﻖ ﺑﺆﻟﯿﺐ، ﻧﻮﺍﯾﯽ ﻧﯿﻨﮓ ﺑﺮﭼﻪ ﺷﻌﺮﯼ ﻣﯿﺮﺍﺛـﻨﯽ ﺩﯾﻪ ﺭﻟﯽ* ﯾﺎﺭﻣﯿﻨﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻗﯿﻠﻪ ﺩﯼ. ” ﺧﻤﺴﻪ ” ﻋﻠﯿﺸﯿﺮ ﻧﻮﺍﯾﯽ ﺍﯾﺠﺎﺩﯼ* ﻧﯿﻨﮓ ﻗﻠﺒﯽ ﺩﯾﺮ.ﻓﺎﺭﺳﯽ ﺗﯿﻠﺪﻩ ﮔﯽ ﺑﯿﺮﯾﻨﭽﯽ “ﺧﻤﺴﻪ ” ﺑﻮﯾﻮﮎ ﺷﺎﻋـﺮ ﻧﻈﺎﻣﯽ ﮔـﻨﺠﻮﯼ (605-535 ﻫـ.ﻕ) ﺗﺎﻣﺎﻧﯿﺪﻥ ﯾﺮﻩ ﺗﯿﻠﺪﯼ. ﺷﺎﻋـﺮ ﻫﯿﭻ ﺑﯿﺮ ﺍﺅﺭﯾﻨﺪﻩ ﺍﺅﺯﻧﯿﻨﮓ ” ﺧﻤﺴﻪ ” ﯾﺎﺯﮔـﻨﻠﯿﮕـﯿﻨﯽ ﻗﯿﺪ ﺍﯾﺘﻤﻪ ﯾﺪﯼ. ﻧﻈﺎﻣﯽ ﻭﻓﺎﺗـﯿـﺪﻥ 100 ﯾـﯿﻞ ﺍﺅﺗﯿﺐ، ﻫـﻨﺪﯾﺴﺘﺎﻥ ﺩﻩ ﺗﻮﻏﯿﻠﯿﺐ ﺍﺅﺳﮕﻦ ﻓﺎﺭﺳﯽ ﺯﺑﺎﻥ ﺗﻮﺭﮎ ﺍﺅﻏﻼﻧﯽ ﺧﺴﺮﻭ ﺩﻫﻠﻮﯼ ﻧﻈﺎﻣﯽ ” ﺧﻤﺴﻪ ” ﺳﯿﮕﻪ ﺑـﯿـﺮﯾﻨﭽﯽ ﺑﺆﻟـﯿﺐ ﺗـﺘـﺒـﻊ*ﯾﺎﺯﻩ ﺩﯼ ﻭ ” ﺧﻤﺴﻪ ﭼﯿﻠﯿﮏ ” ﻋـﻨﻌـﻨﻪ ﺳﯿﻨﯽ ﺑﺎﺷﻠﻪ ﺏ ﺑﯿﺮﻩ ﺩﯼ. ﺩﻫﻠﻮﯼ ” ﺧﻤﺴﻪ ” ﺳﯽ ﻧﻈﺎﻣﯿﮕﻪ ﻋﺠﺎﯾﺐ ﺷﺮﺡ ﻭ ﺍﻭﻧﺪﻩ ﮔﯽ ﻣﻀﻤﻮﻧﻠﺮﻧﯿﻨﮓ ﯾﻨﮕـﯿـﭽـﻪ ﺗـﻠـﻘـﯿـﻨـﯽ ﺻـﻔـﺘـﯿـﺪﻩ ﺍﺅﺯﻧﯿﻨﮓ ﻫﻢ، ﺳﻠﻔـﯽ ﻧﯿﻨﮓ ﻫﻢ ﺷﻬﺮﺗـﯿـﻨـﯽ ﻋﺎﻟﻤﮕﻪ ﯾﺎﯾﺪﯼ. ﮐـﯿـﯿـﻨﮕﯽ 15-14 ﻣﯿﻼﺩﯼ ( 9-8 ﻫـ .ﺵ) ﻋﺼﺮﻟﺮ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﻌﻨﻮﯾﺎﺗﯽ ” ﺧﻤﺴﻪ ” ﻋﻨﻌﻨﻪ ﺳﯽ ﺗﺄﺛـﯿـﺮﯾـﺪﻩ ﺭﻭﺍﺝ ﺁﻟـﺪﯼ، ﺷﺎﻋـﺮﻧﯿﻨﮓ ﺻﻼﺣﯿـﺘـﯽ ﻭ ﺍﻗﺘـﺪﺍﺭﯼ ﻫﯿﭻ ﺑﺆﻟﻤﻪ ﮔﻨﯿﺪﻩ ” ﺧﻤﺴﻪ ” ﻧﯿﻨﮓ ﺑﯿﺮ ﺩﺍﺳﺘﺎﻧﯿﮕﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺟﻮﺍﺏ ﯾﺎﺯﻩ ﺑﯿﻠﯿﺶ ﺑﯿﻠﻦ ﺍﺅﻟﭽﻪ ﻧﻪ ﺩﯾﮕﻦ ﺑﺆﻟﺪﯼ. ﺑﻮ ﺟﻬﺎﻥ ﻣﻌﻨﻮﯾﺎﺗﯽ ﺗﺎﺭﯾﺨﯿﺪﻩ ﺑﯽ ﺗﮑﺮﺍﺭ ﺣﺎﺩﺛﻪ ﺩﯾﺮ. ﺗﻮﺭﮐﯽ ﺍﺩﺑـﯿـﺎﺗـﯿـﺪﻩ ﻗﻄـﺐ ﻭ ﺣﯿﺪﺭ ﺧﻮﺍﺭﺯﻣﯽ ﻟﺮ ﺑﺎﺷﻠﻪ ﺏ ﺑﯿﺮﮔﻦ ” ﺧﻤﺴﻪ ﭼﯿﻠﯿﮏ ” ﻋﻨﻌـﻨـﻪ ﺳﯽ ﺍﺅﺯﻧﯿﻨﮓ ﮐﻤﺎﻟـﯿـﻨﯽ ﻋﻠﯿﺸﯿﺮ ﻧﻮﺍﯾﯽ ﺍﯾﺠﺎﺩﯾﺪﻩ ﺗﺎﭘﺪﯼ.ﺍﺳﻼﻡ ﻋﻘﯿﺪﻩ ﻟﺮﯾﮕﻪ ﮐﺆﺭﻩ ﺑﯿﺮ ﮐﯿﭽﻪ- ﮐﻮﻧﺪﻭﺯﺩﻩ ﺍﺅﻗﯿﻠﻪ ﺩﯾﮕﻦ ﺑﯿـﺶ ﻭﻗﺖ ﻧﻤﺎﺯ ” ﺍﻟﺨﻤﺴﺔُ ” ﺩﯾﻠﻪ ﺩﯼ، ﺩﯾـﻨـﯿـﻤـﯿــﺰﻧـﯿـﻨـﮓ ﺑﯿﺶ ﺳـﺘـﻮﻧﯽ (ﺭﮐـﻨﯽ) ﻫﻢ ﺗـﻮﺣـﯿــﺪ (ﺍﯾﻤﺎﻥ)، ﻧﻤـﺎﺯ، ﺭﺅﺯﻩ، ﺯﮐﺎﺕ ﻭ ﺣﺞ – ﺍﺅﺯﯾﮕﻪ ﺧﺎﺹ ” ﺧﻤﺴﻪ ” (ﺑﯿﺸﻠﯿﮏ) ﻧﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺍﯾﺘﻪ ﺩﯼ. ﺩﯾﻤﮏ، ﻧﻈﺎﻣﯽ ﺩﺍﺳﺘﺎﻧﻠﺮﯼ ﻧﯿﻨﮓ ” ﺧﻤﺴﻪ ” ﺗﻮﺭﮐﻮﻣﯽ ﺻﻔﺘﯿﺪﻩ ﺗﻠﻘﯿﻦ ﺍﯾﺘﯿﻠﯿﺸﯽ، ﺍﻭﻧﮕﻪ ﺍﻣﯿﺮ ﺧﺴﺮﻭ ﻭ ﻧﻮﺍﯾﯽ ﺟﻨﺎﺑﻠﺮﯼ ﺑﯿﺠﯿﺰ*ﺍﯾﻤﺲ. ﻋﻠﯿﺸﯿﺮ ﻧﻮﺍﯾﯽ ” ﺳﺪ ﺍﺳﮑﻨﺪﺭﯼ” ﺩﺍﺳﺘﺎﻧﯽ ﻧﯿﻨﮓ ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻗﺴﻤﯿﺪﻩ ﺑﻮ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﮔﻪ ﺗﺆﺧﺘﻪ ﻟﯿﺐ، ” ﺧﻤﺴﻪ ” ﻧﯿﻨﮓ ﻫﺮ ﺑﯿﺮ ﺩﺍﺳﺘﺎﻧﯽ ﯾﺎﺯﯾﻠـﯿـﺸـﯿـﻨﯽ ﮐﻮﻧـﻨـﯿـﻨﮓ ﻣﻌﻠﻮﻡ ﻭﻗﺘﻠـﺮﯾﺪﻩ ﺍﺅﻗﯿﻠﻪ ﺩﯾﮕﻦ ﺳﺤﺮ، ﭘﯿﺸﯿﻦ، ﻋﺼﺮ، ﺷﺎﻡ ﻭ ﺧﻔﺘﺎﻥ ﻧﻤـﺎﺯﻟـﺮﯼ ﺑـﯿـﻠـﻦ ﻗـﯿـﺎﺱ ﺍﯾﺘﻪ ﺩﯼ ﻫـﻤﺪﻩ ” ﺧﻤﺴﻪ “ﻧﯽ ﺑﻮﯾﻮﮎ ﺗﺎﻍ ﭼﺆﻗـﻘـﯿﺴﯿﮕﻪ* ﮐﺆﺗﺮﯾﻠﯿﺶ ﻣﺎﺑـﯿـﻨـﯿـﺪﻩ ﺑﯿﺶ ﺍﺅﺭﯾﻨﺪﻩ ﺗﺆﺧﺘﻪ ﺏ، ﻧﻔﺴﻨﯽ ﺭﺍﺳﺘﻠﺶ ﺍﻭﭼﻮﻥ ﺑﻨﺎ ﺍﯾﺘﯿﻠﮕﻦ ﺑﯿﺶ ﺁﺭﺍﻣﮕﺎﻩ ﮔﻪ ﺍﺅﺧﺸﺘﻪ ﺩﯼ.ﻧﻮﺍﯾﯽ ﺍﺅﺯ ” ﺧﻤﺴﻪ ” ﺳﯿﻨﯽ ﯾﺮﻩ ﺗﯿﺸﮕﻪ 888 ﻫـ.ﻕ ﯾـﯿﻠـﺪﻩ ﮐـﯿﺮﯾـﺸـﮕﻦ ﺑـﺆﻟـﺴـﻪ، ﺍﻭﻧﯿﻨﮓ ﺑﯿﺮﯾـﻨﭽﯽ ﺩﺍﺳـﺘـﺎﻧﯽ “ﺣﯿﺮﺕ ﺍﻻﺑﺮﺍﺭ” (” ﯾﺨﺸﯽ ﮐﯿﺸﯿﻠﺮﻧﯿﻨﮓ ﺣﯿﺮﺗـﻠـﻪ ﻧـﯿـﺸـﯽ”) ﻧﯽ ﺍﺅﺷـﻪ ﯾـﯿﻞ ﯾﺎﺯﯾﺐ ﺗـﻮﮔـﻪ ﺗـﺪﯼ. 889 ﻫـ.ﻕ ﯾـﯿﻠـﺪﻩ ” ﻓﺮﻫﺎﺩ ﻭ ﺷﯿﺮﯾﻦ”، ” ﻟﯿﻠﯽ ﻭ ﻣﺠﻨﻮﻥ”، ” ﺳﺒﻌﻪ ﺳﯿﺎﺭ” ( ” ﯾـﯿـﺘـﺘﯽ ﺳﯿﺎﺭ”)، 890 ﻫـ.ﻕ ﯾـﯿﻠﺪﻩ ” ﺳﺪ ﺍﺳﮑـﻨﺪﺭﯼ” ﺩﺍﺳﺘﺎﻧـﯿـﻨـﯽ ﭘﺎﯾﺎﻧﯿﮕﻪ ﯾـﯿﺘﮑـﯿﺰﺩﯼ. ﺷﺎﻋﺮ ﺍﺅﺯ “ﺧﻤﺴﻪ”ﺳﯿﮕﻪ ﮐﯿﺮﯾﺘﯿﻠﮕﻦ ﺩﺍﺳﺘﺎﻧﻠﺮﺩﻩ ﺍﺅﺷﻪ ﺩﻭﺭ ﺍﻭﭼﻮﻥ ﻣﻬﻢ ﺑﻮﻟﮕﻦ ﻣﻌﻤـﺎﻟـﺮﻧﯽ ﻗـﺆﯾـﺪﯼ، ﻣﺘﻔﮑﺮ ﺻﻔﺘﯿﺪﻩ ﺍﯾﻠﻐﺎﺭ* ﻗﺮﻩ ﺷﻠﺮﻧﯽ ﺍﯾﻠﮕﻪ ﺭﯼ ﺳﻮﺭﺩﯼ، ﺍﺅﺯﺑﯿﮏ ﺗﯿﻠـﯿـﻨﯿﻨﮓ ﻗﺪﺭﺗﯿﻨﯽ ﻋﺎﻟﻤﮕﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺍﯾﺘﺪﯼ. ﻧﻮﺍﯾـﯽ ﻧﯿﻨﮓ ﺗﻮﺭﮐﭽﻪ ” ﺧﻤﺴﻪ “ﺳﯿﻨﯿﻨﮓ ﯾﺮﻩ ﺗﯿﻠﯿﺸﯽ ﺍﻭﻧﺒﯿﺸـﯿـﻨـﭽﯽ ﻣﯿﻼﺩﯼ ﻋﺼﺮﺩﻩ ﺧﺮﺍﺳﺎﻥ ﺍﯾﻠﯽ ﺍﻭﭼﻮﻥ ﻓﻮﻕ ﺍﻟﻌﺎﺩﻩ ﺷﺎﺩﻣﺎﻧﻠﯿﮏ ﻭ ﺳﻌﺎﺩﺕ ﺻﻔﺘﯿﺪﻩ ﻗﺒﻮﻝ ﻗﯿﻠﯿﻨﺪﯼ. ﺩﻭﺭﻧﯿﻨﮓ ﺍﯾﮑﮑﯽ ﻗﻄﺒﯽ – ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ ﭘﯿﺮﯼ ﺟﺎﻣﯽ ﻭ ﺑﻮﯾﻮﮎ ﺳﻠﻄﺎﻥ ﺣﺴﯿﻦ ﺑﺎﯾﻘﺮﺍ ﻧﯿﻨﮓ ﺣﯿﺮﺗﯽ ﻭ ﯾﻮﮐﺴﮏ* ﺍﻋﺘﺮﺍﻓﯽ ﺍﻭﺷﺒﻮ ﺣﻘﯿﻘﺘﮕﻪ ﺩﻟﯿﻞ ﺩﯾﺮ.ﻧﻮﺍﯾﯽ ﺷﻮ ﯾـﯿﻠـﻠﺮ ﺁﺭﻩ ﺳﯿﺪﻩ ﺍﯾﮑﮑﯿﻨﭽﯽ ﺩﯾﻮﺍﻧﯽ – ” ﻧﻮﺍﺩﺭ ﺍﻟﻨﻬﺎﯾﻪ” (“ﺑﯽ ﺣﺪ ﻧﺎﺩﺭﻟﯿﮑـﻠﺮ”)ﻧﯽ ﺗﻮﺯﯾﺸﮕﻪ ﮐﯿﺮﯾﺸﺪﯼ*. ﻣﺘﻔﮑﺮ ﺍﺩﯾﺐ ﺗﺎﺭﯾﺨﯽ ﺣﻘﯿﻘـﺘـﮕﻪ ﻫﻢ ﻣﻌﯿـﻦ ﺍﯾﺰﭼﯿﻠـﻠـﯿﮑـﺪﻩ* ﺍﺅﺯ ﻣﻨﺎﺳﺒﺘـﯿـﻨﯽ ﺑﯿﻠﺪﯾﺮﯾﺐ ﺍﺅﺗﯿﺸﻨﯽ ﺍﻧﺼﺎﻑ ﯾﻮﺯﻩ ﺳﯿﺪﻥ ﻻﺯﻡ ﺗﺎﭘﺪﯼ ﻭ ” ﺯﺑﺪﺓ ﺍﻟﺘﻮﺍﺭﯾﺦ” (” ﺗﺎﺭﯾﺨﻠﺮ ﻗﯿﻤﺎﻏﯽ”) ﺍﺛﺮﻧﯽ ﯾﺎﺯﯾﺐ ﺗﻮﮔﻪ ﺗﺪﯼ.892 ﻫـ.ﻕ ﯾـﯿﻠﯽ ﻧﻮﺍﯾﯽ ﺍﺳﺘﺮﺁﺑﺎﺩ ﺣﺎﮐﯿﻤﯽ ﺍﯾﺘﯿﺐ ﺗﻌﯿﯿﻨﻠﻪ ﻧﺪﯼ. ﺑﺎﺷﻘﻪ ﺑﯿﮏ ﻭ ﺍﻣﯿﺮﻟﺮ ﺍﻭﭼﻮﻥ ﺷﺮﻓـﻠﯽ ﺣﺴﺎﺑﻠﻪ ﻧﯿﺸﯽ ﺟﺎﯾﺰ ﺑﺆﻟﮕﻦ ﺑﻮ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺍﻣﯿﺮ ﻋﻠﯿﺸﯿﺮ ﻧﺎﺯﮎ ﻃﺒﯿﻌـﺘﯽ ﺍﻭﭼﻮﻥ ﻣﻌﯿﻦ ﺩﺭﺟﻪ ﺩﻩ ﺁﺯﺍﺭﻟﯽ ﺑﺆﻟﺪﯼ. ﺍﻣﺎ ﺷﺎﻩ ﺣﮑﻤﯽ ﻭﺍﺟﺐ، ﺍﻣﯿﺮ ﮐﺒﯿﺮ ﺍﺅﻟﮑﻪ ﻧﯿﻨﮓ ﺣﺴﺎﺱ ﺑﯿﺮ ﺣﺪﻭﺩﯾـﻨﯽ ﻣﺤﺎﻓﻈﻪ ﻭ ﺁﺑﺎﺩ ﻗﯿﻠﯿﺶ ﻧـﯿـﺘـﯿـﺪﻩ ﺟﺆﻧﻪ ﺏ ﮐﯿﺘﺪﯼ. ﺍﺳﺘﺮﺁﺑﺎﺩ ﺩﻩ ﻧﻮﺍﯾﯽ ﻧﯿﻨﮓ ﺍﯾﮑﮑﯽ ﯾـﯿﻞ ﭼﻤﻪ ﺳﯽ*ﺣﺎﮐﻤﻠﯿﮕﯽ ﺑﻮ ﺷﻬﺮ ﺍﻫﻠﯽ ﺍﻭﭼﻮﻥ ﺳﻌﺎﺩﺗﻠﯽ، ﺑﺎﯾﻘﺮﺍ ﺳﻠﻄﻨﺘﯽ ﺍﻭﭼﻮﻥ ﺧﯿﺮﻟﯽ ﺑﺆﻟـﺪﯼ.ﺑﻮ ﺁﺭﻩ ﺩﻩ ﺑﯿﺮﯾﻦ- ﮐﯿﺘﯿﻦ ﻧﻮﺍﯾﯽ ﻧﯿﻨﮓ ﺍﯾﻨﮓ ﯾﻘﯿﻦ ﺍﺳﺘﺎﺫ ﻭ ﻣﺼﺎﺣﺒﻠﺮﯼ ﺣﯿﺎﺗﺪﻥ ﮐﺆﺯ ﯾﻮﻣﺪﯾﻠﺮ. 893 ﻫـ.ﻕ ﯾـﯿﻠﯽ ﺳﯿﺪ ﺣﺴﻦ ﺍﺭﺩﺷﯿﺮ، 897 ﻫـ.ﻕ ﯾـﯿﻠﯽ ﻋﺒﺪﺍﻟﺮﺣﻤﻦ ﺟﺎﻣـﯽ، 898 ﻫـ.ﻕ ﯾـﯿﻠﯽ ﭘﻬﻠﻮﺍﻥ ﻣﺤﻤﺪ ﻭﻓﺎﺕ ﺍﯾﺘﺪﯼ. ﻧﻮﺍﯾﯽ ﺍﺳﺘﺎﺫﻟـﺮﯼ ﺧﺎﻃـﺮﻩ ﺳﯿﮕﻪ ” ﺣﺎﻻﺕ ﺳﯿﺪ ﺣﺴﻦ ﺍﺭﺩﺷﯿﺮ”، ” ﺣﺎﻻﺕ ﭘﻬﻠﻮﺍﻥ ﻣﺤﻤﺪ “، “ﺧﻤﺴﺔ ﺍﻟﻤﺘﺤﺮﯾﻦ ” (” ﺑﯿﺶ ﺣﯿﺮﺕ”) ﺍﺛﺮﻟﺮﯾﻨﯽ ﺷﻮ ﯾـﯿﻠﻠﺮ ﺍﯾﭽﯿﺪﻩ ﯾﺎﺯﯾﺐ ﺗﻮﮔـﻠﻠﻪ ﺩﯼ. ﺑﻮ ﺍﺛﺮﻟﺮﯾﺪﻩ ﺍﺅﺷﻪ ﺩﻭﺭ ﻭﺍﻗﻌـﻠﯿﮕﯽ ﮔﻪ ﻋﺎﯾﺪ ﻗﯿﻤﺘـﻠﯽ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﻠﺮ ﺑﯿﻠﻦ ﺑﯿﺮﮔﻪ ﻧﻮﺍﯾﯽ ﯾﺎﺭﻩ ﺗﮕﻦ ﯾﻨﮕﯽ ﺑﺪﯾﻊ ﻋﺎﻟﻤﻨﯿﻨﮓ ﻧﻈﺮﯼ ﺍﺳﺎﺳﻠﺮﯾﮕﻪ ﻋﺎﯾـﺪ ﺑﯿـﺮ ﻗـﻄﺎﺭ ﺩﻟـﯿـﻞ ﻭ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻟﺮ* ﻫﻢ ﺑـﯿـﺎﻥ ﺍﯾـﺘــﯿـﻠﮕـﻦ. ﺷﻮ ﯾـﯿﻠﻠﺮﺩﻩ
42Atiqullah Matin, Dawood Mubarak Oghlu og 40 andre5 delingerSynes godt omKommenterDel
