استاد خلیلی حقیده ایککی آغیز سوز
شرعی جوزجانی
اتاقلی شاعر، تاریخچی، ادبیاتشناس و تدقیقاتچی استاد خلیل الله خلیلی افغانستان ده امیر حبیب الله دوری نینگ مالیه وزیری بولمیش مستوفی الممالک محمد حسین نینگ فرزندی ایدی. او نینگ آته سی امیر امان الله تامانیدن اولدیریلگندن کیین، عایله آغیر احوالگه توشدی. اوزی آل یحیی دوریده سیاسی سببلرگه کوره بیر مدت قماققه سالینیب انچه مدتلر سورگونلیک شرایطیده حیات کیچیردی.
او افغانستان شمال ولایتلری مدرسه لریده تنیقلی عالملردن علم اورگنیب عقلی و نقلی فنلر بیلن بیرگه، عرب تیلی و ادبیاتینی اوزلشتیردی، ییتوک ادیب و شاعر بولیب کمال گه ییتدی. ادبیات، صنعت، سیاست، فلسفه و عرفان ساحه لریده او یازگن منظوم و منثور اثرلر سانی 62 ته گه ییتیب باره دی. «غزنوی لر سلطنتی» کتابی، «بابر آرامگاهی» رساله سی، هرات شاعرلری حقیده گی تذکره سی، جلال الدین رومی نینگ «فیه مافیه» (ایچینده گی ایچینده دور) اثری حقیده علمی تدقیقاتی، شعرلر دیوانی و باشقه لر ایل و یورت آره سیده مشهور در.
او یازگن اثرلردن بویوکوک خاقان سلطان محمود غزنوی، سلطان حسین بایقرا، علیشیر نوایی، شونینگدیک ظهیرالدین محمد بابر و او نینگ سلاله سیگه نسبتا یوکسک حرمت و چیکسیز محبت و اخلاصنی سیزیب توره میز. او نینگ حقانی تحلیل و خلاصه لری اینیقسه «غزنوی لر سلطنتی»، ایرانلیک متعصب تاریخچی لر تامانیدن خراسان سلطانی محمود غزنوی گه بیلدیریلگن ناتوغری تهمت لر نینگ اساسسیزلیگینی کورسه تیب، ترقه تیلگن توقیمه دعوالرنی رد ایتیشگه یاردم بیردی.
استاد خلیلی سورگوندن کیین، کابل اونیویرستیتی معاونی، مطبوعات مستقل رئیسی، ظاهرشاه نینگ مطبوعات مصلحتچی سی، پارلمان وکیلی، عراق و عربستان ده افغانستان ایلچیسی بولیب ایشله دی. او متناوب شکلده تاشکینت ده اوتکزیله دیگن آسیا- افریقا کنفرانسی نینگ فعال و دائمی اعضاسی ایدی. اوزبیکستان لیک ادیب و شاعرلر بیلن دایمی ملاقات ده بولیب کیلدی. اینیقسه اوزبیکستان مشهور شاعری غفور غلام بیلن دوستلیک مناسبتلری نهایت مستحکم و قلین ایدی. غفور غلام فارسی تیلده یازگن بیر تورتلیگیده: «این خلیل افغانی است یا خلیل رحمانی؟» یعنی بو افغانستان خلیلی می یاکه ابراهیم خلیل می دیب اونی اعزازلگن ایدی.
خلیلی قصیده و مثنوی ژنرلریده زمانه میزنینگ ایلغار شاعرلریدن بیری حسابلنه دی. او غزنوی لرنینگ مشهور سرای شاعری فرخی سیستانی اسلوبینی ینگی روحده تیکله دی و اوزی نینگ کوپ شعرلرینی شو ژنرده یازدی. ییگرمنچی عصر ده افغانستان، ایران، پاکستان و تاجیکستان ده بو ساحه ده اونگه تینگ کیله دیگن شاعر کم تاپیلسه کیرک.
استاد خلیلی اولکه ده قانلی اوروش باشلنگندن کیین قالگن عمرینی تورلی شرق و غرب مملکتلریده مهاجرت ده اوتکزیب، 1988 ییل پشاور شهریده حیاتدن کوز یومدی. او نینگ تابوتی کابلگه کیلتیریلیب، کابل اونیویرستیتی ساحه سیده، سید جمال الدین مقبره سی یانیده دفن ایتیلدی.
قوییده گی مقاله او نینگ بابر و بابری لر سلاله سیگه بولگن چیکسیز مهر و یوکسک حرمتینی کورسه ته دی. مقاله نیویارک شهریده فارس، اوزبیک و افغان تیللریده نشر ایتیلیب کیله یاتگن «پیمان» مجله سی نینگ بیرینچی سانیده باسیلگن ایدی. مجله تنیقلی عالم و استعدادلی رسام دوکتور عنایت الله شهرانی تامانیدن تأسیس ایتیلیب، او نینگ محررلیگیده کتته حجمده نشردن چیقردی. بیز اونی اوزبیک تیلیگه اوگیریب، حرمتلی اوقوچیلریمیز گه تقدیم ایتماقده میز. (شرعی جوزجانی)
سـِـــرداش دوســــت
کوندوزلری هم لحد دیک قرانغـو و دهشتلی بولگن بو آواره لیک دوریده، بوتون دنیا مقیاسیده بیز اوچون ماتم توتیب هیچ آشنا فریاد چیکمیدیگن و هیچ بیر دردلی کونگلده آه توتونی اوره لمیدیگن شرایطده – وطنسیزلیک دردلی النگه لری ایچره توریب، ایسکی قدردان آشنا نی ایسلب قالدیم.
44 ییل بورون حیاتدن کوز یومگن بولسه هم، او نینگ مهرگه توله قیمتلی سوزلری حاضرگه چه کونگلیمیز گه قوت بیریب، بیزگه جان آزیغی ینگلیغ راحت بغیشلب کیله دی.
آچیق و یاپیق دردلرنی بیلوچی، جلال الدین رومی و شمس تبریزی سرلریدن باخبر بو ذات، بهار بولوت لری سینگری گوهر توله معرفت دریاسیدن اولوش آلیب، یامغیر کبی اصل دینگیز گه قیتگن.
ابدی عشق کویچیسی، عصر بلالی، اسلام شاعری و متفکری، شرق آزادلیگی جرچیسی، بویوک سوز صاحبی محمد اقبال لاهوری، الهی ابدی رسالت مکانی و نجاتکارلر پیشواسی محمد بن عبدالله توغیلگن اولکه سی – حجاز دیاریدن کیین بیزنینگ قانگه بویلگن اولکه میز- افغانستان نی یخشی کورردی و او نینگ هر بیر تاش و تیکانیگه محبت کوزی بیلن باقردی.
او، اولکه میز نی «آسیا یوره گی» دیب اتب، جهانگیرلی نغاره سی آوزینی تاریخ چوققیلریدن- گاهی هندوستان معبودلر عبادتخانه لری اوستیدن سومنات ده، گاهی کویدیروچی چوللر آرتیدن ایشیتردی.
او، مناجات اهلی جماعه سیدن بولمیش عبدالله انصاری خانقاسی «گذرگاه» نی زیارت قیلیش و تونلری او نینگ الهی ذکرلرینی (انصاری نینگ «الهی نامه» اثریگه اشارت) ایشیتیشدن سونگ، گوزل کابل نی کوریش مقصدیده، قندهار ده اسلام پیغمبری «خرقه» سی نینگ ایتگینی اوشلگن ایدی. او نینگ روحانی رهبری و کوکلرگه کوتریلیشی پیشواسی جلال الدین محمد بلخی رومی آی و قویاش یاغـدوسیده کوز یاریتگن دیار- بلخ گه کونگل بیرگن ایدی.
او، بویوک محمود نینگ باش کینتی (پایتختی) غزنه شهریده بولیب، عشق «لایخوری» (سنایی) غزنوی نینگ دنیا قره شینی اوزگرتیریب، او نینگ توبه قیلیب تصوف گه کیریشیگه سبب بولگن مجذوب فقیر گه اشاره بیلن جرعه – جرعه جان کویدیروچی شراب ایچگن، سنایی «حدیقه» سیدن حقیقت معطر گل لرینی تیریب آلگن ایدی.
هه، انه شونداق قره تونلرده مینگه تانیش بولگن اوشه آواز نی قیدیره باشله دیم. اوشبو سحرلی آواز حاضرگه چه هم بیز نینگ تاغلریمیز و دره لریمیز ده انعکاس ایتیب توریبدی. حاضر گه چه هم بیزنینگ ایرکک و عیاللریمیز او نینگ هر بیر سوزینی کوزده یاش بیلن اوقیدیلر.
هندوستان نینگ ایرکین فکرلی لری بیلن تانیشیش
بو سیسلر باله لیگیمدن آق مینینگ خاطرمده ایلدیز آتگن ایدی. سکیز یاشلیگیمده هندوستان نینگ بعضی بیر حرفکر، ایرک سیور رهبرلری اولکه میز گه سفر قیلیب، فقیر قوشنی لری اوییدن پناه تاپگن ایدیلر.
حدیث عالملری نینگ امامی مولانا سیف الرحمان، ایرک سیورلر پیشواسی مولانا عبیدالله اوزیگه خاص وقار و صلابتی بیلن حاضر هم ایسیمده. اولرنینگ هر بیری اوزیگه نسبتا یوکسک احترام تویغـولرینی خاطره دفتریمده یازیب قالدیرگن.
بو ایککی کورشچی عالم مهاجرلیک شرایطیده اوز فرزندلری بیلن نهایت محترم مهمانلر صفتییده «مستوفی الممالک» مهمانخانه سیده اوچ ییلگه چه اقامت قیلگن.
اوشنده امرتسرلیک شاعرنینگ فارس تیلیده یازگن «مد و جزر اسلام» دیگن بیر منظومه سی اولر نینگ حضوریده اوقیلردی. ذوق و سلیقه لی آخوندیمیز اوندن بیر نسخه کوچیریب آلیب، اوزی نینگ قشلاقچه شیوه سیده بعضاً اونی زمزمه (خیرگایی) قیلردی. اوشه شعرلر باله لیگیم پیتیده قلبیمگه اوز تأثیرینی اوتکزگن ایدی. حاضرچه هم اوندن ایریم مصرعلری مضمونی ایسیمده :
«اوزنی بورانگه تاپشیرگن کونلرنی یاد ایتیلیک، روم کیمه سی بلا گردابیگه اوچره گن ایدی. اوشنده بیز یره تگن نینگ نامی بیلن کیمه لرنی سوگه سالدیک…».
زمان اوتیشی بیلن حادثه لر باشقه چه توس آلیب، تاریخ ورقلری قیتریله باشله دی. مرحوم مولانا عبیدالله هندوستان گه قیتیب باردی و بویوک کورشچی مولانا سیف الرحمان هم آخرت یولینی توتدی.
اوشنده محمد اقبال نینگ اقبال قویاشی پارلی باشلگن ایدی. او نینگ آوازه سی سوز استادی صفتیده بیز نینگ ادبی انجمن لریمیزگه هم یول آچیب، شعرلری نینگ نسخه لری کابل گه ییتیب کیلر ایدی. شکلاً ینگی، اما مضمونی عجایب و هیجانلنتیروچی، باشدن – آیاق باشقه رنگ و توسده یازیلگن و سوز اوزَنی بوتونلی اوزگرگن شعرلر ایدی بولر.
او نینگ شعرلریده خط و خال، قاش یایی، کپریک اوقی، دوداقلر لعلی، بناگوش تانگی، تکرار اوخشه تیشلر، حلقه – حلقه استعاره لر، تجنیسلر، تاریخ ایتیشلر، اغراق – مبالغه لر اوز اورنینی توحید، انقلاب، اوزلیکنی انگلش، اوزلیکدن چیقیش سرلری، انسان کرامتینی تیکلش، ظلم و ستم لرگه قرشی کورش غایه لریگه تاپشیریلگن ایدی.
کتاب سوداگرلری بیز نینگ شرقی قوشنیمیزدن واقف دیوانی، ظهوری نینگ اثرلری، شونینگدیک ورقه و گلشاه و سبز پری کتابلری اورنیگه ایندی «پیام مشرق»، «ارمغان حجاز»، «بال جبرئیل»، «جاوید نامه»، «اسرار خودی»، «رموز بیخودی»، «پس چه باید کرد ای اقوام شرق»، «مسافر»، «بندگی نامه» نی کیلتیرردی.
«قول فیصل» کتابیگه کیریتیلگن خان آرزو، صهبایی و حزین نینگ لفظی نزاعلری اورنیگه حق و باطل نی بیر- بیریدن اجره توچی سوزلر جای آلگن ایدی.
اوشنده، لاهور شهریده محمد اقبال دیگن شونداق بیر کیشی سوز ملکی گه قدم قویبدی که او شعر ایکیب، قیلیچ اوندیررمیش، النگه سیپیب یولدوز تیریب آلرمیش، بویره اوستیده اولتیریب «کیقباد» تختینی ایستر ایمیش، دیگن میش- میشلر ترقلگن ایدی. ینه ایل آره سیده : «او نینگ اوتکیر قره شی حاضرگی زمان واقعه – حادثه لریده ایلانلرنی اوز اچچیقلیگی بیلن تولقینلنتیره دیگن زهر نی کورر ایمیش. اسلام مدنیتی نی چوقور اورگنیب، غرب فلسفه سینی اوزلشتیریب آلگن بو ذات، شرق ترقیاتی نینگ سر- اسراری شرق دیاری فرزند لری نینگ وجودیده و مسلمانلر نینگ ترقیات یولیدن باریشلری اولر نینگ اوزلریگه باغلیق، دیگن شعارلرنی کوترگن ایمیش»، کبی سوزلر آغیزدن آغیزگه اوتیب یورردی.
اوچره شو بختی
هجری شمسی 1312 ییلی (1934) کابل نینگ آب- هواسی بهار گه یوز توتدی. قویاش کولیب، سولر آرام آلیب، شباده لر ملایم ایسه باشلگن ایدی.
بیرلیک کویچیسی علامه شاعر محمد اقبال، دوست قوشنی اولکه گه ایمس، بلکه اوز اوییگه تکلیف ایتیلگن ایدی. او کوزی بیلن کورمگن بولسه هم، بیر عمر مقتب کیلگن دیار بیلن یقیندن تانیشیب، اوز حرارتینی اونگه نثار قیلماقچی ایدی. «ای قوم، قولاغیم بو قشلاقدن بیرته سینی سیویب قالگن. بعضاً قولاق کوزدن آلدین عاشق بوله دی !» (مقاله مؤلفی کیلتیرگن عربچه بیر شعر نینگ ترجمه سی. مترجم).
او، اوز شعر گوهرلری بیلن بو یورت نینگ تاریخ صحیفه لرینی بیزه تیب، هر کونی تانگ چاغی قویاش چیقیشینی بورگوت لر آشیانی بولمیش یوکسک تاغ چوققیلریده تماشا قیلماقچی ایدی، شونینگدیک اقشاملری بو دیار نینگ مست و دیوانه دریالریدن حیات قوشیقلرینی تینگلب، تون یرمیده او نینگ اویغاق یولدوزلری بیلن سِرلشیب، ایاق یلنگ آدملری منگله ییده ایمان نورینی، کوزلریده غیرت اوچقونینی مشاهده قیلیش نیتیده ایدی.
آدملر کوچه و خیابان لرده او نینگ اولاوینی خرسندچیلیک و اخلاص بیلن کوتیب آلدیلر. اوشه وقتلر ده مین یاش ییگیت ایدیم و دوستلر مینی ینگی شاعر صفتیده ایندی-ایندی قبول قیلگن ایدی. وزیرلر کابینه سی منشی لری قطاریده، مدیرلیک درجه سیده ایشلردیم. شو سببلی مینی هم دوکتور اقبال نی کوتیب آلوچی میزبانلر جمله سیگه قوشگن ایدیلر. مبادا شعر و تاریخ بوییچه سوز کیته دیگن بولسه، اوشنده قولیمدن کیلگن خدمتنی بجریشیم اوچون، شونداق شرفگه ایگه بولگن ایدیم.
بیر کونی مهمانلر عصر نمازینی بابری لر شهنشاهی ظهیرالدین محمد بابر نینگ ابدی یاتر جایی بولمیش باغیده ادا ایتیب، مقبره سینی زیارت قیلیش بیلن فاتحه اوقیشماقچی ایکنلیکلری بیلدیریلدی. مین عزیز دوستیم مرحوم سرور گویا اعتمادی بیلن بابرشاه باغیگه ییتیب باردیم.
ایسکی چنار درختلری نینگ قلین و سرلی سایه سیگه بورکنیب، شرشره لرحیاتبخش موسیقه سینی تینگلب، گللر و اوسیملیکلر عطریده تورگن باغ، کون دوامیده استه – سیکین هندوکش تاغی آرتیگه اوتیب، تون خلوتخانه سیگه یول آلماقچی بولگن آلتین قویاش اوپیچلری نینگ گواهی بولگن ایدی.
اقبال، هر بیری علم و ادب نینگ پارلاق یولدوزی بولمیش اوز دوستلری مرحوم سر راس مسعـود، سید سلیمان ندوی بیلن بیرگه عمر شیخ اوغلی بابر آرامگاهی آلدیده فاتحه اوقیش، اخلاص و ارادت عرض ایتیش اوچون توخته دی. اولر بابری لر امپراطور لیگی گه اساس سالیب، اوز اولادلری بیلن اوچ یوز ییلگه چه بویوک اولکه تقدیرینی بیلگیلش یولیده خدمت قیلگن، اوزی و سلاله سی قالدیرگن قصرلر، باغلر و عجایب یادگارلیکلر صلابتی و گوزللیگی بیلن بو گون هم برچه شرق و غرب سیاحلرینی حیرتگه سالیب کیله یاتگن بو اولوغ انسان نینگ مقبره سینی زیارت قیلیشگه مشتاق ایدیلر.
اقبال اوزاقدن اولر آره سیده اجره لیب تورردی. قولیده یُوغان عصا اوشلگن، یاقه سیده گی توگمه لری اوتکزیلگن، بدنیگه یاپیشیب تورگن قاره رنگ پلَشی (بالاپوش سیمان تار، اوزون و نازک کییم) آیاقلرینی آخر گه چه یاپیب تورردی. هندچه آهارلنگن آق شلوار، یلتیراق قاره بوتی بیلن کیشی دقتینی اوزیگه تارتردی. افغانچه قاره کول قلپاغینی باشیگه ایگری قویگنی مولوی (رومی) نینگ ترتیبسیز اورلگن سلله – پیچینی ایسله تردی.
او نینگ تولقینلنیب تورگن قرارسیز قرشلری کیشی قلبیگه چوقور تأثیر اوتکزردی. اقبال مقبره گه اورنه تیلگن مرمر لوحه نی اوقیشده باشقه لرنی آرتده قالدیریب، او نینگ هر بیر بیتینی هندچه شیوه ده نهایت فصاحت بیلن خوددی اولرنی اوزی یازگندیک قیلیب، ذوق و افتخار بیلن اوقی باشله دی :
پــادشــاهــی کـــز جبیـنش تــافــتـی نـور الـه
آن ظـــهـیـر الــدیـــن مـحـمـد بـود بابـر پادشاه
با شکـوه و دولـت و اقـبـال و عدل و داد و دین
داشت از توفیق و فیض و فر و فیـروزی سپــاه
عــالــم اجسام را بگــرفت و شد روشـن روان
بــهــر فـتـــح عــالـــم ارواح چــــون نــور نـگاه
بابر شاه نینگ مر مر مقبره سی
………
ترجمه سی :
ــ «ظهیر الدین محمد بابر پادشاه نینگ منگله ییدن الهی نور یاغیلیب تورردی.
ــ او، شکوه، دولت و اقبال، عدالت و انصاف بیلن یشب اوتدی، توفیق، فیض و برکه، فتح و غلبه هردایم او نینگ سپاهی ایدی.
ــ او، مادی دنیا نی ایگللب آلگندن کیین، پارلاق روحی بیلن، نظر نوری کبی، روحلر عالمینی اوزلشتیریش مقصدیده، او دنیاگه سفر قیلدی.
ــ او، جنتدن جای آلگندن کیین میندن او نینگ وفات ییلینی سورشدی. مین :
(فردوس دانم جای بابر پادشاه)، دیب جواب بیردیم.» (قوس ایچیده گی جمله دن ابجد حسابیده بابر شاه نینگ وفات ییلی کیلیب چیقه دی- مترجم).
مرمر لوحه نینگ آرتیده یازیلگن نثری سطرلرنی اوقیشده همراه لریدن بیری اونگه یاردم بیردی. سطرلر ترجمه سی : «ابوالمظفر نورالدین محمد جهانگیر بن عرش آشیان جلال الدین محمد اکبر پادشاه، حضرت جنت مکان ظهیرالدین محمد پادشاه غازی نینگ مبارک روضه لرینی زیارت قیلیشگه مشرف بولگنده اوشبو لوحه نی بویوردیلر. تختگه اولتیریش نینگ اوچنچی ییلی، یعنی 1016 ییلگه توغری کیله دی.»
همراه لردن بیری : «بو باغ نینگ شکوه و گوزللیگی بابر نی شو قدر مهلیا ایتگن ایدی که، او اوز جسد ینی هندوستان دن بو ییرگه آلیب کیلیشنی وصیت قیلدی»، – دیدی.
اقبال باشینی انکار معناسیده تبره تیب، وصیت نینگ اصل سببینی اوز تحلیلیچه ایضاحله ماقچی بولدی، ایشله تیله بیریب ایسکریب کیتگن دفترچه سینی مرمر اوستیگه قویدی، کیچکینه گینه قلمینی آلیب، یازه باشله دی. یازیش جریانیده او نیمه لرنی دیر شِیبیرلر، گاه قویاش باتیشیگه کوز تیکیب، گاه نیمه لرنی دیر ایشیته یاتگندیک، بابر آرامگاهی گه باقردی. اونینگ قولاقلریگه قه ییردن دیر سیس کیله یاتگن ایکن؟
اوزی نینگ آسمانی الهام منبعلریدن می یاکه بو ییرده تاشلر آستیده توپراققه ایله نیب یاتگن جسد دن می؟
اون – اون بیش دقیقه لیک سکوت و انتظارلیکدن سونگ اقبال چرچب، اوزاق سفردن قیتگن یولاوچی کبی بیر توخته دی و اوشه لحظه تیموری لر خاقانی یاستیغی اوستیده یازیب توگتگن قوییده گی غزل نی اونی کوتیب تورگن مشتاقلر قولاغیگه ارمغان ایتدی :
بــیــا کــه ساز فـرنگ از نـوا بـر افـتاده است
درون پـــردۀ او نـغــمــه نیست فــریـاد است
زمـــانــه کهنـه بـتـان را هـــزار بــــار آراسـت
من از حرم نگذشتم که پـختـه بــنـیـاد است
درفـش مــلــت عـثـمــانـیــان دوبــاره بـلــنـد
چه گویمت که به تیموریان چه افتاده است؟
خـوشــا نـصـیـب کــه خـــاک تــو آرمید اینجا
کــه ایــن زمـــین زطلسم فــرنـگ آزاد است
هـــزار مـرتـبـه کـابل نـکـوتـر از دهـلی است
«که آن عجـوزه عــروس هــزار داماد است.»
درون دیـــده نگـــه دارم اشــک خـونـــیـن را
کـه مـن فـقـیرم و ایـن دولـت خـداداد است
اگـــــر چــــه پــیــــر حـــرم ورد لاالـــــه دارد
کـــجـــا نگــاه کـــه بـُرنـده تـر ز پــولاد است
ترجمه سی :
ــ «کیل، ایندی فرنگ سازی نوا دن قالگن، او نینگ پرده لریده، نغمه اورنیده فریاد یاته دی.
ــ زمانه ایسکی بُتلرنی مینگلب مرته بیزه تیب کورستگن بولسه هم، مین اساسی پیشیق بولگن حرم دن وازکیچمدیم.
ــ عثمانی لر بیراغی قیته دن یوکسه لیب هیلپیره سین. مین، تیموری لرگه نیمه بولدی اخِر؟ دیب اویلیمن.
ــ سینینگ توپراغینگ بو ییردن قونیم تاپگنی قنچه یخشی بولدی، نیگه که بو جای فرنگیلر طلسمیدن آزاد اولکه دیر.
ــ کابل مینگ مرته دهلی دن یخشیراق، نیگه کی او- مینگ کویاوگه کیلین بولیب کیلگن کمپیر دیر.
ــ مین قانلی یاشلریمنی کوزیمده سقله یمن، نیگه که بو مین فقیر گه خدا بیرگن دولت دیر.
ــ حرم پیری لااله (توحید کلمه سی) نی ذکر قیله یاتگن بولسه هم، او نینگ کوزلریده پولات دن هم اوتکیر راق قرشلر کورینمیدی.»
بیز بیر نیچه افغانستان لیک لر، اولکه میز خلقی افتخارینی بونداق بیر نیچه قیسقه، اما ییتوک، پارلاق و گوزل سوز و عباره لر بیلن تمثیل ایتگن بو انسان نینگ یوز و کوزیدن اوپدیک.
مهمانلر شاه لر دخمه سیدن مسجد تامانگه قرب شاشیلدیلر. تاش زینه لردن توشدیک. سر راس مسعود اذان، اقبال ایسه اقامت ایتدی، سید سلیمان ندوی امام بولدی، بیز اونگه اقتدا قیلیب نماز اوقیدیک.
مرمر تاشلردن قوریلگن، چنار و ارغوان برگلری آره سیده یلتیراق مرورید دیک پارلب تورگن مسجد خلوتخانه سیده یوز بیرگن اوشه نماز و نیاز کویینیشینی کیم هم اونوته آلسین؟!
سو تامچیلری، درختلرنینگ هربیر برگیده گی نورلی ذره لر اوشبو سیغینیش سجده سیده بیز بیلن شریک ایدی دیب اویله دیک.
قنی ایندی، تیموری لر شاهنشاهی بابر هم تکبیر فریادی بیلن عصرلر آشه یاتگن اورنیدن توریب، یوتقزیلگنلر اورنینی تولدیریش اوچون، درویش مشرب شاعر یانیده توخته سَیدی و سلطنتی زوالسیز بولگن بویوک تنگری حضوریده سجده گه باش قویسیدی.
مقاله یازوچی سی : استـاد خــلـیل الله خلیلی مترجم : دکتور عبدالحکیم شرعی جوزجانی
مهمان لر نماز ادا قیلگن بابرشاه باغیده گی تاریخی مرمر مسجد
