کاظم امینی
ملا تاج محمد سرپلی
افغانستان‌اۉزبېک‌موسیقی‌سی‌نینگ‌سۉنمَس‌یولدوزی اتاقلی صنعتکار، ملا تاج محمد سرپلی حیاتی
و هنری فعالیتی حقیده
توغیلیش و بیلیم اۉرگه نیش عبدالله بیک اۉغیلی تاج محمد ۱۳۳۳ ییلی سرپل‌گه قره‌شلی«سُرخه‌ی» قیشلاغی‌ده، اقتصادی جهت‌دن اۉرته حال بیر عایله‌ده توغیلدی. اونینگ آته‌سی عبدالله بیک عادی مذهبی بیر شخص بۉلگنی طفیلی موسیقی هنر و صنعتی‌نی اصلاً یاقتیرمَس ایدی. شو باعث هم اوز اۉغیلی‌نینگ «ملا» بۉلیشینی آرزو قیلیب، اونینگ مدرسه‌ده قویدی. یاش تاج محمد سهل‌کم اون بیش ییل تعلیم کوردی. او، اۉز دوریده رواج تاپیب مدرسه‌لرده درس بیریله‌یاتگن برچه علم و فنلرنی چوقور اۉرگه‌نیب چیقدی. شونینگدیک او، اوزبیک تیل و ادبیات کلاسیکلری ایجادینی مکمل اورگه‌نیب چیقدی.«قوشیقچی» بۉلگن «ملا»ملا تاج محمد یاشلیکدن، ذاتی استعدادگه ایگه ایدی. شو اوچون هم مدرسه درسی و قیل و قالی اونینگ کۉنگیل و ذوقی‌گه موافق توشمه‌ی، قانیقتیره‌آلمه‌دی. روایت‌لرگه کوره ملا تاج محمد سرپلی‌نینگ ایسبورونلیک پیتی‌ده، ییقیلیب می، بیرنرسه تیگیش باعث‌می، باشیگه ضرر یتیب اولیم چمه‌سیگه کیله‌دی. اونینگ داری- درمانی‌گه اولگورگن آته‌سی، علاجی باریچه اونگه قره‌شتیره‌دی. لیکن اونینگ احوالی کون- سایین یامان بولیب عصبی کسللیککه چالیقه‌دی. نتیجه‌ده قـَیسی بیر محلی حکیم جی (طبیب) بو باله تیریک قالیشینی ایسته‌سنگیز اونینگ امکانی باریچه خوش سقله‌نگ دیب، تأکیده قیله‌دی. شو واقعه‌دن کیین او موسیقی عالَمی‌ده یوز کیلتیریب، قوشیقچیلیککه باشله‌یدی.عایله‌وی حیات و فرزندلریمعلوم بولیشیچه ملا تاج محمد سرپلی بیر قتله اویله‌نگن. اوندن فرزند بولمه‌گن، شو باعث هم اوز «غمینی غلط» قیلیش اېچلیملیککه یوزکېلتیرگن. او، اۉز عیالی بیلن بیرگه یاشلیکدن بیر قرینداشلری باله‌سی‌نینگ فرزندلیک‌که آلیب تربیه‌لگن، اونینگ اسمی لطف الله (طلا) و حاضر ۴۱-۴۲ یاش‌ده و جوزجان ولایتی‌ده حیات کېچیریب تخنیکی ایشلری بوییچه شغلله‌نیب کیلماقده، اوکیشی عایله قوریب آلتی‌ته قیز- اوغیل اېگه‌سی.اینگ قدردان اورتاغ‌لرملا تاج محمد سرپلی اۉز حیاتی‌نینگ اساسی قسمینی موسیقی و موسیقی اهلی بیلن صحبت و مجالست‌ده اۉتکـَزیب، شعر و ادب و ذوق اهلی بیلن یقین و دایمی مناسبت‌ده بولگن. اونینگ دایمی دوست و صحبتداشلری قطاریده صدر الدین انتظار جوزجانی، محمد شفیع عظیمی، غفورجان وفا اندخویی، محمد اعظم عظیمی، ساقی اندخویی، عبدالستار گلشنی، محمد یحیی حفیظی جوزجانی، ملا محمد کریم خرابه‌گی، محمد الله نوری (ماندولین نواز)، مزارلیک بهاو الدین تنبورنواز، ایشانقل فیته‌فروش تورکمن، حیات الله عثمانی (قوشقارچه‌نواز)لردن آت توتیش ممکن.شونینگدیک او، اتاقلی دانشمند دکتور محمد یعقوب واحدی جوزجانی، محمد یحیی حفیظی جوزجانی و باشقه‌لر بیلن هم یقین مناسبت‌ده ایدی. او اۉزاق ییل‌لر شبرغان شهریده حیات کېچیریب و اوز محنت و هنری آرقه‌سیدن نان ییدی.آلتین سېسلی بویوک صنعتکارملا تاج محمد سرپلی ایلک بار موسیقی صنعتی بۉییچه اۉز فعالیت‌لری‌نی، صدرالدین انتظار جوزجانی‌دن یوللاوچیلیگیده باشله‌ب و بو یول‌ده اونینگ استادی شوکېشی ایدی. هجری ۴۶-۱۳۴۵ ییللری، بیر خیل اۉزبیک ضیالی و ملی کوره‌شچن‌لرنینگ اوزلوک‌سیزکوره‌شلری نتیجه‌سیده، افغانستان رادیوسی تشکیلاتی‌ده ینگی‌دن آچیلگن یریم ساعت‌لیک «اوزبیکچه یروگرام» قالبی‌ده، صدرالدین انتظار جوزجانی باشچیلیگی‌ده «گـُلشن انسامبلی» هم اۉز هنری فعالیتی‌نی جانلی‌راق شکل‌ده باشله‌دی. لیکن بو زمانگچه یاش ملا تاج محمد اوشبو گروه‌گه عضو بولمه‌گن ایدی.او، ۱۳۴۹ ییلی آقیمی‌ده «گـُلشن آرکستری» ترکیبی‌ده کېریشدی. اونینگ ایلک بار، ملا محمدکریم خرابه‌لیک، صدرالدین انتظار گه تانیشتیردی. انه شو ییل‌لردن کیین او، ایلک بار اوزبیک موسیقی صنعتی‌گه عاید اشوله‌لرنی ثبت قیله باشله‌دی. بو زمانده «گـُلشن انسامبلی» نینگ دایمی اعضاسی صدرالدین انتظارجوزجانی، استاد محمد شفیع عظیمی، غفورجان وفا، بهاؤالدین تنبورنواز، محمدالله نوری، محمد اعظم عظیمی و باشقه‌لردن عبارت بولیب، فارس-تاجیک و هند موسیقی صنعتی‌گه عاید دو طبله‌یی (تپکاوچ)، هارمونیه، رباب، تنبور، ماندولین، زیربغلی و باشقه چالغو اسبابلری واسطه‌سیده، اوز قوشیقلرینی رادیو افغانستان رادیوسی استدیولریده ثبت قیلرایدیلر.اولکه سطحی‌ده یوز بیریب تورگن سیاسی اوزگریش‌لر باعث، مستبد سردار محمد داوود باش وزیرلیک لوازمیده تعیین‌لنیشی بیلن، اوزبیک تیل و فرهنگی‌گه عاید قول‌گه کېریتیلگن اوشبو یوتوق (یریم ساعت‌لیک اوزبیکچه پروگرام) مستبد سردار امری بیلن تاخته‌تیلدی.اوشبو ییل‌لردن باشله‌ب ۱۳۵۷ ییلی‌گچه، اولکه‌ده ثور انقلاب یۉز بېریشی زمانی‌گه قَدر، ملا تاج محمد سرپلی اۉز هنری و موسیقی صنعتی‌گه عاید اۉزلوک‌سیز فعالیتی‌نی، اوز اۉرتاغ و مسلکداش‌لری بیلن بیرگه شبرغان و سرپل شهرلریده اېل-اولوس‌نینگ تورلی توی-تماشا و خوش‌لیک مراسم‌لریده قتنه‌شیش آرقه‌لی همده روزگار باشقاریش مقصدیده، دوام ایتدیردی. انه شو دَور ملا تاج محمدنینگ موسیقی صنعتی‌گه عاید قیزیق و ثمره‌لی ایجادی ییل‌لریگه اَیله‌ندی، چونکه منه شو ېیل‌لرده زمانوی تخنیک اوسکونه‌لری سنه‌لمیش، جاپان محصولاتی بۉلگچ (۵۳۰ مدل، ۵۴۰ مدل و ۵۴۸ مدل‌لیک) تیپ ریکاردرلر رواجله‌نیشی بیلن، ملا تاج محمد سرپلی‌نینگ موسیقی صنعتی‌گه عاید ایجادی، ینگی باسقیچ‌گه کېردی. شو ییل‌لرده شمال ولایت‌لری همده جنوبی تورکستان‌نینگ اینگ قدیم زمان‌لردن مدنی مرکزی‌گه اَیله‌نمیش بلخ ولایتی باش‌کینتی، مزارشریف شهریده زمانوی ثبت تخنیکی‌گه ماس ینگی استدیولر قۉریلدی. شو دَورده ملا تاج محمدنینگ بیر قطار رادیوکست‌لری مزارشریف‌ده جایله‌شگن «شاه‌جهان ورکشاپ»، «قاری ورکشاپ» و «نسیم ورکشاپ»لر آرقه‌لی بیرین-کیین چیقه باشله‌دی و اونینگ شهرت-آوازه‌سی چاووی بوتون شمالی و شمال‌شرقی ولایت‌لرگه یینگره‌دی و اوز آنه تیل و صنعت‌لریگه چنقاق عامه اۉزبېک اهالی کۉنگلی بورچکیدن اۉرین آله باشله‌دی.ثور آیی اۉزگریشی و ایرکین نفس‌لرهجری ۱۳۵۷ ېیلی افغانستان اۉزبېکلری‌نینگ مدنی حیاتی‌ده ینگی بیر باسقیچ باشلندی، اوشبو طفیلی اېلک بار«یۉلدوز» جریده‌سی اولکه مطبوعاتی‌ده فعالیت‌گه باشله‌ب، شو کبی موسیقی صنعت ساحه‌سیده «ظفر» ناملی موسیقی گروهی اۉز هنری فعالیتی‌نی باشله‌دی.اوشبو هنری گروه اصل‌ده افغانستان دموکراتیک خلق حزبی مرکزی کمیته اعضاسی همده اوشبو دولت عدلیه وزیرلیگی لوازمیده ایشله‌ب تورگن حرمتلی سید عبدالحکیم شرعی جوزجانی‌نینگ تشبث همده سیاسی حمایه‌سی طفیلی ایلک بۉلیب افغانستان رادیو-تلویزیونی‌نینگ رسمی تشکیلاتی‌ده ایش‌گه باشله‌دی. ظفر موسیقی گروهی محمد شفیع عظیمی باشچی‌لیگی همده عبدالرشید اکه اندخویی (دوتارچی)، شمس الدین فولاد، عبدالوهاب مجبور (دایره‌نواز)، شکرالله (توله‌نواز)، استاد شفیع جان عظیمی (قوشقارچه‌نواز) و همایون منصوری (آکاردیون نواز) و محمد قاسم (دوتار نواز)لرنینگ عضویتی بیلن اۉز هنری فعالیتی‌گه باشله‌دی. اوشبو گروه‌نینگ قطار قوشیقچی‌لری: ملا تاج محمد سرپلی، صدرالدین انتظار جوزجانی، داکتر عبدالله درمان، خیر محمد چاووش، محمد صابر عندلیب، وحید امید، عبدالاحد سحر، خانیم لطافت، خانیم رشیده ژاله، خانیم پروین جوزجانی، خانیم نجیبه منصوری اېلک اعضا بۉلیب قالدی‌لر.ملا تاج محمد سرپلی اوشبو دَورده ۴۶-۱۳۴۵ ییللری اَوغان موسیقی‌سی چالغولری بیلن افغانستان رادیوسی آرشیفی‌ده ثبت قیلگن اۉزبېکچه قوشیق‌لری‌نینگ، اۉزبېک هوسکار موسیقی چالغو اسبابی بیلن ثبت قیله‌باشله‌دی. او، ۱۳۵۷ يیلی‌دن باشله‌ب ۱۳۷۰ ېیل‌گه قَدر ۸۰-۱۰۰ رادیویی قوشیق ثبت قیلیب اۉزیدن یادگار قالدیردی. بولر جمله‌سیدن ۱۵-۱۰ قوشیق تصویری شکل‌ده بولیب، اولکه تلویزیون آرشیفی‌ده ثبت ایتیلگن. اوشبو قوشیق‌لرنینگ شعرلری اۉزبېک کلاسیک ادبیاتی‌نینگ استاد شاعرلری بولگچ میر علیشیر نوایی، بابا عبدالرحیم مشرب، نادره بیگیم، مولانا مقیمی، حزینی فرغانی، خواجه‌نظر هویدا، صوفی الله‌یار همده معاصر اۉزبېک شاعرلری قطاریده قاری محمد عظیم عظیمی و صدرالدین انتظار جوزجانی تصنیف‌لری تشکیل بیره‌ردی.افسوس‌لر بیلن که اون ییتی ییل‌لیک «ظفر انسامبلی» نینگ موسیقی صنعتی‌گه عاید محصولی بولگچ اوشبو اۉزبېکچه قوشیق‌لر اصلی تورکومی، طالبان حاکمیتی ییللری (۱۳۸۱-۱۳۷۴) بوتونله‌ی نابود ایتیلدی و یالغیز اونینگ کاپی‌لری بیرار شخص و یا علاقه‌لی کیشی‌لر یانیده موجود؛ جمله‌دن ملا تاج محمد سرپلی‌نینگ قوشیق‌لری تورکومی شو قطارده کیره‌دی.هزلچی و ظرافتلی«ملا اَکه»ملا تاج محمد، لقبی«ملا» بۉلیب، بیر عمر مدرسه اۉقیب دینی تعلیمات کۉرگن بۉلسه هم، بری بیر، بوتونله‌ی، محیط اطرافیمیزده بۉلگن باشقه ملا و دین عالملریدن فرق قیلرایدی. او، آزاد مشرب و اېرکین طبیعتلی بیر انسان ایدی. باوجودی‌که مېن اونینگ صحبت و مجلس‌لریده اونچه کوپ اۉلتیرمه‌گن‌من، لیکن اونینگ تجربی روانشناس‌لیک نقطه نظریدن، یخشی تانیه‌رایدیم. اونینگ مجلسی‌ده اولتیرگن کیشی، اونینگ ظرافت و هزل‌لریدن ذوقله‌نیب، اونینگ صحبتینی قه‌یته-قه‌یته آرزو قیله‌ردی.ملا تاج محمد سرپلی و اونینگ هم‌نشین و دایمی صحبتداشلری اَره‌سیده بولیب اۉتگن هزل و ظرافتلرنی سانی بار و حسابی یۉق. البته بوخیل ظرافتلرنینگ سلبی تامانلری بیر یاق‌ده تورسین اگرده اولرنینگ محتوا و مضمونلی‌لری توپله‌نیب بیر تورکوم‌ده کیریتیلسه البته تیل و ادبیاتی‌میزنینگ خزینه‌سینی باییتیریش‌ده اۉزیگه خاص اهمیت‌گه اېگه بۉلیشی کوتیله‌دی.دیمک، اوشبو هزل-مذاق، ظرافت، حاضرجواب‌لیک و بدیهه‌گوی‌لیک بیلن بیرگه بولیب، ملا اَکه بیلن دایم مجالست‌ده بولیب تورگن صدرالدین انتظار، محمد یحیی حفیظی، محمدالله نوری و باشقه بیرقطار دوست و هم‌نشین‌لری اَره‌سیده صادر بۉلیب اوتگن روایت و هزللرنی کتّه بیر قسمی اونوتیلیب و بیرخیلی ایسه هنوز هم ذهن و ایس‌لرده موجود. گاه ایسه شو هزل-مذاق بیر-بیرنی حقیده گپ توقیب، روایت توزه‌تیش درجه‌سیده هم کوتریلریله‌دی. منه اوشه روایت‌لردن بیرنیچیته‌سینی نمونه‌سی:ملا تاج محمد سرپلی، حفیظی جوزجانی و محمدالله نوری اوزاق ییل‌لردن آلدین اۉزبېکستان جمهوریتی‌ده بیر رسمی سفر قیله‌دی‌لر. اوشبو سفر جریانی‌ده بیرکون تاشکینت شهری‌نینگ «وحش باغی»گه باره‌دی‌لر، اولرنینگ میهماندارلر، حیوانلر باغچه‌سیده‌گی مسوول کیشی‌لر بیلن بیرگه‌لیک‌ده هر بیر یاوو ایی حیوان قفسی‌نینگ یانیده توریب، اونینگ حقیده، میهمانلرگه ایضاح بیریش‌گه اینتیله‌دی‌لر، باغچه مسوولی بیر قفس یانیده توریب: – انه بو حیوان اسمی چوشقه، سیبیردن کېلتیریلگن. اوزون‌لیگی اوچ یریم متر، بویی ایسه بیرمترگه تینگ توره‌دی! دیدی. شوچاغ‌ده «ملا اکه» گپ‌گه کیریب، اوز دوستی‌نی آزار بیریش نیتی‌ده، هزل‌لشیب، میهماندار عیال‌گه قره‌ب: – هه! بیزنینگ اولکه‌میزده بو حیوانلردن جوده کوپ بار، لیکن بیز اونینگ «نوری صاحب» دیب اَته‌یمیز دییدی. بوگپ‌نی اېشیتگچ باغچه مسوولی ینه بیر قفس یانیده باریب، میهمانلر تیلی بیلن گپله‌شماقچی بۉلیب، اولرگه قره‌ب: – بو امریکادن کیلیتیریلگن نوری صاحب و منه بو افریقادن کیلتیریلگن نوری صاحب دیب ایضاح بیره‌باشله‌یدی، بو وضعیت‌دن اَچینگن نوری صاحب، ملا اَکه‌نینگ آست و اوستینی ساوره باشله‌یدی.***انه شو سفر جریانی‌ده کون‌لردن بیری رحمتلی ملا اَکه و نوری صاحب‌لر تاشکینت شهریده‌گی قه‌یسی بیر مغازه (مه‌گزین) دن«تار» ناملی بیر موسیقی چالغو اسبابی ساتیب آلیب؛ اۉز هوتل‌لریگه اوتاغ‌ده قه‌یته‌دی‌لر. قره‌سه‌لر حفیظی‌صاحب اولتیرگن ایکن. ایکاوولری هم قووانیب اونگه: – قره‌ینگ قه‌یسی بیریمیزنیکی یخشی «تار» دیب، چالغولری‌نی اونگه اوزه‌ته‌دی‌لر. حفیظی‌صاحب هم: – هیچ بیرینگنی قیلیب کورگن یاغمن که بیلسم قه‌یسی‌سی تار دیب، اولرگه جواب قه‌یته‌ره‌دی.***کون‌لردن بیری، انتظار جوزجانی، حفیظی و ملا اَکه گورینگله‌شیب، بزم قیلیب هزل‌لشیب اولتیرگن پیت‌ده بیر-بیریدن کېم تیز اوله‌دی و وفاتی‌دن کیین قه‌ییرده کومه‌یلیگ دیگن گپ اوستیده بحث قیلیب، جنجله‌شه‌دی‌لر. ملاَاَکه، «انتظار»گه قره‌ب: – سین یاشینگینی ییب قرریگن‌سن، احتمال همه‌میزدن کوره سېن تیزراق اوله‌سن، اولگنینگدن کیین، سینی قه‌یسی قبرستان‌ده کومه‌یلیک دییدی؟ اَره‌دن «حفیظی» اونینگ گپینی کیسیب، ملا تاج محمدگه قره‌ب : – مین بیر شاعر و نویسنده من، الحمدالله وفاتیم‌دن کیین احترام و حرمت بیلن اۉز خاندانی قبرستانیمیزدن باشقه جایگه کومگنی قویمه‌یدی‌لر. اولیم یاش-قرری‌گه قرّه‌مه‌یدی ممکن سین انتظاردن، ایلگری اولسه‌نگ. سین مردم اَره‌سیده «خواننده» آت کوتاریب چندان آب و عزت‌گه اېگه ایمَس سن. اولگنینگدن کیین سینی«ایلخانی»لر قبرستانی‌ده کومه‌میز، دییدی. بوگپ‌نی اېشیتگچ ملا تاج محمد، اۉر اورتاغلریگه قره‌ب: – مین اولگن‌دن سونگره هر ییرده هم کومه‌سیز، کومه بیرینگ، لیکن خدانی یوزینی کورینگ‌لر مینی اۉز قیشلاغیم «سورخه‌ی» گه کومه‌ینگ‌لر، دییدی.«ملا اَکه» گپی‌نینگ جوابینی قیته‌ریش اوچون فرصت پایله‌شیب تورگن «انتظار جوزجانی» شوآن ده، گپ‌نی کېسیب: – خیر اونداغ بولسه سینی «بابا جوله‌ی قبرستانی» ده کومه‌میز که قبرینگنی اوستیده مردم سی‌یب- چیچیب یورسین‌لر، دییدی.خلق آغزه‌گی ایجادینی تینیم‌سیز روایتچی‌سی«ملا اَکه» ملا و مولوی‌لیک دن وازکېچیب اون بیش ییل دینی مدرسه‌لرده درس اوقیب، تعلیمات آلگن‌دن سونگره، اۉزی‌نینگ اېرکین طبیعتی طفیلی مدرسه‌نی ترک قیلیب، بیزنینگ جامعه و محیطیمیزده «عیب» دن اوله‌راق بیر«قباحت» سنه‌لگچ موسیقی صنعتی‌گه یوز کېلتیردی.او، ملابچه‌لیک چاغی‌ده، دینی مدرسه‌ده اۉزبېک تیل و ادبیاتی کلاسیک‌لر ایجادی‌نینگ چوقور اۉقیب-اۉرگنگنی طفیلی بو تیل‌ده اۉته-سوادلی و بیلیملی ایدی. شو اوچون هم اونینگ بسته و تنله‌ب اۉقیگن شعرلری، آنه تیل و ادبیاتی‌نینگ سیوه‌دیگن هر بیر کېشی کۉنگلی‌دن اۉرین آلیب کیلگن.ملا اَکه ییگیتچه‌لیک چاغی‌دن موسیقی بیلن شغللندی. او، جوزجان، سرپل و باشقه شمال ولایت‌لریده موجود رسم و رواج همده عنعنه‌لرگه کوره موسیقی صنعتی‌نینگ علمی و معیاری طرزده اېمَس، بلکه میهمانخانه‌لر و دَوره اۉلتیریش‌لرده اۉرگه‌نیب چیقدی یو، انه شو علم و فن‌نی اۉزیگه مسلک صفتی‌ده تنله‌ب، شو کَسب طفیلی اۉزی و اۉز عایله‌سینی نان بېردی. شو اوچون هم موسیقی اونگه کَسب بۉلیب، عمر باریچه اونینگ دایمی مسلکی‌گه اَیلندی.ایلگری اَیتیب ا‌ۉتگنیمیزدیک ۴۶-۱۳۴۵ ییل‌لردن باشله‌ب، اولکه‌میزده سیس و آوازنینگ کوچیریب-ترقه‌تیش زمانوی اوسکونه‌لری بازارگه کېلیشی بیلن، عامه اهالی اَره‌سیده موسیقی و قوشیقچیلیککه نسبتاً علاقه و مناسبت‌لر هم علیحده توس کَسب اېتدی.انه شو دَورده اۉزاق عصرلردن بویان کېنگ صورت‌ده رواجله‌نیب، حتی‌که جامعه‌ده بیر اېسکی صنعت‌گه اۉلگورگن «دوره کتابخوان‌لیک»لر اَسته- سیکین اۉز اۉرنینی رادیو و رادیو-کست (سیس تسمه‌سی) ایشتییش‌گه بۉشه‌ته باشله‌دی. چونکه زمانوی اوسکینه‌لری طفیلی، کتابخوان‌لیک دَوره‌لریدن فرقلی‌راق طرزده، قدیمگی روایت و حکایه‌لرنینگ موزیکال شکل‌ده اوقیب-ایشیتیلیشی ینگی بیر تخنیکی یوتوق بولیش یانیده، هر بیر ایشیتووچی‌نینگ رغبتلنتیره‌ر ایدی .انه شو ییل‌لردن باشله‌ب ملا تاج محمد سرپلی اۉز هنری قابلیتی‌نی اثباتلش یانیده اۉزبېک تیل و ادبیاتی رواجله‌نیشی یولی‌ده کّته خذمت قیلدی. شو دَورده او:۱. زین العرب (رابعۀ بلخی) داستانی.۲. غریب و شاه صنم داستانی.۳. ابراهیم ادهم (بلخ شهزاده‌سی) داستانی.۴. شاه مشرب داستانی (مشرب دیوانی‌نینگ روایتی متنی).۵. طاهر و زهره (سیوگی حکایه‌سی) داستانی .شولرنی اۉزی‌نینگ پاریم سېسی بیلن موزیکال طرزده اۉقیب، مزارشریف‌ده‌گی «شاه‌جهان ورکشاپ»، «قاریزاده ورکشاپ» همده «نسیم ورکشاپ» ثبت استدیولری آرقه‌لی، سېس تسمه‌لریگه کوچیریب ترقه‌تدی. البته بونده‌ی ایش اۉز زمانی‌ده اۉتراق اوزبیک اهالی اوچون اۉز آنه تیل و مدنیت‌لری‌نینگ یوکسلتیریش یولی‌ده قته‌غن ایتیلگن بیر زمانده، بو تیل‌نینگ رواج و رونقی اوچون مهم اهمیت‌گه ایگه ایدی.«پاشا» و «قوماندان»لر درباری‌دن التفات کورمه‌گن صنعتچیرحمتلی داکتر نجیب الله حاکمیتی (۷۰-۱۳۶۵) دَوریدن باشله‌ب، اونینگ سایه‌سیده افغانستان‌ده محلی قوماندان‌لر کوچله‌نه‌باشله‌یدی‌لر. ملا تاج محمد سرپلی اۉزاق ییل‌لر دوامی‌ده شمال ولایت‌لری سطحی‌ده آت- آوازه قازانیب و آرگا-بارگا ایگه‌سی بۉلگن قطار شمال ولایت‌لری مطلق‌العنان حاکم‌لریگه اَیله‌نگن نظامی قوماندان و قومندانچه‌لرنینگ عیش و نوش مجلس‌لری اوز ساز و آوازی بیلن قیزیته‌دی.او، گاهی‌ده روزگار باشقاریش مجبوریت‌لری یوزیدن بولسه، کوپینچه اوزی‌نینگ ملی قَدریت‌لرینی اِیزلب اوشبو تویغو بیلن باشقه‌لرنینگ تانیشتیریش مقصدیده، اوشبو نظامی حاکم‌لرنینگ باده‌گسارلیک بزم‌لریده بیر عمر جان و دل بیلن اوقیدی، لیکن اولردن دییرلی بیر التفات کورمه‌ی، یالغیز اونینگ قولی‌گه نیچه مینگ اَوغانی بیریب، قارنینی تویغازیش‌گه کفایه قیلدیلر و هیچ بیری هم اونینگ ایچکی دردینی سوره‌مه‌دی‌لر.عین وضعیت ۱۳۷۰ ییل‌نینگ سونگّی‌دن ۱۳۷۵ ییلی، افغانستان ملی- اسلامی جنبشی‌نینگ شمال ولایت‌لری قلمرویده حاکمیت ییل‌لریگه قَدر دوام ایتدی.اگر ده، افغانستان ملی- اسلامی جنبشی‌نینگ رهبریتی و اونله‌ب و یوزلب مینگ آقش دالرینی انه شو ییل‌لرده کابل همده افغانستان‌نینگ قطار ناتینچ ولایت‌لریدن کیلگندی اوزگه تیل‌لرده اوقیدیگن موسیقی صنعتچی‌لرگه آچیق قول‌لیک بیلن بغیشله‌گن‌لری اورنیده، ملا تاج محمد سرپلی و اوزبیک موسیقی صنعتی‌نی باشقه صنعتکارلری‌نی تربیه‌لش یولی‌ده صرفله‌گن‌ده ایدی؛ حاضر افغانستان اوزبیکلری‌نینگ موسیقی صنعتی اوز ترقیات پاغانه‌سیگه ایریشیشی طبیعی بیرگپ ایدی. شونینگدیک اوزبیک موسیقی‌سی اوچون بیرار «ملی انستیتوت» یا که «موسیقی صنعت مکتبی» قوریلگن‌ده ایدی، مدنی جهت‌دن بیز ملا تاج محمد و باشقه صنعتکارلریمیزنینگ تورک عالمی مقیاسی‌ده کتّه شهرت قازانگن یولدوزلر صفتی‌ده تانیتش‌گه امکان تاپردیک.«ملا اَکه» و یوره‌ک آغیر کسل‌لیگیاۉز ملالیگی و دینی بیلیمی آرقه‌لی اۉز دوست و قرداش‌لری اَره‌سیده «ملا اَکه» نامی بیلن مشهور بۉلگن ملا تاج محمد سرپلی، موندن اَنچه ېیل‌لری آلدین قلبی کسللیککه چالیققن ایدی. اۉزی ذاتاً کمبغل و قشاق بولگنی طفیلی اوشبو کسل‌لیگینی اساسی درمانله‌ش‌گه قُربی ېیتمه‌سدن باشقه‌لردن کومک اېستردی. چمه‌سی ایکّی-اوچ یېل آلدین هم بیر کَره او، کسل‌لیگی زوره‌یگن پیلله؛ مخلص دوست و قدردانلری‌نینگ تشبثی بیلن جنرال دوستیم تامانیدن؛ داری- درمانلش اوچون اۉربېکستان جمهوریتی‌ده جونه‌تیلدی.شونینگ‌دېک اۉلیمی‌دن بیر هفته آلدین، کسل‌لیگی اۉتیشگن پیت‌لرده ایکّینچی قتله افغانستان ملی- اسلامی جنبشی آدرسی‌دن همده دوست-آشنالر تقاضاسی‌گه بناءً قه‌یته او مملکت‌ده کېتدی. لیکن بو سفر اونینگ ابدی سفری‌گه اَیله‌ندی، چونکه بو کَره ملانینگ اۉزی اېمَس، بلکه بی‌جان پیکری کېلدی.«ملا اَکه» و باقی دنیاگه سفریاو، سه‌شنبه، دلو آیی‌نینگ اونینچی کونی، ترمذ کسل‌خانه‌لریدن بیریده یوره‌ک کسل‌لیگی باعث عالم‌دن کۉز یۉمدی و بو یالغانچی دنیادن، حقیقی عالم‌ده سفر قیلدی. اونینگ اۉلیگی شبرغان شهریده کېلتیریلیب، اۉزی‌نینگ «غریبانه اۉیی» جایلَشگن «شین کوت» محله‌سیدن چیقریلیب؛ چهارشنبه کونی، ۱۳۹۶ هجری ېیلی، دلو آیی اون بیرینچی‌سی تاریخی‌ده، شبرغان شهریده‌گی «شهیدلر پارکی» قبرستانی‌ده تۉپراققه تاپشیریلدی. ملا اَکه کیتدی یو اۉزیدن بیر عالم قوشیق، تصنیف، کمپوز و فولکلوری روایت‌لر میراث قالدیردی. او، عمری بۉیی قدر و قیمتی‌گه ېیتمه‌گن عوام اۉلوس اوچون تینم‌سیز اۉقیدی-یو، کنایه‌لی هزل و مزاق‌لری بیلن باشقه‌لرنی کۉلدیردی. او، یۉرکده‌گی پنهان دردینی هیچ کېم‌گه بیلدیرمَس‌دن، اېتمه‌دی هم؛ بلکه اۉزی‌نینگ غمناک سېسی و موسیقی‌نینگ پرده‌لری طفیلی اۉز تېنگلاووچی‌لریگه بیلدیرماقچی بۉلدی، چونکه اونینگ حقیقی تیلی بیلن عامه اۉلوس بیگانه ایدی‌لر!چونکه حیاتی‌ده اونینگ، اۉزیچه هیچ توشونمه‌یدی و توشونیش‌گه هم اولگورمه‌دی. عامه اهالی اېسه اونینگ اۉزینی اېمَس بلکه قوشیقلرینی سېویب اوندن اۉنیملی-اۉرینلی فایده‌لنگن حال‌ده قرسک چه‌لیب، اوینه‌شرایدی‌لر و جایی کېلگن‌ده اونینگ کلته‌فهم‌لیک یۉزه‌سیدن طعنه بیلن «سازنده» و «توره‌چی» دیب آت قویه‌رایدی‌لر.ملا اَکه‌نینگ موسیقی صنعتی بۉییچه میراثیملا تاج محمد سرپلی اۉز جانیدن مایه قۉیگن، اۉزی‌نینگ (۵۰) ېیل‌لیک هنری فعالیتی نتیجه‌سیده موسیقی هنری‌گه عاید ۱۳۵۷ ېیل‌دن ۱۳۷۹ نچی ېیل‌گه قَدر، «ظفر انسامبلی» بیلن ثبت قیلینگن تخمین ۸۰-۱۰۰ قوشیق، آیینه و باتور تلویزیون‌لری آرشیف‌لریده کوچیریب قالدیرگن ۵-۶ خلق آغزه‌گی ایجادی‌گه دایر فولکلوری روایت‌لر و اونلب و یوزلب سېس و ویدیو تسمه‌لر، شونینگ‌دېک تورلی احتفال، کنسرت و تلویزیونی برنامه‌لرده ثبت قیلینیب قالگن هنری محصول‌گه اېگه. اونینگ موسیقی صنعتی محصولی بۉلگچ کتّه حجملی ویدیو و سېس تسمه‌لرینی اساسی قسمی، تورلی شخصی مراسم‌لر جریانی‌ده توی- تۉزغولرده اونینگ شیدالری واسطه‌سیده کوچیریلیب پراگنده شکل‌ده سقله‌نیب و حیاتی‌ده هیچ قنده‌ی آرشیف بۉلمه‌گن. شو وضعیت بیلن البته «ملا اَکه» دېک اتاقلی بیر صنعتکارگه اېگه‌لیک قیله آلمه‌گن معنوی قشاق‌لیک‌که دوچ کېلگن اۉزبېک خلقی نخات که بو اۉلوغوار ذات‌نینگ قالگن هنری میراثی‌گه اېگه‌لیک قیله‌آلسه؟!#یازووچی: استاد محمد کاظم امینی، مزارشریف- دشتِ شور ۲۰ دلو ۱۳۹۶
