کیریل یازوویدن عرب الفباسیگه اؤگورووچی
عبدالمجید اوزگون 08. 11.
دیباچه
2013
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ کیریلدن
فصا حت دیوانی نینگ غزالسرایلری طبع مخزنیدین شوریده حال عاشقلرخرمنی جانیگه اؤت سالغودیک بیر آتشین لعل نظم سیلکیگه تارته آلمه غه یلر، اگر سؤز دیباچه سین اول صانع جواهری حمدی بیله مُرصّع قیلمه غه یلرکیم، عشق اهلین آلماسی لسان شرفی وگوهری بیان لَطفی بیله سایر انسان نینگ دُرّة التاجی قیلدی.
سبحــان الله هــــوالعـــــلیُّ المتـــعال
کیم ائله دی عشق بحرینی مــالامال.
انساننی چو انده سالدی غواص مثال،
هم گوهر حا ل بیردی، هم دُرّ مقال.
و بلاغت بوستانی نینگ چمن آرایلری خیال گلشنیدین صاحب جما ل معشوقلر گلبنی حُسنیغه زینت بیرگودیک بیر آتشین گـل وزن گـُلدسته سیغه باغله ی آلمه غه یلر، اگر کلام فهرستین اول قادر ظواهری شُکری بیله ملمّع قیلمه غه یلرکیم، حُسن خیلین گـُلبرگی عذار باغی و نرگسی بیمار چراغی بیله کافۀ خلایق قُرةالعینی ایتتی.
الحمــــدُ لِمُجیـــــدِالهـــدا یـــــاوالنّــــعَم،
کیم، کیستی وجود باغیدیـــن خارعـــدم.
اول باغده هر گل اؤتی کیم، چیکتی الم،
جان ایوینی یاروتتی، نظر شمعــینی هم.
بو حمد مذکور و ثنای مستورغه کؤنگول مایل و تیل قایل بؤلوب، کؤنگولگه آرام و تیلگه
کام یتیشمه گه ی، تا رسالت بُرجی نینگ مُنیر اختری و نبوّت درجی نینگ سمین گوهر
و « وما ينطق عن الهوى» ترانه سی نینگ مشارن الیه و «إن هو إلا وحي يوحى » خزانه سی نینگ معتمدٌ علیه و انا افصح سرودی نینگ مترنمی و انا املح درودینینگ متکلمی نعتی نینگ تحفه سی انگه واسطه و درودینینگ هدیه سی انگه وسیله بؤلمه غه ی.
محمّد کیم، رسول انجُمدور، اول آی،
قه یو آی بلکه مهری عالم آرای.
وجودینینگ طُفیلی تؤققوز افلاک،
بو دعوا شاهدی منشور« لولاک».
آلیب یوز برقدین سرعت سمندی،
ینگی آی اول آی سمندی سینه بندی.
ستامی مرکبی بیرجیس و ناهید،
ایکی یاندین چناقی آی و خورشید.
ذلالت کؤیی نینگ محزونلریغه،
جهالت دشتی نینگ مجنونلریغه.
شفیع ایتکیل آنی جاوید الهی،
مینی هم قؤیمه غیل نومید الهی.
و صلی الله علیه و علی آله الطـــیّبین و اصـــحابه الطاهـــــرین و عــــلی من تبعــــهم اجمعــــین الی یوم الـــدین.
بو پریشان اجزانینگ ورق نگاری و بو آشفته اوراق نینگ قصّه گذاری، محنت پیمانه
سینینگ جُرعه چشی و ملامت خم خانه سی نینگ صبوح کشی، شیدالیق محلله سی نینگ رسواسی و رسوالیق کوچه سی نینگ شیداسی.
وفا بوستانی نینگ داستانسرایی،
ملامـــــت بلبلی، یعنـــی نوایی.
غفراللهُ ذونوبهُ انداق عرض قیلورکیم، اول چاغ کیم خراسان تختی کؤره گانلیق دوٌاجی إیله زینت افزای و کؤره گان فرقی جهانبانلیق تاجی بیله فلک فرسای ایردی، عمروم شبستانی شباب شمعلری نوریدین منّور و حیاتیم گلستانی أیگیتلیک گللری عطریدین معطر ایردی، ســـن مُقـتـضاسیدین طبیعتغه هواغالب و هوا غلبه سیدین طبیعت لوحیغه طالب ایردی، کؤنگله گیم چاکیدین کؤکسومده گی ایسکی توگنلر بیر- بیر عیان و کوکره گیمده کیسگن ینگی الفلردین کؤنگله گیم خط- خط قان،مدام مـَی رغبتی کؤنگولگه محبوب و همیشه محبوب اُلفتی خاطرغه مرغوب جانیم عشق باده سیدین مست و کؤنگلوم باده عشقیدین می پرست.
بؤلمسه آللیمده گلــــرخ ســــاقی، احـوالیم خراب،
یؤق ایسه ساقی ده گلگون جام مـَی، بغریم کباب.
آز وقتده باده سیلیدن هوش و عقلیم ایوی أیقیلدی وعشق برقی صلاح و عافیّتیم خیرمنین کـــول قیلدی:
بیراوکه، عشق و مـَی ایلگیده مبتـــلا بؤلغه ی،
نی تانگ، اگر انگه هرلحظه یوز بلا بؤلغه ی.
اگرچه صعب بلا دور، ولی بو دور تیله گیم،
که بـــو بلا منگه بؤلغه ی همیشـــه تا بؤلغه ی.
باری شعور صورتی کؤنگلومدین کیتدی و کؤنگول صورت حالی بیر یرگه یتدی کیم،
تون- کون ایاغیم یَلنگ، یاقم چاک،
میخــــانه یؤلیـــده مست و بی باک.
هردم یتیبــــان فلکـــــه هـــــویوم،
اوباش إیلـــه برچــــه گفتــگویــوم.
چون طبع جبیلی سلامتدین و جبیلیت ذاتی استقامتدین عاری ایرمس ایردی، عاشقلیق کؤچه سیده کیم، عجیب حالتغه غایت وخمارلیق محلّه سیده کیم، غریب مشکلاتغه نهایت یؤق تورور؛ عشقده خواه حبیب جمالی حیرتیدین وخواه رقیب خیالی غیرتیدین وخواه وصال بهاری انتظاریدین وخواه فراق خزانی خار- خاری اضطراریدین هر نوع إیش یوزلنسه ایردی؛ و مـَیده خواه مستلیق عیش و طربیدین وخواه مخمورلیق رنج وتعبیدین وخواه میفروش عنایتیدین و خواه محتسب شکایتیدین هر امر واقع بؤلسه ایردی، اول حالغه لایق و اول خیالگه موافق:
کؤنگلومده نی معنی اؤلسه ایردی پیدا،
تیــــل ائــــلر ایــــدی نظم لــباسیده ادا.
اول نظمـــغه جانین قلیبان خلق فدا،
سالورلر ایدی گنبذ گــردونغه صدا.
بو ویران طعبینی بیت ایتسه مستور،
توتوب شهرت نیچوک کیم بیت معمور.
خرابات إیچـــــره پیــدا و نهـــــانی،
اول ایردی خلقنینگ رطب اللسانی.
یؤق کیم، خرابات دُرد نوشلری، بلکه مناجات خرقه پؤشلری و دیمه ی کیم، عوام ارازلی، بلکه خواص افاضلی نینگ تیللریگه جاری و کؤنگوللریگه کاری توشَر ایردی و اول زمان نینگ کریمُ الخُلق آزاده لری، بلکه عظیم الشأن شهزاده لری الطفاتیغه مشرف بؤلور ایردی. خصوصن، سلطنت رنجی نینگ دُرّ ثمینی و قناعت کُنجی نینگ خاک نشینی، علم و
ذکا اهلی نینگ یگانه سی و فقرو پناه خیلی نینگ بی نشانه سی، إیتیک ذهنی دقایق رشته لری نینگ گره کشایی و اریغ طبعی حقایق چهره لری نینگ پرده ربایی.
طبعی درویش و اؤزی شاه نشان،
شــــاه درویش محمــــد سلـــطان.
ابقی الله کنز فنائه و ادام عز غنائه کیم، مطلعی یا آرتوقراق، یا تمام غزل تیلیم خامه سی تقریریغه کیلسه ایردی، یا خامه م تیلی تحریر قیلسه ایردی، فی الحال انی مُشکبار قلم بیرله کافورکردار صفحه غه رقم قیلیب، آق و قرانی اندین مخطوط قیلورایردی و ینه هم انگه قُرابت حسابلیق تیزفهم شهزاده لر و مصاحب انتسابلیق خوش طبع میرزاده لرمتعدّد سواد قیلیب، سایر اولوسغه یائیلور ایردی و عاشق پیشه بی قرارلرنینگ جلیسی محنتی و معشوق شیوه گلعذارلرنینگ انیسی صحبتی بؤلیب، خواص وعوام اراسیده اشتهار تمام وانتشار مالا کلام تاپر ایردی. ولیکن خاطریمغه کیلمس کیم، بو پریشان ابیاتنی جمع قیلماق خاطریمغه کیلمیش بؤلغه ی وکؤنگلومگه کیچمس کیم، بو پراگنده اشعارغه ترتیب بیرمک کؤنگلومگه کیچمیش بؤلغه ی. اگرچه الرکیم اخص اصحاب و اعزّی احباب ایردیلر، کؤپ قتله بوإیش ارتکابیغه التماس قیلور ایردیلر، اما آشتفه خیالغه انداق کیلور ایردی کیم،
کولمکّه اؤرگه نور ایل هر سؤز که دیسه مجنون،
اول سؤزنی جمــــع قیلسه، کولمکنی إیستر افزون.
دیوانه که، مست بؤلسه دایم،
کولمکّه ایرور سؤز ملایم.
اؤرگنسه اولوس، ایمس تحیّر،
گاهی کیره ک ایلگه هم تمسخر.
و فرضن کیم، بو سؤزلردین بعضی ذوق و حال یوزیدین تدوینغه مستحق و عزّهُ انینگ ترتیبی استدعاسیده محقق بؤلغه یلر، امّا قایلی کیم،
هرکون ینه بیرعشق إیله دور افسانه،
هر تون ینه بیر شَمعی غه دور پروانه،
إیش انگه جنون، منزل انگه میخانه،
دیوان یسه ماقنی نی بیلور دیوانه؟!
و بر تقدیری کیم، قایل جنونی علاج قابلی بؤلغه ی و اوقاتی جام صلاح باده سیدین تؤلغه ی.
برطرف بؤلغه ی مـَی و عشق و جنون،
برچـــه غــه قـــائیم مقام اولـغه ی فنون.
امّا اشعار تدوین قیلغانلردین بعضی کیم، بقا مُلکیده فانی و بعضی کیم، حالا فنا دَیریده باقیدورورلر. اوّلغی زمره دین باوجود درد بیشه سینینگ غضنفری و عشق آتشگاهی نینگ سمندری، معدن جو معنوی امیر خسرو دهلوی قدس الله تعالی روحه روحی وفنا میخانه سینینگ رِندی خرقه چاکی و بلا پیمانه سی نینگ مست بی باکی، عشق محبت اسراری امینلری نینگ همرازی خواجه حافظ شیرازی سقیﷲ ثراه . وسمندری، معنوی امیرخسرو دهلوی قدس الله تعالی روحه سؤنگغی فرقه دین قـُدس شبستانی نینگ شمع انوری و انس گلستانی نینگ عندلیبی سخنوری، بلاغت شکرستانی نینگ طوطی شیرین کلامی جناب مخدومی مولانا عبدالرحمان مد الله تعالی ظلاله ارشاده علی مفارق الطّالبین دیوان لری آره ده بؤلغه ی. و اویغور عبارتی نینگفصحاسیدین و تورک الفاظی نینگ بلاغاسیدین مولانا سکّاکی و مولانا لُطفی رحمهم الله
کیم بیرینینگ شیرین ابیاتی اشتهاری تورکستانده بغایت و بیرینینگ لطیف غزلیاتی انتشاری عراق و خراسان ده بی نهایتدورور، هم دیوانلری موجود بؤلغه ی. و غریب راق بوکیم، غرایب معانی اکتسابی اوچون غرابت اقلیملریده طبع سیّاحینی غربتغه سالغان فارسی دسار و تورکی شعار أیگیتلر سرخیلی یار عزیز سُهیلی دامه توفیقیه کیم، فارسی اشعارب هاریده فیض سحابیدین یاققن معانی یامغوری نینگ هرقطره سی رشته سیغه شؤخ طبع ابکاری برماغلری اوچی بیله یوز گره توگر و تورکی ابیات میدانیده عزیمت بادپاین پویه غه سالسه، یوز أیلغی اؤلگن دقایق پریوشلری نینگ سلسلۀ زُلفیدین چابوکلوق زمان شهسواری سنانی نوکی بیله یوز زرِه کؤته رور. حالیا ایکّیله سی الفاظ نظمیغه قایل، بلکه دیوان تکمیلیغه مایل بؤلغه ی.و ینه داغی لطافت شعار ناظملر ظرایفی و ظرافت دسار راقملر لطایفی هریاندین استماع توشرکیم، کؤپره گی غزل اُسلوبیغه مشغول و ائتیلغان غزللردین کؤپره گی مطبوع و مقبول دور. معنا دریا سیده مونچه غوّاص آره سیده بیر بیابانغه خوی قیلغن دیوانه کیم، شنا فنی دین داغی بیگانه بؤلغه ی، اؤزین نی نوع بو دریاغه سالغه ی وسالسه هم، نی گوهر تاپه ةاعه ی؟
بو قـــافـــله اهلیــــغه حـرم شــوق تمام،
جمّـــــازه لری پویــــه بیله ابــر خــرام،
مین خسته که، یردین آله آلمان بیر گـام،
همراه لیق الر بیرلـــه خیالی دور خام.
دایم ایل قاشیده بو نوع مقبول عذر بیله مشهور و اؤز آللیمده بو طور معقول بهانه بیله
معذور ایردیم، تا روزگار حوادثی اول جهاندار سلطنتی اساسین برهم اوردی و ایل تحرّکلوک سپهراول کامگار شمعی حیاتین اؤچوردی، مُلک ستانلیک تختی بیر شهنشاه مقدمی بیله تفاخر قیلدی کیم، سعادت اختری تاجی نینگ گوهری بؤلماقلیق بیله باشین کؤکّه یتکوردی. و جهان بانلیق تاجی بیر انجم سپاه فرقی بیله مباهات کؤرگوزدی کیم، اقبال کوکبی چتری نینگ قبّه سی بؤلماغلیق بیله فرقین قویاشقه یتکوردی. مُلک شبستانی بیر دولت مشعلی بیله روشن بؤلدی کیم اوچقونی نینگ اشعه سیده بدر مُنیر بدر آللیدهسهادیک یاشیندی و عدل شهرستانی بیر معدلت خورشیدی بیله یارودی کیم، اشعه سی نینگ پرتویده مهر عالمگیر مهر آللیده ذرّه دیک کؤریندی. اقلیم گیری کیم، همایون القابی شرفیدین فرمانروالیق خُطبه سینینگ منبری پایه سی مُشتری اوجیغه یتّی وگنج بخشی کیم، روزافزون جنابی اسمیدین کشورکُشایلیق سکّه سینینگ مرآتی بیهبود نقشین ظاهر ایتّی. پاکدینی کیم، شریعت راوجیده خورشید رعیّتی احتسابیدین زهره عودی یوزیده گی تارلردین مُصحف بیتیر مستر یوزیگه چیکتی. عدل آیئنی کیم رعیّت رعایتیدهانصافی دهقانی مددیدین مریخی قحط اندیش ثوابت دانه لرین سپهر مزرعه یده ایکتی. صاحبقرانی کیم، تیغی سوئیدن رزم بوستانیده فتح گللری آچیلدی، مُلکستانی کیم، عزمی اثریدین بزمی انجمنیده عنایت سحابیدین ظفر دُرلری ساچیلدی.
شهی کم، وصفی یوزمینگ أیل توگنمس، دیسه یوزمینگ تیل،
بوائتیلغانچه یوزمینگ بیل، ینه هربیرینی یوزمینگ قیل.
که یوزمینگدین بیری ذکر اؤلمغه ی ذکر اؤلسه یوزمینگ قرن،
بو یوزمینگ قرندین هم بؤلسه هر بیرلحظه یوزمینگ أیل.
عالی نسبی بیله قوانیب خانلر،
تون- کون ایشیگینی یسته نیب خاقانلر.
آی- أیل قدمیده باش قؤیوب قاآنلر ،
جانلربیله قوللوغین قیلیب سلطا نلر.
گردون قدی حیلمی یوکیدین خم بؤلدی،
آی لمعه سی رأی نوریدین کم بؤلدی.
سلطانلیغ انگه گرچه مسلّم بؤلدی،
بوطرفه که درویش صفت هم بؤلدی.
بو ینگلیغ یازدی القابینی دوران،
که سلطان ابن سلطان ابن سلطان.
ابوالغازی سلطان حسین بهادرخان خلدالله تعالی ملکه و سلطنه و افازه علی العالمین برّه و احسانه.
روزی انگه برچه کام بؤلسون، یارب،
اقبال مـــۀ مــــدام بؤلسون، یارب،
هم عشرتی بردوام بّولسون، یــــارب،
هم دولتی مُستدام بؤلسون، یارب. آمین یارب العالمین.
حاصلی کیم، چون اول سلطنت سپهری نینگ قویاش انجُم شاهی تؤرتینچی سپهر انجمنینی مسخر قیلغاندیک، تؤرتینچی اقلیم تختیده متمکّین بؤلدی. ربع مسکون خلایقی فراغت مسکنیده مرفع الحال ورفاهیّت مأمنیده فارغ البال بؤلوب،
نیچوک کیم قمر تیگره سیده نجُم،
اولوس اول قویاش ساری: قیلدی هجوم.
جهان مُلکتی نینگ اولوغ بیکلری،
ینه پایه ده اؤرته راغ دیکلری.
اولوغ نی یو،اؤرته نی کیم، خاص وعام،
رفیع آستانــــیغه ائلـــــب خــــرام.
یتیب درگاهیغه، تاپیب بــــــار هم،
بودور طُرفه راق کیم، مینی زار هم.
فلک جوفیده بیر آووچ خاک دیک،
کرانسیز تینگیز إیچره خاشاک دیک.
جنابیغه کیم، عرصه سیدور سپهر،
اؤشول عرصه کیرپیچلری ماه ومهر.
اؤزومنی سالیب ذرّه دیک بیقرار،
یتیب اول قویاش نوریده ذرّه وار.
قویاش عرصه سین چون مطاف ائیله دیم،
انی ذرّه ینگلیغ طواف ائیله دیم.
چون یوزوم بو سپهر آسا درگاه توفراغیدین بهره مند و باشیم بو فلک فرسا بارگاه إیتلری ایاغیدین ارجمند بؤلدی، اگرچه آته- آته دین یتّی پُشتغه دیگینچه بو رفیع دودمان نینگ بایئری بنده سی و بو وسیع آستان نینگ موروثی توغمه سی، یعنی بو خانه زاده نینگ خانواده سی وبو خانواده نینگ خانه زاده سی ایردی:
آته م بو آستان نینگ خاک بیزی،
آنه م هم بو سرا بوستان کنیزی.
منگه، گر خود بؤله ی بلبل وگر زاغ،
کیم اوشبو درگه اؤلغه ی گلشن و باغ.
ولی عمری بو گلشندین حوادث،
قیلیب جانیمگه، هجران رنجی حادث.
و لیکین قابلیت قـلتیدین و حقارت کثرتیدین هرگز صلاطین عالیمقدار ملازمتی مدعاسی خاطریمغه خطور قیلمه یدرورایردی و خواقین سپهر اقتدار خصوصیّتی تمناسی باطینیمده ظهورایتمه یدورور ایردی. اما اول حضرت نینگ کیمیا خاصیّتلیق التافلریدین و اکسیر منفعتلیق مراعاتلریدین ملازمتده بی اختیار وعبودیّتده دیوانه وار ایردیم و خورشیدی رعیّتیدین نهایتسیز تربیتلر قویاش تاغدین انواعی جواهر پیدا قیلغا ندیک، کؤنگلوم کانین دقایق گوهرلری بیرله آراسته قیلیب وسحابی کفیدین غایتسیز تقویّتلر بؤلوب، توفراغدین
تورلوک ریاحین هویدا قیلغاندیک، خاطریم بوستانین لطایف گللری بیرله پیراسته ائلر ایردی. و دُر بار تیلیگه مجالسیده بعضی ابیاتیم مذکور و گوهر نثار إیلگیگه محافلده بعضی غزلیاتیم مستور بؤلور ایردی. و گاهی عبارتیم قصورین تغییر بیرمَک بیله عیبدین مُبرّا، و گاهی معانی یمدین فتورین اصلاح قیلماق بیله نقصاندین معرا قیلور ایردی. بعضی بیتیمدین بیرار نامناسب لفظنی چیقاریب، بیر دسته سبحه إیچره بیر دُّری شهوار تارتقاندیک بیرار لفظ کیئورور ایردی و بعضی غزلیمدین بیرار ناهنجار بَیتغه خط اوروب بیر بوزوغ دشت إیچره بیر قصر زرنگار یسه غاندیک، بیرار بیتغه دخل بیرور ایردی. بو آشفته ابیاتیمده اول لفظ و بو پریشان غزلیاتیمده اول بیت:
خارا آره سینده ایردی گوهر ینگلیغ،
یا کوللر ایچینده ایردی اخگر ینگلیغ.
یا خود تیکن إیچره گل احمرینگلیغ،
بل کیم تن ارا روح مصوّر ینگلیغ.
چون بو بیتلر ایوانی اول اصلاحلر نقش و نگاریدین رشک نگارخانه ی چین و بو غزللر بؤستانی اول احتماملر بهاریدین غیرت خُلد برین بؤله باشله دی؛ صاحبنظرلر کؤزیگه محبوبراق واهل دللر کؤنگلیگه مرغوبراق بؤلوب، حُرمتی غایتدین و شُهرتی نهایتدین اؤتّی، والحق:
بؤلدی چو شاه سوردی اصلاح ایترگه خامه،
هر بیتی- شاه بیتی، هرنامه- شاهنامه.
مین بو ویرانه نی اول جواهر نقدی مخزن قیلغن حیرتدین متَفکر و بو کاشانه نی اول مشاعیل نوری روشن ایتگن فکرتیدین مُتحیر:
روشن قیلیب اول چراغ تابنده مینی،
مسعود ایتیب اول اختر فرخنده مینی.
هر نکته سی یوز قتله قیلیب بنده مینی،
هر شفقتی بنده لیقده شرمنده مینی.
مونداق حالتده:
ندأ یتکوردی ناگه مُــــنــــحی راز،
کی:- «ای افسونگرو افسانه پرداز.
بلاغت کشوری نینگ نکته دانی،
فصاحت مُلکینینگ صاحبقرانی.
روان خامه نگ اوچون ائیلب مُرتّب،
عطارود کؤز قراسیدین مرکّـــــب.
معانی خیلی کیم، مرئی ایمس اول،
همانا قیلدی خامه نگ جـَوفیدین یؤل.
اولوس طبعینگ سحابی یامغریدین،
بؤلیب سیراب، بل نظمینگ دُریدین.
سؤزونگ بیر اوج اوزه چیکتی المنی،
که سوردونگ عرش لوحیغه قلمنی.
اگرچه اختریدور هر سؤزونگ پاک،
که ایورولور انینگ باشیغه افلاک.
ولیکین بو قدر بکری پریسان،
بنات النعش دیک بؤلمیش پریشان.
تیلر بیز بو پریشان بؤلسه مجموع،
روان بؤل کیم، ایمستور عذر مسموع.
چو عالی همتیمیز بؤلدی مایل،
سین اؤلدونگ مونچه نادر سؤزگه قایل.
بو نوع إیسته یدور ایمدی رای عالی،
که قیلغـه َی فکر تینگ دیوان خیالی.
جهانده کیمگه بؤلسه مونچه فرزند،
که بؤلغـه ِی برچه روح افزا و دلبند.
روامودور بیزینگ فررُخ زمانده،
الرنی دربدر قیلماق جهانده؟!
برین أیغ ایمدی انداغ کیم اتا لر،
سوروک طفلین نیچوک کیم کد خدالر.
که بار اول خیلی سرگردان ساده،
سنگه فرزند، بیزگه خانه زاده.
الر بیچاره و بیز چاره رس بیز،
سین ار نامهربان سین، بیز ایمس بیز.
چو بیلدینگ حُکم، بار إیشتین رجوع ایت،
روان مقصود ساری اؤق شروع ایت.
مُرتّب قیلمه غونچه تینمه بیر دم،
سؤز اؤلدی مُختصر ” واللهُ اعلم”
بو واجب الاتباع امر وقوعیدین و بو یأس الاسکوت حُکم صدوریدین دود باشیمغه آشتی و اؤت دماغیمگه توتاشتی، خامه ام تیلی لال و تیلیم خامه سی شکسته مقال بؤلدی، نی شروع قیلورغه قوّت ونی عذر ائیتورغه قُدرت؛ غایت اضطراب بلکه اضطراردین اؤز واقعه امغه صادق و اؤز حالیمغه موافق تیلیم بو بیتغه متکلّم و کؤنگلوم بو نواغه مُتر نم ایردی کیم:
نوایی غمغه قالــدی اؤزکلامی جانفـــزاسیــدین،
انینگدیک کیم، یتر بلبلغه محنت اؤز نواسیدین.
که ناگاه خِرَد پیری نهیب اوردی و عقـل خبیری یوزومگه یوگوردی:
که:-«فلان، بو نی تیره جانلیـقدور؟
نی بـــلا عجـــــزو ناتوان لیقدور؟
رنج کؤرمه ی کیشی تاپرمو فراغ؟!
کؤنگلی اؤرتنمه ئین یانر مو چراغ؟ً!
تُخم یرگه کیریب چیچک بؤلدی،
قورت جاندن کیچیب ایپک بؤلدی؟!
لاله تُخمیچه غیرتینگ یؤقمو؟!
پیله قورتیچه همتینگ یؤقمو؟!
ائله سنگ هم شروع و جان چیکسنگ،
سعی ده یوز پیاله قان چیکسنگ.
سینمو بیرگونگدورور انگه تزئین؟
بلکه شه سعی ایتگوسی تدوین».
چون خِرَددین یتیشتی بؤیله نوید،
مینگه بؤلدی اؤزومدین اؤزگه اُمید.
تینگری توفیقین ادّعا ائلب،
شه جنابیـــغه التجا ائلب.
حُکم مضمونیغه قلم چیکتیم،
صفحه ترتیبیغه رقم چیکتیم.
ارزیمس گر أیغیرغه اول خاشاک،
چون بو دُرلر نهاندور انده نی باک؟
گرچه بس تیره رو دور اول ظلمات،
غم ایمس، چون بار انده آب حیات.
بو دیوان، انشاالله، بو ضابطه بیله کیم مذکور بؤلور، مُرتّب بؤلغـه ی و بو رابطه بیله کیم مستور بؤلور، احیا تا پقه ی. نیچه نوع إیش کیم، مونده مرئی بؤلوب تورور، اؤزگهدواوینده کؤرولمه یدورور. اوّل بو دور کیم، هر کیشی کیم دیوان ترتیب قیلیب دورور، اؤتّیز إیکّی حرفدین که، خلایق عبارتیده واقع دورور و اولوس کتابتیده شایع، تؤرت حرفغه تعرّض قیلمه یدورورلر چون سؤز عروسی نظم حریری نینگ مطبوع کیسوتین و موزون خلعتین کیئیب، جلوه آغاز قیلسه، حُقۀ یاقوتی داغی اؤتّوز إیکّیته گوهر
دین قچان کیم تؤرتیغه نقصان واقع بؤلسه مقرر دورور کیم جمالیغه اندین قصور وکلامیغه اندین فتور واقع بولغوسیدورور.
شوخی که، اؤکوش حُسن و جمال اؤلغه ی انگه،
بیر حُســــن ینـــه حُسن مقــــال اؤلغــه ی انـگه.
لعــــلی ارا دُرلـــــریـــــده گــــر بؤلسه قصور،
سؤز دیرده کیره ک کیم، انفعال اؤلغه ی انـگـه.
بو جهتدین اول تؤرت حرف گوهرلرین داغی اؤزگه حروف جواهری سیلکیگه تارتیب، غزلیاتنی اؤتّوز إیکّی حرف ترتیبی بیـله مُرتّــب قیلینـــدی.
ینه بوکیم، هر حرف غزلیاتی نینگ اوّل بیتیگن غزل بیله اؤزگه غزللر آره سیده اسلوب حیثیتیدن تفاوت رعایت قیلمه یدورورلر. مقرردورکیم، هر امرده بیر لحظه حق سبحانه وتعالی حمدیدین یا رسول علیه السلام نعتیدین، یا بو إیکّی إیشگه دلالت قیلوردیک بیر امردین غافل بولمه ماغلیق اولادورور. اگر لحظۀ بو سعادت مُیّسر بؤلمسه، هرمُتعیّن امر افتتاحیده خود نی نوع تغافل و تکاسل رواکؤریلگه ی:
گرچــه ایرور تینگری تعالی ســـؤزی،
بـاشــــدیـــن- ایــاغیغـــه کــلام قــدیـم.
کـؤرکه، ایرور اوّل هر سوره نینــگ،
« بســــم الــــله الــرحمــن الـرحیــم».
بو إیشــگه حدیث هم ایرور شاهد حال،
کیم ثـــابت ایــرورکه کُلّ امــرِن ذی بـال.
هم بؤیله عیان قـــیلدی خـــدایـــی متعال،
هم اولچه رسول دیدی، باردور انگه دال.
بو نوع خیال خاطرغه کیلگن اوچون هر حرف غزلیاتی نینگ اوّلغی غزلینی یا تنگریتعالی حمدی بیله مُوَشّح، یا رسول علیه السلام نعتی بیله مُفتّح، یا بیر موعظه بیله کیم، بو إیکّی إیشدین بیریگه دال بؤلغه ی، مُوضّح قیلیندی. ینه بیربوکیم، گویئا بعضی ایل اشعار تحصیلیدین و دیوان تکمیلیدین غرض مجازی حسن و جمال و توصفی و مقصود ظاهری خط و خال تعریفیدین اؤزگه نیمه انگله مه یدورورلر. دیوان تاپیلغه ی کیم، انده معرفت آمیز بیر غزل تاپیلمه غه ی و غزل بؤلغه ی کیم، انده مواعظت انگیز بیر بیت بؤلمه غه ی. مونداق دیوان بیتیلسه، خود اسرو بیهوده زمخ و ضایع مشّقت تارتیلغان بؤلغه ی. اول جهتدین بو دیوانده حمد و نعت و موعظه دین باشقه هر شورانگیز غزلدین کیم، استماعی مهوشلرغه مُوجب سرکشلیک و غمکشلرغه باعث مشوّشلیق بؤلغه ی، بیرار- ایکرار نصیحت آرا و موعظت آسا بیت ارتکاب قیلیندی کیم، الرنینگ لمعۀ رخساری عفت بُرقعیدین کؤپ تشقری لامع بؤلمه غـه ی، تا بؤلرنینگ وجود خرمنی اول برق اخراقیدین بلکل ضایع بؤلمه غـه ی، یؤق کیم ، بو غزلر غزاللری جلوه- گرلیک ساز، بلکه پرده درلیک آغاز قیلسه لر، بو بیتلرنینگ نصیحت ساز واعظلری وموعظه پرداز ناصح لری مانع بؤلغه یلر.
یعنی اول گلچهره لر ناز ایتسه لر،
عقل و دین یغماسین آغاز ایتسه لر.
عشوه گرلیک قیلسه لر غمّاز اؤلوب،
پرده درلیک ایتسه لر طنّاز اؤلوب.
لمعۀ عارضلریدین هر نفس،
قیلسه لر عالمنی کویدورمک هوس.
بو نصایح اهل حکمتلر بیله،
یوزتومن پندو نصیحتلر بیله.
مانع اؤلغه یلر الرغه هر زمان،
تا زمان اول فتنه دین تاپغه ی آمان.
ینه بو کیم، سایر دواوینده رسمی غزل اسلوبیدین کیم، شایع دورور، تجاوز قیلیب، مخصوص نوعلرده سؤز عروسی نینگ جلوه سیغه نمایش و جمالیغه آرایش بیرمه یدورورلر. و اگر احیاناً مطلعی مخصوص نوعیده واقع بؤلغان بؤلسه، همول مطلع اسلوبی بیله اتمام خلعتین و انجام کسوتین کیئیدورمه یدورورلر، بل که توگنگونچه اگر بیر بیت مضمونی وصال بهاریده گل آرایلیق قیلسه، ینه بیری فراق خزانیده خار نمایلیق قیلیب دورور. بو صورت داغی مناسبتدین أیراق و ملایمتدین قیراق کؤروندی. اول جهتدین سعی قیلیندی کیم هر مضمونده مطلعی واقع بؤلسه، اکثر انداغ بؤلغه ی کیم، مقطع غچه صورت حیثیتیدین موافق ومعنی جانبیدین مطابق توشکه ی.
هر یرده بهار اؤلسه چمن بؤلسه کیره ک،
هر یرده چمن، گل و سمن بؤلسه کیره ک.
هر قـَیده خزان بؤلسه، تیکن بؤلسه کیره ک،
هر قیده تیکن، رنج و میهن بؤلسه کیره ک.
زاهد خوش ایمس تورور خرابات إیچره،
فاسق نی تیلر اهل مناجات إیچره؟
غربت که ، قاتیق توتوبتور آنی باری خلق،
بودور که، توشر کیشی سوروک یات ایچره.
ینه مثنوی بیله قصایدّین باشقه کیم، انشا الله، الر داغی هر قیسی باشقه مجلد بؤلغه ی، هر نوع شعردین، مثلن روح افزا مخمسلر، برچه خمسه زینت؛ و روان آسا مسدّسلر، برچه سته زینت؛ و مفید رباعیات، و برچه لطافت آمیز؛ و نافع مقطعات، برچه منفعت انگیز؛ و دلپذیر مستزادلر، برچه نینگ وصفی زایدالحد؛ و بی نظیر فردلر، برچه – لطف و روانلیقده مفرد؛ و نامی معمّالر، برچه سی آت یاشورماقده. ساتر؛ و کرامی لُغزلر، برچه نینگ مبطونلوغی ظاهر؛ و مسلسل ترجیعلر، برچه مرغوب؛ و معتدل تویو- غلر، برچه تورکی اسلوب بو ابیات ذیلیده مُخیّل و بو اشعار خیلیده مُذیّل بؤلدی. وغرض بو فهرستدین کیم، بو زیبا عذاریغه یازیلدی، ومقصد بو دیباچه دین کیم بو رعنا رخساریغه، بیتیلدی، اول ایردی کیم ، چون سلاطیندین قـَی بیری کیم بنای قؤیوبدورورلر منعی و ایوانی چیکیب تورورلر رفیع، اول بنا رواقیده و اول ایوان طاقیده اؤز اسملرین تحریر و اؤز القابلرین تنقیر قیلیب دورورلرکیم، تا اول ایوان طاقی بؤلغه ی اول اسم انده باق بؤلغه ی:
کیم قیلسه عمارتی که، مقدور اؤلغه ی،
چون اسمی کتابه سیده مستور اؤلغه ی.
نی چاقّه چه اول بناکه معمور اؤلغه ی،
اول اسم اولوس تیلیگه مذکور اؤلغه ی.
چون بو قُبۀ سپهر تمثال قصری دورور معلی، اول حضرت نینگ طبع لطیفی نینگ معماری بنا قیلغان و بو روضه ی فردوس مثال باغیدورور جهان آرا، اول جناب نینگ خیال- شریفی نینگ باغبانی طرح سالغان و بوقصر اساسی نینگ طاقیده اول روز افزون جناب یازیلسه، نی غریب و بو باغ کریاسی نینگ رواقیده اول همایون القاب بیتیلسه، نی عجیب :
غرض اول ایردی کیم بو قصر عالی،
که هرگز بؤلمغه ی، یـارب، زوالـــی.
بنایی دورکه، شه بنیاد قیلمیش،
زمانـه قصریـدیک آباد قیلمیش.
انی شاه احتمامی قیلــــدی معمـــــور،
مینی معمار فرض ایت، بلکه مزدور.
اگــــر مـــزدور، اگـــرمعـــمار ماهر،
إیشیچه مینگ چو مُزدی بؤلدی ظاهر.
توگنگچ شاه قصری زرنگاری،
الرغه قصر ارا نی دخل باری؟
خلیل ار کعبه نی آباد قیلدی،
یقین بارموکه، نی اوستاد قیلدی؟!
هم اول سد کیم، سکندر قیلدی معمور،
کیم ائتور کیم، انگه کیم ایردی مُزدور؟
عمارت سعی ده کیم بؤلسه زرپاش،
بنا آنینگ آتی بیرله بؤلور فاش.
بناغه گرچه هرکیم بؤلسه بانی،
اترلربانی اسمی بیرله آنی.
ولیکن خلق ارا بو بؤلدی دستور،
که بؤلغه ی انده بانی اسمی مستور.
شه آتین، چونکه بو معنینی بیلدیم،
بو قصر ایوانی اوزره ثبت قیلدیم.
که تا بؤلغه ی بو قصر چرخ کردار،
بو اسم ایوانیده بؤلغه ی نمودار.
الا، تا چرخ قصری سایر اؤلغه ی،
نُجم ایوانی اؤزره دایر اؤلغه ی.
بو شاه ایوانی عمری نینگ بناسی،
متین اؤلسون، نیچوک کیم چرخ اساسی.
قدر دیوانیدین هر لحظه کامین،
قضا دلخواهیدیک یتکورسون، آمین!
ینه دقایق شعار محقیقلر خذمتیده و حقایق دسار مدقیقلر حضرتیده عرضیم اولدورورکیم، بو پریشان ابیات کیم، و بو رابطه سیلکیگه تارتیلمسدین بُورون، بو جهتدین کیم اگر بعضیسی وسطی سینده ائتیلغان بؤلسه، بعضی صغری سینده دیئیلیب ایردی و بعضی فکری بؤلسه، بعضی بدیعه و بعضی ساغ ایرکنده بؤلسه، بعضی اوسروک لوکده، و بعضی هوشمند لیکده بؤلسه، بعضی دیوانه لیقده واقع بؤلوب ایردی؛ آره لریده ، شایدکه فاحش تفاوت بؤلغه ی دیب جمع قیلماغیده دلیرلیک قیلینمس ایردی، امّا خلایق آره سیده مینگ بیت- إیکّی مینگ بیت آرتوغراق اوکسوکره ک کیم اؤزلری جمع قیلیب ایردیلر، بغایت مشهور بؤلوب ایردی. بولرنینگ ترتیبیغه حکم بؤل- غاندین سؤنگره بعضی ابیاتی کیم، خامراق و بعضی غزلیاتی کیم، ناتمامراق ایردی، کتابت شیوعیدین وشهرت وقوعیدین اؤزگه لر آره سیدین خارج قیلماقلیق متعذر، بلکه محال کؤریندی، اول جهتدین هر قـَیسی اؤز یریده نظم سیلکیگه کیردی.
گل بؤلسه، تیکن داغی بؤلور بؤستانده،
دُر بؤلسه، صدف داغی بؤلور عمّانده.
سکر اؤلسه خمار هم بؤلور دورانده،
عیب ائلمه، ساده بیت بو دیوانده.
یوز گل اراسیده بیر تیکن بؤلسه نی تانگ؟!
یوز یخشی إیچیده بیر یامان بؤلسه نی تانگ؟!
مینگ ساغر إیچیلسه، اؤیله کیم آب حیات،
بیری نینگ ته ده دُردیدین بؤلسه، نی تانگ؟!
سؤز رشته سی اوزالدی و مقصود گوهری آره ده قالدی. بو مذکور بؤلغان مخادمغه حاصلی کیم، التماسیم بو دورکیم، یعنی:
بو نامه غه کیم، خامه م ایتیبتور تحریر،
ائلرده نظّاره اهلی معنی بیر- بیر.
تقصیر تاپیلسه، ائله سونلر تغییر،
تغییر بیرورده قیلمه سونلر تقصیر.
عیب إیسته گوچی که، سؤزی دور برچه خلاف،
فیروزه نی خرمهره دیبان سورسه گذاف.
چون جوهرینی ظاهر ایتر، ائله معاف،
مونداق جوهریغه تینگری بیرگه ی انصاف.
یارب، چیکیبان کؤپ رقم جرم و گناه،
نامه م نی قرا قیلدیمو عمرومنی تباه.
رحمت سویئدین یو مه سنگ اول نامه نی، آه،
محشر کونی نیتکه یمین مینی نامه سیاه.
کام ائـــله نوایی غه فنا نی، یارب!
چون بؤلدی سینینگ یولینگده فانی، یارب!
لطف ائله بقایی جاویدانی، یارب!
اولدم سین بیل، نی قیلسنگ آنی، یارب!
کیریل یازوویدن عرب الفباسیگه اؤگورووچی
عبدالمجید اوزگون 08. 11.
