ابوالغازی بهادرخان
شجرۀ تراکیمه
نشرگه تیارلاوچی:
تاریخ فنلری داکتری، خلق ارا محمود قاشغری مکافاتی ساورینداری
قازاق بای محمودوف
محرر:
تؤلقین علیموف
کیریل الفبادن عرب الفباگه اؤگیرووچی عبدالجید اوزگون
شنبه کونی 24 اوکتوبر 2020
17 عصرده یشه گن خیوه خانی ع. بهادرخان نینگ «شجرۀ تراکیمه» تورکی خلقلرنینگ کیلیب چیقیشی و اولرنینگ تاریخاٌ ترکیب تاپیشی حقیده قیمٌتلی معلوماتلر بیره دیگن نایاب یادگارلیکدیر. مؤلف کانکریت تاریخی شخصلر حقیده گپلرکن، اولرنینگ خریکترلرینی یَره ته دی، قیزیقرلی واقعه لرنی بدیعی بؤیاقلرده چیزه دی.
ع. بهادرخان، 1995 ییل.
1
کیریش
17 عصرده تورکستان خیوه خانلگی، بهادر خان خانلیگی، اولوغ جُز، اؤرته جُز، کیچیک جز همده قشقریه (شرقی تورکستان) خانلیکلریگه بؤلینیب کیتگن ایدی. سیاسی ترقاقلیک همده ایسکی سودا یؤلی یاکه ایپک یؤلی اؤز یؤنه لیشینی اؤزگرتیریب، دینگیز محیطلریگه کؤچیشی تورکستان نینگ اقتصادی، مدنی جهتدن توشکونلیککه آلیب کیلگن سببلردن بیریدیر. ایککینچیدن، خانلیکلر اؤرته سیده گی تؤختاوسیز اوروشلر هم برچه خانلیکلرده خؤجه لیک و مدنی حیاتنی آرقه گه کیتیشیگه آلیب کیلدی.
شونینگدیک، تورکستان اولوغ دولتلرنینگ آره سیده سیاسی- اقتصادی، مدنی جهتدن مخصوص قمل حالتیده ایدی. روسیه امپیریه سی، شرقده ختای امپیریه سی، هر تامانلـَمه خوف سالیب توره ر ایدی. شونده ی بؤلسه هم بو دَورده تورلی جنرلرده تاریخی، بدیعی، فلسفی، دینی، طبٌی مضمنده گی اثرلر دنیاگه کیلدی. خیوه خانی ابوالغازی بهادرخان، صوفی الله یار، بابارحیم مشرب، توردی فراغی، سیٌدا نسفی، محمود ابن ولی، محمد امین بخاری، یوسف قاره باغی کبی قطار شاعر، فیلسوف، تاریخچی، طبیعت شناس عالملر ییتیشیب چیقدی.
«شجرۀ تراکیمه» یازمه آبیدسی نینگ مؤلفی خیوه خانی، ابوالغازی عرب محمدخان اؤغلی هجری سنه 1012ییل 15 ربع الاول آیید، میلادی سنه 1603 ییل 12 آوگست ده 17 عصرده گی خیوه خانلیگی پایتختی اورگنجشهریده تولد تاپگن، اؤزبیک ایلی نینگ قؤنغیرات اوریغیندن دیر. ابوالغازی خان نینگ حیاتی، اجتماعی سیاسی فعالیتی «شجرۀ تورک» یازمه آبده سیده بتفصیل سؤزلب اؤتیلگن.
ابوالغازی بهادرخان نینگ اثرلری ایچیده «شجرۀ تراکیمه» («تورکمنلر شجره سی»)، «شجرۀ تورک» («تورکلر شجره سی») مهم اؤریننی ایگه له یدی. مؤلف نینگ اَیتیشیگه قره گنده، «شجرۀ تراکیمه» تورکمن آقساقاللری و اولوغ باشلیقلرنینگ تکلیفیگه کؤره عادی تورک کیشیسی توشونه دیگن، حتا بیش یشه ر تورک اؤغلانی هم انگله یدیگن تیلده یازیلگن. اثرده آدم آته اولادلری، محمد علیه السلام پیغمبریمیزگه قدر اؤتگن پیغمبرلر ایسلنه دی، نوح پیغمبرنینگ حام، سام، یافث همده یافث نینگ اؤغلی تورک حقیده حکایه قیله دی، تورک، مُغول خلقلری
2
تاریخی سؤزلنه دی، قاره خان اؤغلی اؤغوزخان فعالیتی حقیده تؤختـَله دی، بوتون اؤغوز ایلی و تورمن خلقی نینگ قبیلوی ترکیبی، اوروغلری نینگ بیر- بیری بیلن باغلنگن نقطه لری، تاریخی- ایتناگینیزینی کؤرسه تیب اؤتیله دی. شونینگدیک، خیوه خانلیگی بیلن تورکمنلرنینگ سیاسی کوره شلری هم ایسلب اؤتیلگن. «شجرۀ تراکیمه» اثری ابوالغازی بهادرخان تختگه اؤتیرگندن انچه وقت اؤتگندن سؤنگ یازیلگنلیگی تأکیدلنگن. بو معلوماتگه قره گنده، 1660- 1661 ییللر آره سیده ایجاد قیلینگن. «شجرۀ تراکیمه» یازمه آبده سیده تورکمن قـَومی بیلن خیوه خانلیگی آره سیده گی سیاسی کوره شلر، تورکمنلرنی اطاعت قیلدیریش اوچون آلیب باریلگن کوره شلر بیان ایتیلگن، اؤزبیک و تورکمن خلقلری اؤرته لریده ایناقلیک اؤرنه تیلیشی تأکیدلنگن.
ابوالغازی بهادرخان 1630- 1640 ییللری ایران نینگ اصپهان شهریده سیاسی توتقونلیکده یشه گن دَورلریده رشیدالدین، شرف الدین علی یزدی کبی تاریخچیلرنینگ اثرلری بیلن تنیشگن. بو اثرنی یازگنده ایران و توران نینگ تاریخیگه عاید اؤن سککیزته یازمه منبعلردن همده خلق آغزیده سقله نیب قالگن روایتلردن فایده لنگن. اثرنینگ اؤنلب قؤلیازمه نسخه لری اؤزبیکستان فنلر اکدمیه سی نینگ شرق شناسلیک انستیتوتیده، تاشکینتده گی علیشیرنوایی ناملی کتبخانه ده، عشخابادده گی تورکمنستان فنلر اکدمیه سی کتبخانه سیده، روسیه فنلر اکدمیه سی شرق شناسلیک انستیتوتی نینگ لیننگراد بؤلیمیده همده استنبول کتبخانه لریده سقلنماقده. بیز اثرنی نشرگه تیارلشده ع. ن. کان اوف تاکمانیدن اؤزبیکستان فنلر اکدمیه سی شرق شناسلیک انستیتوتیده سقلنه یاتگن اینگ ایشانچلی و تؤلیق نسخه سی اساسیده قیاسی میتاد بیلن 1958ییلی مسکوه و لیننگرادده نشر قیلینگن عرب یازوویده گی اثر متنیدن فایده لندیک. اوشبو اثرنی نشرگه تیارلشده بیر قطار سؤزلر ایسکی اؤزبیک تیلی تلفظی اساسیده بیریلدی.واقعه سؤزی ترکیبیده گی یی تاووشی جره نگسیز ق تاووشی بیلن کیلیشی تورکی تیل قانونلریگه ماس کیلمه یدی، شونگه کؤره یی اؤرنیده قتتیق تلفظ قیلینووچی «ь» تاووشینی قؤلـله دیک. بوندن تشقری، قان، غان، کان گان، راق قؤشیمچه لری ترکیبیده о اونلیسی تاریخاٌ همده حاضر هم اؤزبیک تیلی نینگ فانیتیک قانونلریگه ضد بؤلگن اوچون а تاووشی آرقه لی قن، غن، کن، غن، گن، رق، رک شکلیده بیردیک.
تیلگه خاص کؤک، کؤل، اوچون کول، اولوش کبی سؤزلرده یومشاقў وу تاووشلرینی افاده لش امکانیتی بؤلمه دی.
بسم الله الرحمن الرحیم
1
سپاس و ستایش اول ایگه گه کیم انینگ هیچ اوٌلی و آخری یؤق و یورتی نینگ زوالی یؤق و آته سی و آنه سی یؤق و خاتینی و اؤغلی و قیزی و کینگشه تورغن کیشیسی یؤق تورور، آشنی و سوونی اندق اولشتورغووچی یؤق تورور کیم گدایدین تا پادشاه غچه و قمرسقه دین تا پیل غچه (فیلغچه) و چبیندین تا سیمرغگچه برچه سی نینگ احوالیغه لایق بیرور. بیر کون هیچ قـَیوسی نینگ اولوشینی کم قیلمس، اگر ییر یوزینده کؤکرگن یغـَچلرنینگ برچه سی قلم بؤلسه و تینگیزلر سیاه بؤلسه، برچه آدم فرزندی بیتیکچی بؤلسه تقی یوز مینگ و یوز مینگ ییل انینگ صفتینی بیتسه تینگیزده بیر قطره و تاغدین بیر مثقال تاشنی بیتگندین آزراق بؤلگه ی. بس مینینگ اَیدگنیم نی بؤلغه ی دُرود و تحل بیشمار اول پیغمبرغه کیم برچه پیغمبرلرنینگ یخشیسی و خدای دوستی و برچه آدم فرزندیگه یوبارگن ایلچیسی تورور. انینگ یاران و اؤغلانلریغه کؤپدین کؤپ تنگری رحمتی بؤلغه ی.ایمدی موندین سؤنگ چِنگیز اولادیدین اورگنچی عرب محمدخان نینگ اؤغلی ابوالغازی خان اَیته دور کیم کؤپ ایمگکلرکؤرگندین سؤنگ یاشیمیز اؤتتوز تؤققوزغه ییتگنده تاریخ مینگ تقی ایللیک بیرده ییلان ییلینده خوارزم مملکتیده آته میز تختینده اؤلتوروب، یورت ایشیگه مشغول بؤلدوق. اول وقتده ترکمن منگقیشلاق و ابوالخان و تیجن سووی نینگ یاقه سیده اؤلتوروب ایردیلر. خوارزم ده اؤلتورگنلری هم بیزنینگ کیلوریمیزنی ایشیتیب قاچیب، بو اَیتیلغن اوچ یورتغه باردیلر. اندین سؤنگ بیر کیچه سیکؤچ بیرلن و نیچه سی یؤل بیرلن اوچ یورتده بیر ایولی قالمه ی برچه سی خوارزمغه کیلدیلر تقی یخشیلری نوکر و یامانلری رعیتلری و بیکلری مینینگ تاریخنی یخشی بیلوریمنی ایشیتیب تورورلر تقی برچه لری کیلیب، عرض قیلدیلر کیم بیزنینگ ایچیمیزده اؤغوزنامه کؤپ تورور، امٌا یخشیسی یؤق، برچه سی غلط و بیریسی بیریسینغه موافق ایرمس، هر قـَیسیسی بیر تورلوک و بیر درُست اعتبار قیلغو- دیک تاریخ بؤلسه ایردی، یخشی بؤلور ایردی تیب اؤتون قیلدیلر ایرسه، آنلرنینگ اؤتون لرینی قبیل قیلدیم. انینگ اوچون کیم بو کتابنی اَیتقندین اؤن ییل ایلگری برچه تورکمنلر بیزگه یاغی بؤلوب ایردیلر. اول سببدین بیز انلرنی کؤپ چاپدوق و بیر کررات خُراسانده دورونغه تعلٌق بورمه تیگن سوونینگ یاقه سینده بیزنینگ بیرلن صف تارتیب (6بیت) اوروشدیلر. تنگری بیزگه بیردی.اوٌلدین تا آخرغچه بیز سببلی یخشی و یاماندین ییگیرمه مینگ
2
چاقلیک کیشیلر اؤلدی، انینگ ایچینده گناه کارلری هم بار ایردی و بیگناه لری هم بار ایردی.پیغمبر اَیتیب تورورلر کیم- قالن نبی یو (ع) عدخلصٌوروری فی قلبیه مؤمینٌی خیر مِن عبادتیس سقه لینی معنی سی بودور کیم اگر بیر کیشی مسلمان کیشی نینگ کؤنگلینی خوشحال قیلسه، انینگ ثوابی برچه آدم فرزندلری نینگ و جنلرنینگ تنگریگه بنده لیک قیلغن ثوابیندین کؤپ تورور. بس نیچه مینگ کیشیلر مینینگ بو سؤز اَیتقنیمغه بیلمه گنلرین بیلیب کؤنگوللری خوش بؤله تورور. خدای تعالی دین اُمیدیم بار که مونینگ ثوابی اگر اول قتلعام ده گناه بؤلغن بؤلسه، انغه غالب کیلگه ی تیب و تقی اول اول کیم بیر کون بیر کیشی بو کتابنی اؤقوب بیلمه گنینی بیلسه، بیزنینگ روحیمیزگه فاتحه اؤقو- غه ی تیدوک تقی کتابنی اَیتماققه رُجوع قیلدوق تقی بو کتابغه «شجرۀ تراکیمه» تیب آت قؤیدوق. برچه بیلینگ کیم، بیزدین بورون تورکی تاریخ اَیتقنلر عربی لغاتلرنی قؤشوب تورورلر و فارسینی هم قؤشوب تورورلر و تورکینی هم سَجه قیلیب تورورلر، اؤزلری نینگ هنرلرین و اُستادلیقرینی خلقغه معلوم قیلمق اوچون بیز مونلرنینگ هیچ قـَیسیسینی قیلمه دوک، انینگ اوچون کیم، بو کتابنی اؤقوغوچی و تینگله غوچی البتٌه تتورک بؤل- غوسی تورور. بس، تورکلرگه تورکانه اَیتمک (اَیتماق) کیره ک، تا اولرنینگ برچه سی فهم قیلغه یلر بیزنینگ اَیتغن سؤزیمیزنی (7بیت) بیلمسلر اندین نی حاصل اگر انلرنینگ ایچلریده بیر و یا ایککی اؤقوغان عقل کیشی بؤلسه اول بیلسه، بیلمه گن کؤپ نینگ قـَیسی بیرینه اَیتیب بیلدورور. بس، انداق اَیتمَق کیره ککیم، یخشی و یامان برچه لری بیلیب کؤنگیللریگه معقول بؤلغه ی. ایمدی آدمدین تا بو وقتغچه کیم تاریخ مینگده ییتمیش بیرده تورور تورکمنلرنینگ و سؤنگ تورکمن آتین کؤته ریب، تورکمنگه قؤشیلغن ایللرنینک انچه بیلگنیمیزنی بیر- بیر اَیته لینگ، بیلمه گنیمیزگه علاج نی.
آدم علیه السلام نینگ ذکری
خدای تعالی فرشته لرگه اَیتدیکیم، تورپاقدین کیشی یسه ب، جان بیریب، ییر یوزینده اؤز اؤرنومغه خلیفه قیلیب قؤیه تورورمین تیدی ایرسه، فرشته لر اَیتدیلر: انلر یوقاریغی تؤشک بیرلن قویغی تؤشکنی ضبط قیله بیلمسلر. اولسببدین سینگه عاصی بؤلورلر، یره تغنینگ اؤله تورور تیدیلر. خدای تعالی اَیتدی: مین بیلگننی سیزلر بیلمس سیزلر، بارینگلر! تورپاقدین بیر کیشی نینگ صورتین یسه نگلر تیدی. عزرایل علیه السلام خدانینگ امری بیرلن برچه ییر یوزینگده گی هر تورپاقدین آلیب مکۀ معظمه بیرلن طایف نینگ آره سینده تورپاقنی بلچیق قیلیب،
3
آدم نینگ صورتینی یسه ب یاتغوزدیلر، بیر نیچه ییللر اؤتگندین سؤنگ خدای تعالی انگه جان بیردی و مینگ ییل دنیاده توردی. آدم دیمکلیک عرب تیلی تورور، عرب تیرینی آدم دیر، هر نیمرسه نینگ تاشینی تیری دیرلر، فرشته لر تورپاقنی ییرنی قزیب، ایچیندین آلمه دیلرتاشیندین آلیب، (8 بیت) آدم- نینگ صورتینی یسه دیلر، انینگ اوچون آدم تیدیلر انلرنینگ بهشتغه بارغنلری و اندین چیققنلری و ییر یوزینده یورگنلری نینگ حکایه لری خلق ایچینده مشهور تورور، انینگ اوچون اَیتمه دوق. آدم اؤلر بؤلدی ایرسه، شیث آتلی اؤغلیگه اَیتدی کیم،میندین سؤنگ، سین مینینگ اؤرنؤمغه اؤلتوروب اؤغلانلریمگه باش بؤلغیل، تیب کؤپ نصی- حتلر قیلدی کیم، بو دنیادین اول دنیاغه کیتدی. اندین سؤنگ جبریل علیه السلام خدای تعالی دین شیثگه کتاب آلیب کیلدی. شیث هم پیغمبر و هم پادشاه بؤلوب، ایلگه عدالت قیلیب، تؤقوز یوز اؤن ایککی ییل بو دنیاده توروب، جنت سراییغه کیتدی. شیث نینگ معنی سی خدای نینگ هَیبتی دیمک بؤلور. شیث اؤلر وقتیده اؤغلی انوش نی اؤرنیده اؤلتوروب کیتدی. انوش تقی آته سی و اولوغ آته سی نینگ شرعتیغه عمل قیلیب اول تقی آته سیتیک تؤققوز یوز اؤن ایککی ییل بو منزلده اؤلتوروب، اول منزلگه کیتدی. انوش نینگ معنی سی صادق تیمک بؤلور. انوش تقی اؤلریندن اؤغلی قـَینن نی اؤرنیده اؤلتورتوب، کؤپ نصیح و وصیٌت قیلدی. اول تقی سیکیز یوز قیرق ییل آته سی یورگن یؤلده توروب اؤغلی مخایلنی اؤز ییرینده اؤلتورتوب، تنگری یقینیغه کیتدی. مخایل زمانینده آدم فرزندی کؤپ بؤلدی، اؤلتورغن ییرگه سیغیشمه دیلر، اول سببدین مخایل بابل اقلیمیغه باریب بیر شهر سالدی، آتینی سوس قؤیدی و تام، ایو سالدی و کیندلر، قیلدوردی، اندین ایلگری شهر و کیند و ایو یؤق ایردی، تاغلرنینگ قواقینده و یا چنگلده (9 بیت) اؤلتورور ایردیلر، خلقغه حکم قیلدی، ییر یوزیگه یاییلینگ تیب، برچه آدم فرزندلری مخایل نینگ امری بیرلن باریب، هر قـَیده مناسب ییر بؤلسه، کیندلر سالدیلر. مخایل تؤقوز یوز ییگیرمه ییل سؤزله یتورغن شهرده توروب، اؤغلی بردنی اؤز ییرینده اؤلتورتوب، دم اورسه شهریگه کیتدی. برد تقی تؤقوز یوز آلتمیش ییل بو یورتده اؤلتوروب، اؤغلی اخنونی آرتینده قؤیوب کؤچمس و قؤنمس یورتغه کیتدی، اؤغلی نینگ آتی اخنوخ ایردی و لقبی ادریس. خدای تعالی انی پیغمبر قیلدی، سکسان ایککی ییل پیغمبرلیق قیلدی، خلقنی تؤغری یؤلگه اونله دی، اندی سؤنگ تنگری نینگ امری بیرلن عزرایل کیلیب ادریس علیه السلام نی پرنینک اوستیده قؤیوب، بهشتگه آلیب باردی. اول کوندین تا بو وقتگچه بهشتده تورور.ادریس بهشتگه بارگندین سؤنگ اؤغلی مطوشَلخ آته سی اؤرنیده اولتوردی
4
داد و عدل قیلدی، امری نینگ سانی معلوم ایرمس، اول تقی آته سی بیرگن ییرگه باردی، اندین سؤنگ مطوشَلخ نینگ اؤغلی لیمک آته سی یرینده اؤلتوروب، کؤپ ییللرداد و عدل قیلدی تقی آته سی کیتگن یؤلغه توشوب کیتدی، انینگ هم عمری معلوم ایرمس، اندین سؤنگ اؤغلی نوح پیغمبر آته سی اؤرنینده اؤلتوردی. خدای تعالی ایککی یوز ایللیک یاشیغه ییتگنده پیغمبرلیک بیردی، ییتتی یوز ییل خلقنی تؤغری یؤلغه اونده دی، ایر و خاتوندین سکسان کیشی ایمان کیلتوردیلر، ییتتی یوز ییل نینگ ایچینده سکسندن آرتیق (10 بیت) کیشی ایمان کیلتورمه گنیگه اچیغله نیب خلقغه دعای بد قیلدی. جبرائیل کیلدی تقی اَیتدی کیم خدای تعالی سی نینگ دعانگنی قبول قیلدی، فلان وقتده خلقنی سووغه غرق قیلور بؤلدی، سین کیمه یسه غیل تیب، کیمه نی نیچیک یسه رین کؤرستدی، ییردین سوو چیقدی، آسماندین یامغور یاغدی ییر یوزینده گی جانلی نینگ برچه سی غرق بؤلدی نوح پیغمبر اوچ اؤغلی و ایمان کیلتورغن سکسان کیشی بیرلن کیمه گه میندی، بیر نیچه آیدین سؤنگ ییر خدای تعالی نینگ امری بیرلن سوونی اؤزیگه تارتدی، کیمه موسؤل تیگن شهرنینگ تقی یقینیده جودی تیگن تاغدین چیقدی، کیمه دین چیققن کیشیلرنینگ برچه سی بیمار بؤلدیلر، نوح پیغمبر اوچ اؤغلی و اوچ کیلینی بیرلن یخشی بؤلدیلر، اندین اؤزگه کیشیلرنینگ برچه سی اؤلدیلر، اندین سؤنگ نوح پیغمبر اوچ اؤغلی نینگ هر قَیسیسینی بیر ییرگه ییباردی. حام آتلی اؤغلینی هندوستان ییریگه ییباردی، سام آتلی اؤغلینی ایران زمینگه ییباردی و یافث آتلی اؤغلینی قطب شمالی طرفیگه ییباردی تقی اوچیگه هم اَیتدی کیم آدم فرزندلریدین سیز اوچینگیزدین اؤزگه کیشی قالمه دی، ایمدی اوچونگیز اوچ یورتده تورینگ، هر قچان اؤغلان اوشاقینگیز کؤپ بؤلسه، اول ییرلرنی یورت قیلیب اؤلتورونگ تیدی. یافثنی بعضیلر پیغمبر ایردی دیب تورورلر و بعضیلر پیغمبر ایمس دیب تورورلر. یایق سووی نینگ یاقه سیگه باردی، ایککی یوز ایللیک ییل انده توردی تقی وفات بؤلدی، سککیز اؤغلی بارایردی، اولادی بسیار کؤپ بؤلوب ایردی، اؤغلانلرنینگ آتلری مونلر تورور: تورک، خضر، سقلب، روس، مینگ چین کمَری (11بیت) تاریخ، یافث اؤلرینده اولوغ اؤغلی تورکنی اؤرنینده اؤلتور تیب اؤزگه اؤغلانلریگه اَیتدیکیم، تورکنی اؤزینگیزگه پادشاه بیلیب، انینگ سؤزیندین چیقمه نگ تیدی، تورککه یافث اؤغلانی تیب لقب قؤیدیلر، بسیارعربلیک و عاقل کیشی ایردی، آته سیندین سؤنگ ییرلرینی یوردی و کؤردی… تقی بیر ییرینی خوشلب، انده اؤلتوروب بو کون اول ییرنی ایسسیغ کؤل دیرلر، خیرگاه (خرگه) ایونی اول چیقردی، تورکلر ایجیده کیم بعضی رسملر (روسوملر) بار اندین قالدی، تورک نینگ تؤرت اؤغلی بار ایدی، اوٌل توتک، ایککینچی چیگیل، اوچونچی بیرسه چر، تؤرتونچی ایملق (اَملق). تورک اؤلربؤ لغانیده توتکنی اؤز اؤرنیغه پادشاه قیلیب، اوزاق سفرغه کیتدی. توتک عقلٌی و دولتلی،
5
یخشی پادشاه ایردی، تورک ایچینده کؤپ رسملرنی اول پیدا قیلدی. عجم پادشاه لری نینگ اوٌلی قیومرث بیرلن معاصر ایدی. کونلرده بیر کون آوگه چیقیب کؤپ اؤلتوروب، کباب قیلیب ییب اؤلتوروب ایردی، ایلکیدین بیر تؤغره م ایت ییرگه توشه دی، انی آلیب ییدی ایرسه، آغزیغه بسیار خوش کیلدی، انینگ اوچون اول ییر توزلق ایردی، آشقه توز سالمقنی اول چیقردی، بو نمکنی رسم اندین قالدی. ایککی یوز قیرق ییل عمریندین اؤت- گندین سؤنگ، اؤغلی امولچه خانی اؤز ییرینده اؤلتور دیب، بارسه کیلمس تیگن شهرگه کیتدی. امولچه خان تقی کؤپ ییللر پادشاه لیک قیلیب، آشلرینی آشیب و یاشلرینی یشه ب آته سی(12 بیت) کییندن کیتدی، اؤلروقتینده اؤغلی بقوی دیبخاننی اؤرنیده اؤلتورتدی. دیب نینگ معنیسی تخت نینگ ییری، بقوی نینگ معنیسی ایل اولوغی دیمک بؤلور. اول تقی کؤپ ییللر پادشاه لیک قیلیب، دوستلرنینگ کولگنین، دُشمنلرنینگ ییغله گنین کؤریب سیوینیب، اندین سؤنگ اؤلر بؤلغنده اؤغلی کؤک خاننی تختینده اؤلتور دیب اؤلدی. اول تقی کؤپ ییللر پادشاه لیک قیلدی، آته سی یؤلیندین تشقری چیقمه دی، خسته بؤلدی ایرسه ، اؤغلی الینچه خاننی اؤز ییرینده اؤلتورتوب اوزاق سفرغه کیتدی. اول تقی کؤپ ییللر پادشاه لیک قیلدی، آه لریندین ولایتلری، ایا، اولوسلری کؤپ بؤلدی، انینگ ایگیز اؤغلی بؤلدی، بیری نینگ آتی تتار و بیری نینگ آتی مؤغول، آته سی قری بؤلغندین سؤنگ یورتینی ایککی بؤلوب، ایککی اؤغلیغه بیریب وفات بؤلدی. الینچه خان اؤلگندین سؤنگ
تتار و مؤغول هر قـَیسیسی اؤز ییرلرینده پادشاه لیق قیلدیلر، مؤغولخان نینگ تؤرت اؤغلی بار ایردی، اوٌلغی نینگ آتی قاره خان، ایککینچی قؤرخان، اوچونچی قیرخان، تؤرتینچی اورخان. مؤغولخان (نینگ) اولوغ اؤغلی قاره خانگه یورتینی بیریب، برچه نینگ باره تورغن یورتیگه کیدی. قاره خان اؤر تاغینی و کؤر تاغینی یایلر ایردی، بو چقده انی اولوغ تاغ و گیچیک تاغ دییدورلر، قیش بؤلغنده سیر سووی نینگ ازه قی و قاره قُم و بورسوقنی قیشلر ایردی.
اؤغوزخان نینگ دنیاغه کیلگنی نینگ ذکری
قاره خان نینگ اولوغ خاتینیدن بیر اؤغلی بؤلدی. کؤرکی آی، کوندین آرتیق، اوچ کیچه- کوندوز آنه سینی ایممه دی، هر کیچه اول اؤغلان آنه سی نینگ توشیگه کیریب اَیتور ایردی: ای، آنه مسلمان بؤلغیل، اگر بؤلمه سنگ، اؤلسم اؤلرمین، سی نینگ ایمچکینگنی ایممسمین تیب ایردی، آنه سی اؤغلینی قیه بیلمه دی تقی تنگری نینگ بیر- لیکینه ایمان کیلتوردی و اندین سؤنگ اول اؤغلان ایمچکنی ایمدی و آنه سی کؤرگن توشینی و مسلمان بؤلغنینی کیشیگه اَیتمه دی تقی یَشوردی، انینگ اوچون کیم تورک خلقی یافث دین تا الینچه خان زمانیغچه مسلمان ایردیلر. الینچه خان پادشاه بؤلغندین
6
سؤنگ خلق نینگ باشی و مالی کؤپ بؤلدی، دولتگه ایسیردیلر تقی تنگرینی اونوتدیلر و برچه ایل کافر بؤلدیلر و قاره خان زمانیده کافرلیکده انداغ محکم ایردیلر کیم، اگر آته سی مسلمان بؤلغنین اشیدسه اؤغلی اؤلتورور ایردی و اؤغلی نینگ مسلمان بؤلغنین ایشیدسه آته سی اؤلتورور ایردی، اول چقده مؤغول نینگ رسمی انداغ ایردیکیم تا اؤغلان بیر یاشگه ییتمه گونچه انغه آت قؤیمسلر ایردی، اؤغلان بیر یاشغه ییتدی ایرسه، قاره خان ایلگه سَوون سالدی تقی اولوغ تؤی قیلدی، تؤی کونی اؤغلاننی معرکه ایچیگه کیلتوروب قاره خان بیکلرگه اَیتدی: بیزنینگ بو اؤغلیمیز بیر یاشیغه ییتدی، ایمدی مونغه نه آت قویورسیز تتیب، بیکلر جواب بیر مسدین بورون اؤغلان اَیتدی: مینینگ آتیم اؤغوز تورور تیب، اؤشل بیر یاشر اؤغلان انده روان کیلیب (14- بیت) تیلگه تیدی: بیلینگلر عیان، آتیم تورور اؤغوز، خسراو ناموَر، بیلینگلر یقین برچه اهلِ هنر، تؤیغه کیلگن اولوغ و کیچیک برچه اؤغلان نینگ بو سؤزیگه تانگ قالدیلر تقی اَیتدیلر کیم بو اؤغلان نینگ اؤزی آتینی اَیته تورور، موندین یخشی آت بؤلورمی تیب، آتینی اؤغوز قؤیدیلر تقی اَیتدیلر کیم بیر یاشر اؤغلان نینگ مونداق سؤزنی سؤزله گنی نینگ هیچ زمانده هیچ کیم ایشیتگن و کؤرگن یؤق تورور تیب انی ایریم اِیتیب اَیتدیلر، کیم بو اوزاق عمرلی و اولوغ دولتلی اوچی(اوجی) اؤزه غن و یانی یانله غن بؤلغوسی تورور تیدیلر. اؤغوز خان نینگ تیلی چیقیب یورگنینده الله- الله تیب همیشه اَیتور ایردی، انی هر کیم ایشیدسه، اَیتورلر ایردی، اؤغلان تورور، تیلی کیلمسلیکیندین نی اَیتورین بیلمه ی تورور دیرلر ایردی، انینگ اوچون کیم لفظ الله عرب تیلی تورور، مؤغولی نینگ هیچ آته سی عرب تیلینی ایشیتگن ایرمس، اؤغوزنی خدای تعالی مادرزاد ولی یَره تیب ایردی، انینگ اوچون کؤنگلینه و تیلینه اؤزی نینگ آتینی ساله تورور ایردی. چون اؤغوز ییگیت ییتیشدی ایرسه، قاره خان اینیسی قؤرخان نینگ قیزینی آلیب بیردی، اؤغوز کیشی یؤقده، قیزغه اَیتدی: عالمنی، سینی، بیزنی یَره تگن بار، انینگ آتی الله تورور، انی بار بیلگیل و بیربیلگیل، انینگ بویورغانیندین اؤزگه ایشنی قیلمه غیل تیدی ایرسه، قیز انی قبول قیلمه دی، شول زمان قؤپدی تقی قیزدین باشقه یاتدی، کیچه لر باشقه یاتیب، کوندوز سؤزلشمس ایردی، بیر نیچه وقتدین سؤنگ قاره خانگه اَیتدیلراؤغلینگیز کؤچینی سیومه ی تورور، سیومسلیکیندین بیری بیر ییرده یاتمه ی تورور تتیدیلر ایرسه، قاره خان بو سؤزنی ایشیگندین سؤنگ (15- بیت) تقی بیر اینیسی قیرخان نینگ قیزینی آلیب بیردی، انغه هم ایمان عرض قیل تیدی. اول قیز هم قبول قیلمه دی، انینگ بیرلن هم بیر ییرده یاتمه دی، واقعئتدین بیر نیچه ییللر اؤتگندین سؤنگ، اؤغوزخان آوغه چیقیب، قـَیتیب کیله ایردی، کؤردی کیم سوونینگ یاقه سینده بیر نیچه ضعیفلر کیر یووه تورورلر، آته سی نینگ اینیسی اورخان نینگ قیزی
7
مونلرنینگ ایچینده اؤلتوروب تورور، قیزغه کیشی ایباریب سؤز سؤزلشمککه سریم آشکاره بؤلور تیب قؤرقتی تقی قیزنی گؤشه گه چارلب، آنت بیریب، اَیتدی کیم، آته م منقه ایککی قیز آلیب بیردی. انلرنی سیومه گنیم نینگ سببی بو کیم مین مسلمان، انلر کافر، هرچند مسلمان بؤلونگ تیدیم، قبول قیلمه دیلر، اگر سین مسلمان بؤلسنگ ایردی، سینی آلر ایردیم تیدی ایرسه، قیز سین نی یؤلده بؤلسنگ مین شول بؤله یین تیدی، اندین سؤنغ اؤغوزخان آته سیغه اَیتدی، آته سی اورخان نینگ قیزینی تؤی قیلیب اؤغوزگه آلیب بیردی، اول قیز مسلمان بؤلدی، اؤغوز انی قؤپ سیوَر ایردی. موندین کؤپ ییللر اؤتدی، بیر کون اؤغوز ییراق ییرگه آوغه کیلدی، قاره خان برچه کرچلرین و کیلینلرین چقیریب ایردی، تقی سؤزله شیب اؤلتورغنده خاتونیندین سؤردی کیم مونینگ سببی نی تورور، اؤغوز سؤنگی آلغن خاتونینی سیوَر و بورونغی آلغن ایککی خاتون نینگ قتیغه هیچ بارمس، خاتون اَیتدی، مین بیلمه یمن، کیلینلر یخشیراق بیلورلر تیدی، خان کیلینلردین سؤردی ایرسه، اولوغ کیلین اَیتدی، اؤغلینگیز مسلمان بؤلوب تورور، بیز ایککیمیزگه مسلمان بؤل تیدی، قبول قیلمه دوک، کیچیک کیلینگیز (16- بیت) مسلمان بؤلوب تورور، انینگ اوچون اؤغلینگیز انی سیوه تورور تیدی. قاره خان بو سؤزنی ایشیتگندین سؤنگ بیکلرنی چقیریب کینگشتی تقی سؤزنی مونگه قؤیدیلر کیم اؤغوزنی آوده یورگنده توتوب اؤلتورگه یلر، قاره خان ایلگه کیشی ییباردی، تیز کیلسونلر، آوغه چیقه من تیب، بو سؤزنی اؤغوزخان نینگ کیچیک خاتونی ایشیتیب، قاره خان نینگ قیلغن کینگشلری نینگ برچه سین اَیتیب، ذاؤغوزخانغه کیشی ییباردی، اؤغوزخان تقی بو سؤزنی ایشیت- گندین سؤنگ، ایلگه کیشیلر ییباردی، آته م چیریک تارتیب، مینی اؤلتورگلی کیله تورور، مینی تیگن، مینگه کیلینگ، آته م نی تیگن آتم گه بارینگ دیب، ایل نینگ کؤپی قاره -خانغه باردی،آزراقی اؤغوزخان قتیغه باردیلر. قاره خان نینگ اینیلری نینگ کؤگ اؤغلانلری بار ایردی، انلرنی قاره خاندین اَیریلور تیب، هیچ کیم نینگ کؤنگلینه کیلمس ایردی، انلرنینگ بیرچه لری اؤغوزخان قتیغه کیلدیلر، اؤغوزخان انلرغه اویغور آت قؤیدیلر، اویغور تورک تیلی تورور، معنیسی برچه غه معلوم تورور، یاپیشغور معنیسینه تورور، اَیتورلر سوت اویدی، سوت ایرکنینده بیری بیریندین اَیریلور ایردی، قتیق بؤلغنیدین سؤنگ بیری بیریگه یاپیشه تورور، بو تقی اَیتورلر کیم امامغه اویدیم، امام اؤلتورسه اؤلتوره تورور، تورسه توره تورور. بس یاپیشقنی بؤلمسمو؟ انلر کیلیب اؤغوز خان نینگ ایته کینه ایککی قؤللری بیرله محکم یاپیشدیلر ایرسه، خان انلرغه اویغور تیدی، یاپیشقور تیمک بؤلور. قاره خان بیرلن اؤغوزخان (17- بیت) ایککیسی صف تارتیب اوروشتیلر، خدای تعالی اؤغوزخاننی غالب قیلدی، قاره خان قاچتی، اوروشده قاره خان نینگ باشینه اؤق تیگدی کیم آتغانین بیلمه دیلر، قاره خان اول یره دین اؤلدی. اؤغوزخان آته سی تختینده اؤلتوردی.
8
اؤغوزخان نینگ خان بؤلغانی نینگ ذکری
اؤغوزخان ایل نینگ برچه سینی مسلمانلیقغه دعوت قیلدی، مسلمان بؤلغنلرنی سیله دی و بؤلمه غنلرنی چاپتی، اؤزلرینی اؤلتوردی، اؤغلانلرینی اسیر قیلدی، اول وقتتده قاره خانغه تعلٌق ایلدین باشقه ایللر کؤپ ایردی، هر اولوغ ایل نینگ بیر باشقه پادشاهی بار ایردی، کیچیک ایللر انلرغه قؤشولور ایردی، قاره خان نینگ مسلمان بؤلغن ایللری اؤغوزخانگه قؤشیلدی، اؤغوزخان هرییلده مؤغول یورتیده اؤلتورغن ایللر بیلن اوروشور ایدی غالب کیلور ایردی، اخیر برچه سینی آلدی و قاچیب قورتولغنلری تتار خانینه باریب سیغیندیلر، تتار خلقی اول وقتده چورچیتغه یقین اؤلتورورلر ییردی، چورچیت تیگن بیر اولوغ یورت تورور، شهرلری و کیندلری کؤپ. ختای نینگ تیمور قازوق طرفینده بؤلور هندی و تاجیک انی چین ماچین تیرلر. اؤغوزخان باریب تتارنی چاپتی، تتار خانی کؤپ چیریک بیرلن کیلیب او.روشدی. اؤغوزخان باستر ت تقی لشکرینی قیردی، هؤغوزخان نینگ لشکری نینگ قؤلینه اؤلجه لی اؤلوک مال توشدی کیم یوکله ماققه کولیک آزلیق قیلدی، بیر یخشی چیبر کیشی بار ایردی، اول فکر قیلیب اره به نی یسه دی، اندین کؤرمکچه بیرچه ارابه یسه ب، (18- بیت) اؤلجه لرینی یوکلب قـَیتدیلر، ارابه غه قنیق آت قؤیدیلر اندین ایلگری انیده یؤق ایردی، اؤزیده یؤق ایردی، انینگ اوچون قنیق تیدیلر، کیم یوروگنده قنیق قیلیب آواز قیلور، انی یسه غن کیشینی قنیقلی تیدیلر. برچه قنیقلی ایلی اول کیشی نینگ اؤغلانلری تورور. اؤغوزخان ییتمیش ایککی ییلغچه مؤغول و تتار اؤز سؤنگکی (سینغـَکی) ایردی، انلر بیرلن اوروشدیییتمیش اوچ ییل بؤلغاغنده برچه سینی اؤز آغزیغه بقتوروب، مسلمان قیلدی. اندین سؤنگ یوروب ختاینی آلدی و چورچیتنی تاجیکلر تبیت دیرلر، اندین سؤنگ باریب قاره ختاینی آلدی، اول هم اولوغ یورت بؤلور، کیشیسی نینگ چره سی (چهره سی) هندو تیک قاره بؤلور، هندوستان بیرلن ختای نینگ آره سینده میهیت تینگیزنینگ یاقه سینده بؤلور، تنقوت نینگ قیش (ِی) بؤلغنده کون توغوشی و یای بؤلغنده توشلوکینده بؤلور، ختای نینگ نری یوزینده، تینگیزیاقه سینده بیرک تاغلرنینگ ایچینده کؤپ یل بار ایردی، انینگ پادشاهی نینگ آتینی ایتبره ق خان دیرلر ایردی، انینگ اوستینه آتله نیب باردی، اوروشدیلر. ایتبره ق خان غالب کیلدی، اؤغوزخان قاچتی، اوروشقن ییرنینگ بیری یوزینده آقیب باره تورغن ایککی اولوغ سوو بار ایردی، اول ایککی سوونینگ آره سینده بیر نیچه کون توروب قاچقین لش نینگ آلدین آرتین ییغدی، اولوغ پادشاه لرنینگ عادتتلری توروراوزاق سفرغه بارغنده گکؤچلرینی آلیب بارماق نوکر خلقی نینگ هم بعضیلری آلیب بارورلر، اؤغوزخان نینگ بیر بیگی کؤچین (19- بیت) آلیب باریب ایردی، اؤزی اوروشده اؤلدی، خاتونی قورورلوب ایککی
9
سوونینگ دآره سینده خان کییلیدین یتدی، یوکلی ایردی، تؤلغه غی توتدی، کون ساووق ایردی، کیرمککه ایو یؤق، بیر چیریک آغچ ایچینده اؤغلان توغوردی، مونه خانغه معلوم قیلدیلر ایرسه، خان اَیتدی: مونینگ آته سی بیرنینگ آلدیمیزده اؤلدی، غمخواری یؤق تیب اؤغیل اؤقیندی، آتینی قیپچاق قؤیدی، قدیم تورک تیلینده، ایچی قوویش (قؤیمیش)، آغچین قیپچق دیرلر ایرکندورلر انینگ اوچون اول اؤغلان آهچ ایچینده توغدی تیب، آتینی قپچق قؤیدیلر، بو وقتده ایچی کؤویش (ناو) آهچنی چیپچک دیی تورورلر، قاره خلق نینگ تیلی کیلمسلیگیدین قافنی چیم (چ) اؤقوی تورور، شول قیپچاق تورور، چیپچق دییتورورلر، اول اؤغلاننی خان اؤز قؤلینده سقله دی، ییگیت بؤلگندین سؤنگ اؤرسه و اؤلق و مَجَر و باشقیرد ایللری یاهی ایردیلر. قیپچاققه کؤپ ایل و نوکر بیریب، اول یاققه تین و (اتیل) ایتیل سووی نینگ یاقه سیگه یبردی، اوچ یوز ییل قیپچق اول ییرلرده پادشاه لیق قیلیب اؤلتوردی، برچه قیپچق ایلی انینگ نسلیدین تورورلر. اؤغوزخان نینگ زمانیندین تا چنگیزخان زمانیگهچه تین ویاییق بو اوچ سوونینگ یاقه- سیده قیپچقدین اؤزگه ایل یؤق ایردی، تؤرت مینگ ییلغه چه اول ییرلرده اؤلتوردیلر، انینگ اوچون اول ییرلرنی دشتِ قیپچق دیرلر. چنگیزخان ایران و توران اوستینه کیلگنده بو یورتلرنینگ پادشاهی سلطان محمد خوارزمشاه تیگن ایردی، انینگ پایتختی اورگنچ ایردی. چنگیزخان بیرلن اوروشه بیلمه ی قاچیب مازاندران کیتدی. چنگیزخان بخارا و سمرقند و تاشکیندنی آلیب عراق و گیلان (20- بیت) و مازندران و آذربایجان و گرجستانغه جیبه نؤیان، سوبیده ی بهادر تیگن ایککی بیگینی باش قیلیب اؤتتوز مینگ کیشی بیرلن ییباردی، چیچیک اؤغلی تولوخاننی ایللیک مینگ کیشی بیرلنخراسانغه ییباردی. سلطان محمد خوارزمشاه نینگ پایتختی و نوکری و خزینه نینگ تورگن ییری تورور تیب، اولوغ اؤغلی جؤجیخان و ایککینچی اؤغلی چیغتای خان و اوچینگی اؤغلی اؤکتای (اؤگه دای) خان بو اوچیسینی سکسان مینگ کیشی بیرلن اورگنچگه ییباردی. اورگنچده پادشاه یؤق ایردی،سلطانلر دنیا و دینی اوچون سککز آی شهرگه قبه لیب اوروشدیلر، تؤققوزینچی آیده چنگیزخان نینگ اؤغلانلری شهرنی آلدیلر تقی خلقنی قتلام قیلیب چغتای بیرلن اؤکتای(اؤکه دای) قـَیتیب تیرمزده آته سی خذمتیغه باردی، جؤجی اؤزینه تعلق نوکری بیرلن اورگنچدین دشتِ قیپچققه باردی. قیپچق خلقی ییغیلیب اوروش- دیلر، جؤجی خان بستی تقی قیپچق نینگ قؤلغه توشگنینی اؤلتوردیلر قورتولغنی ایشتکغه باردی، ایشتک نینگ کؤپره گی بو وقتده شو قیپچق نینگ نسلیندین تورور، اتیل (ایتیل) بیرلن تین سووی نینگ آره سینده اؤلتورغن قیپچاقلر تؤرت طرفگه قاچیب کیتدیلر، کؤپره گی چیرکس و تومن یورتیگه باردیلر. جؤجی خان قیپچاق نینگاؤغلان اوشه غین اؤلجه قیلیب قیپچق یورتینده اؤلتوردی، مؤغولدین ایوینی و آته سی بیرگن ایللرنینگ برچه سین
10
کیلتوردی، اؤزبک نینگ هر اوروغیندین قیپچق یورتیگه کوچوب کیلدیلر، اندین سؤنگ، جؤجی خان اؤلدی و یورت اؤغلی سه یین خانغه قالدی، جؤجی خان اؤغلان- لریندین ییگیرمه تؤرت کیشیاول یوزتده پادشاهلیق قیلدیلر، انینگزمانینده اول یورتنی سه یینخان یورتی دیرلر ایردی، اندین سؤنگ، اول یورت منغیتغه توشدی، آنلرنینگ اوٌل آق منغیتلی (21- بیت) قتلیق- قیالی نینگ اؤغلی ایدیگه ی بی تیگن ایردی، اندین سؤنگ منغیت یورتی تیدیلر. تاریخ مینگ تقی قیرقده آرقه طرفدن قلمق ایلیندین پادشاه نینگ آتی اورلوک اؤن مینگ ایولیک کیلیب منغیت یورتینده اؤلتوردی. بو کون تاریخ مینگده ییتمیش بیرده و سیچقان ییلی تورور. ایمدی اول یورتنی قلمق یورتی دیی تورورلر، بلی بودنیا بیر رباطقه اؤخشر، آدم فرزندلری کروان گه اؤخشرلر بیری کؤچر، بیری قونر.
اؤغوزخان ایتبره ق خانغه اؤن ییتتی ییل سؤنگ تقی آتله نیب باریب ایتبره ق خان بیرلن اوروشوب، باسیب، ایتبره ق خاننی اؤلتوروب، یورتینی آلیب، مسلمان بؤلغنلریگه تیگمه ی فؤیوب، تنگریغه ایمان کیلتورمه گنلرینی اؤلتوروب، اؤغلانلرینی اسیر قیلیب، قـَیتیب ایویگه توشدی.
اؤغوزخان نینگ توران و هندوستانغه یورگنی نینگ ذکری
اؤغوزخان تمام مؤغول و تتار ایلی نینگ لشکرینی جمع قیلیب، تلـَش و ســَیرمغه کیلدی، تاشکیند و بخارا پادشاه لری صف تارتیب، اوروشه بیلمه دیلر، اولوغ شهرلرگه و محکم قلعه لرغه بیرکیندیلر، اؤغوزخان سَیرَم و تاشکیتنی اؤزی قبب آلدی. تتورکستان و اندیجانگه اؤغلانلرینی ییباردی، آلتی آیده تورکستان بیرلن اندیجاننی آلیب، آته سی خذمتیغه کیلدیلر. اؤغوزخان بو اَیتیلغن ولایتلرنینگ برچه سیغه دروغه لر قؤیوی، سمرقند ساری یوردی تقی سمرقندنی آلیب، دروغه قؤیوب بخاراغه باردی. بخارانی هم آلیب دروغه قؤیوب، بلخ باردی، بلخنی هم آلیب دروغه قؤیوب، غعور ولایتی نینگ اوستیگه یوردی، قیش ایردی، کونلر یامان ساووق ایردی، غورنینگ تاغلریغه قار کؤپ توشوب ایردی، لشکر خلقی یورمککه قینه لدیلر، خان حُکم قیلدی کیم(22- بیت) هیچ کیم میندین قالمه سون تیب، باریب غورنی آلدی ایرسه، ییل کیلیب یاز بؤلدی. لشکرنینگ سانین آلدی، بیر نیچه کیشی کم کیلدی، آنلرنی سؤردی هیچ کیم بیلمه دیلر. بیر نیچه کوندین سصؤنگ اول کیشیلر خان خذمتیغه کیلدیلر، خان انلرنینگ احوالینی سؤردی ایرسه، اَیتدیلر کیم بیر کیشی رلشکرنینگ سؤنگیدین کیله تورور ایردوک، تاغ ایچینده بیر کیچه اولوغ قار یاغدی، اندین سؤنگ یوری بیلمه ی، اؤشل ییرده یاتتوک، آتلریمیز و
11
تیوه لریمیز برچه سی اؤلدی، بهار بؤلغندین سؤنگ پیاده کیله تورورمیز تیدیلر، خان حکم قیلدی: اول جماعتغه قرلیق دیسونلر تیب، برچه قرلیق ایل انلرنینگ نسلیندین تورور اندین اؤتوب، کابل و غزنَیننی آلدی، اندین سؤنگ کشمیر اوستیگه یوردی، اول چقده کشمیرنینگپادشاهی نینگ آتی یاغما ایردی، کشمیرنینگ محکم تاغلری اولوغ سوولری کؤپ بؤلفور. یاغما انگه آرقه بیریب، اؤغوزخانغه باقینمه دی، بیر ییل اوروشتیلر ایککی طرفدین کؤپ کیشیلر اؤلدی، عاقبت اؤغوزخان کشمیرنی آلدی تقی یاغمانی اؤلتوردی، لشکرینی قتل عام قیلدی، بیر نیچه وقت اندین توروب، قَیتیب بدخشان اوستی بیرلن سمرقند کیلدی، اندین مغلستانغه باریب ایویغه توشدی.
اؤغوزخان نینگ ایران و شام و مصر ساری یؤرگنی نینگ ذکری
بیر ییل یورتینده توروب، ایککینچی ییل(23- بیت) ایلگه جر (چر) قیلدوردی، «ایران
ساری یوروب تورورمین، نیچه ییللیق غملرنی ییسونلر»، تیب ایککینچی ییلی آتلندی تقی تـَلاش شهریغه کیلدی، خان نینگ لشکری کیینیده قؤیغن کیشیلری بار ایردی اریغن و آچغن و ادَشغن و تیککننی آلیب کیلسون تیب، اول کیشیلر لشکر سؤنگینده قلغن بیر ایولیک کیشینی خان آلدیغه آلیب کیلدیلر، خان اول کیشیدین سؤردی کیم نی اوچون کیین دقالیب ایردینگ تیب، اول اَیتدی: کونلیکیک نینگ آزلیقیندین لشکرنینگ سؤنگیندین کیله تورور ایردیم، خاتونومحامله ایردی، وغوردی، آچلیق سببیندین آنه سی نینگ سوتی اؤغ- لانغه ییتیشمه دی، کیله تورور ایردیم سوونینگ یاقاسینده کؤردومکه بیر شغل بیر قیر- غَه وولنی آلدی، آغاچ بیرلن شغلنی اوردوم ایرسه قیرغَه وولنی تتشلب قاچتی، انی آلیب، کباب قیلیب خاتونومغه بیریب ورور ایردیم، سؤنگده قؤیگن کیشیلرینگیز یؤلوقوب آلیب کیلدیلر، خان فقیرغه آت و آذق و مال بیریب بو چیریککه بارمه غیل تیب، قال آچ تیدی، برچه قالاچ ایلی شول کیشی نینگ نسلیندینتورورلر، بو وقتده خَلـَچ دیی تورورلر، ماورا- ءالنهرده کؤپ تورور، اَیماق ایلینه قؤشیله تورورلر، خراسان و عراقده هم کؤپ بؤلور، انلر چغتای ایلینه قؤشوله تورورلر. بلخگه تعلق غور تیگن شهرده اؤلتورغن قالاچلردین آتی محمد، لقبی بختیار بیر پهلوان ییگیت بار ایردی هندوستان نینگ دهلی دیگن شهریده قطب الدین (24- بیت) آتلی بیر مسلمان پادشاهبار ایردی، محمد باریب آنغه نوکر بؤلدی، بیر نیچه ییلدین سؤنگ، اولوغ بیک اؤلدی، هندوستان تیگن بؤلک- بؤلک کؤپ یورت بؤلور، بهار آتلی بیر یورت بؤلور، کشمیر یقینیده بؤلور، قطب الدین محمد بختیارنینگ
12
ایلغارباشی قیثلیب، آنغه ییباردی، محمد بختیار بهار یورتینی آلدی. بهارنینگ آفتاب چیقرینده تقی بیر یورت بار ایردی، انینگ اولوغ شهری نینگ آتی لکشیر ایردی، انینگ تؤقسان یاشار پادشاهی بار ایردی، آته آته دین اول یورت نینگ پادشاهی ایردی، باریب، اول یورتنیآلدی، نیچه ییللردینبیری ییغیشتورغن خزینه سی قؤلینه توشدی، لکشیرنینگ تیمور قزوق طرفینده بیر اولوغ شهر بار ایردی لکتونی آتلیق، باریب انی تقی آلدی و خطبه نی آتیغه اؤقوتوب و سککه نی اؤز آتیغه سوقتوروب، لکتورنی شهرینی پایتخت قیلیب اؤلتوردی. قالاچ ایلیندین اؤن مینگ کیشی انینگ قتیغه ییغیلدیلر، لکتونی بیرلن تبیت ئنینگ آره سینده آتلیق کیشی بیر یاتیب باره تورگن ییر بؤلور، اما بیر بلند تاغی بؤلور، بیر یؤلی بؤلور، بیر آتلیق یورور، اککی آتلیق یانه شیب یوری بیلمس، محمد بختیار اؤن مینگ آتلیق و اؤتتوز مینگ پیاده بیرلن اؤشول یؤلدین باریب تبیتنی چاپیب کیلدی، تقی بیر نیچه کوندین سؤنگ وفات بؤلدی، برچه قالاچ خلقی ییغیلیب، شیرَن تیگننی پادشاه قیلدیلر اول اؤلگندین سؤنگ، مردان تیگننی (25- بیت) پادشاه قیلدیلر و مردان ییلدم و آتقوچی ییگیت ایردی، اما هیچ عقلی یؤق ایردی، بو غایتده کیم بیر کون کؤرینیشده اؤلتورغنده باقیب اَیتدی، اصفهاننی، فلاننی سینگه بیردیم. قزمیننی سینگه دبیردیم، شوندک تیب، خراسان و عراق و روم نینگ انچه بیله تورغن شهرلری نینگ بیر بار آتلرین توتوب، نوکرلرینه اولوشتوردی، تنگریم بیرسه سیزلرگه بیره یم تیمه دی، مونداق تیسه، بؤلمس ایردی، مینینگ ولایتلریم تورور، سیزلرگه بیردیم تیب، تعظیم قیلدوردی و بیر کون کیلیب یوکنیب اَیتدی کیم سوداگرمین، بو کیچه مینگ نگه م نی اؤغری آلیب تورور تیدی دیوانگه حُکم بیتیب تیدی، دیوان اصفهان نینگ دروغه لیکینی سوداگرنینگ آتیغه بیتیب، مُهر قیلیب بیردی. سوداگر قؤرققنیدین سؤز اَیتته بیلمه ی یارلیقنی آلیب، باشیغه سنچدی، کؤرنیشده اؤلتیرغان خلق هم قؤرقونچدین هیچ نیمرسه اَیته بیلمه دیلر، بیر عاقل بیگی بار ایردی، اول اَیتدی: پادشاهیم منغه اصفهان نینگ دروغه لقین بیردینگیز، بو کیشی اگر موندین اصفهانگه یالغوز بارسه، سیزنینگ آتینگیزغه یامان بؤلور، بو کیشیگه اول چقلی نیمرسه بیرینگیز کیم قؤشلی و نوکرلی بؤلوب بارغه ی تیدی، اول بدبخت نینگ کؤنگلیگه بو سؤز یخشی کیلیب، یوز مینگ تنگه انعام و تقی بیر یامانلیگی بو کیم قالاچ خلقی نینگ یخشی کیشیلرینی بیگناه اؤلتوره باشله دی، ایل یخشیلری ییغیلیب، کینگش قیلیب، مرداننی اؤلتوروب عوض تیگننی (26- بیت) لکتونی تختینده اؤلتورتدیلر، اول هم اؤن ایککی ییلدین سؤنگ اؤلدی، اندین سؤنگ، اول یورت قالاچلرنینگ قؤلیندین چیقدی، اؤگه کیشیگه توشدی، اندین سؤنگ، قالاچلر نوکربؤلدیلر، قالاچلرنینگ پادشاه لیغی اوًلیدین تا آخریگچه ایللیک تؤرت ییل بؤلدی. ایمدی قالاچلرگه بؤلوب، اَیته تورغن سؤزیمیزنی قؤیغه لی مونچقلیق اَیتدوک
13
(ایتدوک)، ییتر. اؤغوزخان تَلـَشدین اؤتوب سمرقند و بخاراغه کیلیب، امو سوویدین اؤتوب، خراسانغه باردی، اول چقده ایران یورتینده یخشی پادشاه یؤق ایردی، قیومرث اؤلوب ایردی، هوشنگنی هنوز پادشاه کؤترمه ی تورور ایردیلر، انداق وقتنی عرب مُلوکوت طوایف تیر، معنیسی بو کیم هر بیر کؤپ ایلده بیر تؤره تیمک بؤلور. تورکلر تورکلر بؤلور. تورکلر اندَق وقتنی ایو باشیغه قاره خان دیرلر، معنیسی هر ایوده قاره کیشی بیر خان بؤلیب تورور، هر ایوگه بیر خان تیمک بؤلور، اول چقده ایران یورتی شوندَق ایردی، خراساننی آلدی، اندین اؤتوب عراقی عجم و عراقی عرب و ارمن و شام و مصرغچه آلدی، بو اَیتیلغن ولایتلرنینگ بیر نیچه سینی اوروشیب و برچه سینی باقیندوریب، اؤزیگه تعلق قیلدی، اؤغوزخان شام ولایتینده تورغنده پنهانی بیر نوکری نینگ قؤلیگه بیر آلتون یای و اوچ اؤقنی بیردی تقی اَیتدی یای نی کون توغیشینده بیر چؤلده کیشی ایاغی ییتمس ییرده تورپاققه کؤموب بیر اوچینی چیقریب قؤیغیل و اؤقلر کون باتیشی طرفیگه ایلتیب، یای نی نیچوک قؤیسنگ انی شونداغ قؤیغیل تیدی، اول کیشی یارلیققه عمل قیلیب، کیلدی، بو واقعه دین بیر ییل (27- بیت) اؤتگندین سؤنگ اوچ اولوغ اؤغلی کون و آی و یولدوزنی چرلب اَیتدی: یات یورتغه کیلیبمین، ایشیم کؤپ، آو آوله مَقه قؤلوم ییتیمه ی تتورور، کون توغیشی طرفینده فلان چؤلنینگ آوی کؤپ ایرمیش تیب ایشیتدیم، اؤز نوکرلرینگیز بیلن انده باریب، اؤتَو سؤقوب کیلنگلر تیتدی، اندین سؤنگ اوچ کیچیک اؤغلی کؤک و تاغ و تینگیز بو اوچیسینی چرلب، عقللرین اَیتقن سؤزنی اَیتتیب، کون باتیش طرفیغه ییبردی، بیر نیچه کوندین سؤنگ اوچ اولوغ اؤغلانلری بیر آلتون یای بیرلن کؤپ آونی خاندانلریغه کیلتوردیلر، اوچ کیچیک اؤغلان- لری تقی اوچ آلتون اؤق بیرلن کؤپ آونی کیلتوردیلر، آونینگایتلرینه کؤپ ایتلر و توردوک آشلرنی قؤشوب، خلقنی چقریب یای نینگ و اؤق نینگ تاپیلغنینی ایریم قیلیب، اؤزلریگه قـَیته بیردی، اوچ اولوغ اؤغلی یای نی سیندیریب آلیشدیلر اوچ کیچیک اؤغلی هر قیسی بیر اؤقنی آلدیلر، آلغن ولایتلریده کؤپ ییللر توروب، دشمنلرینی یؤق قیلیب، دوستلرینی سیلب، باشی سَیرَم آیاغی مصرغچه آلغن ولایتلری نینگ برچه سینه حاکملر قؤیوب، قـَیتیب، اؤز یورتیغه توشدی.
