محمدامین خواجه«مقیمی» نینگ غزلریدن بیته سی
کیریلدن عرب الفباسیگه اوزگر گن: عبدالمجید اوزگون
ایرم گلزاریدین هر وجه دین رعنالیغینگ باردور،
غرض لطف و نزاکتده چمن آرالیغینگ باردور.
کلامینگ جانفزایِ کیم، تکلٌم اَیله سنگ شیرین،
جهان طوطیلرینی آلدیده گویالیغینگ باردور.
بو گلشن گللری بیرلن آچیشسنگ ناگهان رخسار،
روونت اوجیده هر بابدین همرا لیغینگ باردور.
رمققه ییتسه هم ناز و تغافل ایشلرینگ جانلر،
نگارا، سخت عاشقلرغه بیپروالیغینگ باردور.
اؤزینگنی هم بیر آز لیکن کؤنگول آرالیغینگ باردور.
اگر ضعفیمنی رنگیمدین قیاس ایتسنگ بؤلور بسکیم،
بیان درکار ایمس عقل و خرد دانالیغینگ باردور.
نیچوک کؤنگلیم مَقیمی کویمه سین رشک اؤتیغه آخر،
قالیب آشنالرینگ بیگانه گه آشنالیغینگ باردور.
مقیمی
تیالاوچی داکتر عزیزالله فاریابی
1903 – 1850
محمد امین خواجه میرزا خواجه اوغلی مقیمی 1850 ییل ده قوقند ده گی بیگواچه محله سیده ناوا ی عایله سیده توغیلدی.آته سی میرزا خواجه اصلی تاشکینت لیک ،آنه سی بی بی عایشه خوجند لیک ایدی. مقیمی نینگ شعرگه هوس قویشیده آنه سینینگ خدمتلری کته.
بوله جک شاعر دستلب اوز محله سیده گی ملا عبدو خلیل دامله مکتبیده ،سونگره قوقند مدرسه سیده ،1872-73 ییللرده ایسه بخاراده گی “مختار آیم”مدرسه سیده اوقیدی.1876 ییلده مقیمی اوقیشنی تمام لب ،ق.قندگه قیته دی و صنم بی بی دیگن قیزگه اویله لندی .باشیده عایله تشویشلری توشگچ ،او اول قوقند یر محکمه سیده میرزا لیک ،آق جر قیشلاغیده شرکت ده خطاط بولیب ایشلی دی.
80-ییللرده “مقیمی “(“بیر یرده دایمی توروچی “)تخلصی بیلن تنیلگن شاعر مادی محتاج لیکده یشه گن ،نمنگان ،اندیجان،مرغیلان،شهریخان وتاشکینت شهرلریدهسیاحت ده بوله دی.اونینگ عایله وی حیاتی هم یخشی بولمیدی، صنم بی بی بیلن اجره شدی و مدرسه حجره سیگه کوچیب اوته دی.
مقیمی 1901ییل 25 می ده سریق کسلی بیلن آغریب ،اوز حجره سیده وفات ایته دی. اونینگ “دیوان”نی بیرینچی مرته 1907 ییل تاشکینت ده چاپ ایتیلگن بولیب ،ن.اوسترومف سونگ سوز مولفی بولگن .مقیمی 1902 ییل 16 دسمبیر ده گی اندیجان زیلزیله سی حقیده تاریخ-مرثیه یازگن .شاعرنینگ شعری اثرلرینی قویده گی گروه لرگه بولیش ممکن :1.لریک. 2.هجویات. 3.سیاحت نامه لر. 4.مکتوبات.
مقیمی19 عصر آخری -20 عصر باشلریده گی ینگی له نه باشله گن اوزبیک ادبیاتی نینگ غایه و مضمونیگه گینه ایمس ،شکل و افاده لریگه هم معلوم ینگی لیکلر کیریتدی .هجویه گه علحیده اعتبار بیردی .اجتماعی فکرگه ،جمعیت تنقیدیگه دقتینی قره تدی.سیاحت نامه نی مستقل ژنر درچه سیگه کوتردی. عشقی لریکه گه اجتماعی مضمون بخش ایتدی.
اثرلر:”نوبهار”،”ارباب”،”طالعم”،”کیم دیسون”،”ظلم ایله قهرو غضب”،”پادشاه یوقلتسه لر نا گاه ،گدا دیب اخترینگ”(مقیمی نینگ زمان،تورموش عدالت سیز لیک لریدن ،تقدیردن شکایت مضمونیده گی حسبی حال غزلی)،”توی”، “درشکایتی “(یولغیچ،اوچر هجوه قیلینگن )،”واقعه ی کورعاشوبای حاجی” کبی شعرلری .”تناب چیلر “،”مسکوبچی بای تعریفیده”،کبی سطره لری ،”سیاحت نامه”(رجزمربع ثالم وزنیده یازیلگن ،جمع 244 مصرع )اثری ،”تویی ایقابچه” هجویه سی ،”هجوی ویکتور بای “، “هجوی ویکتور”کبی مخمسلر ی ،اوز دوری اوچون ینگی بولگن “تعریفی پیچ”،”سیلؤ”شعرلری ،معلوم بیر مناسبت بیلن یازگن “بیزگک”،”تعریف فوت نایب تاشکیندی” کبی اثرلری و باشقه.
تیالاوچی داکتر عزیزالله فاریابی
