بی بی سی اوزبیکچه صفحه سیدن
- 29 ديسمبر/ كانون الأول 2011
- Баҳам кўринг
کابل نینگ اوزبیکانه قیافه سی مینینگ نظریمده شو پیت گه چه فقط بابر باغی بیلن نمایان بولردی، بویوک شاعر و سرکرده گه سونگی منزل بولگن بو گوشه نگاه افغان توپراغیده دیگن سوال نی اوزیمگه کوپ بیرگن من.
اما اوتگن 10 ییل بویی بو مملکت گه بیر نیچه بار کیلب، فکرم قنچه لیک ناتوغری ایکن لیگی گه امین بولدیم.
ینه اوشبو موضوع گه عاید تونگی کابل منظره لری، فوتوراپورتاج کته لرنی باقه یاتگن باله لر کابلده گی بابر باغی تصادف ایمس ایکن. ذاتاً کابلده بابوری لر تیکله گن باغ هم یگانه ایمس ایکن.
بوگون ایسه کابل نینگ اوزبیکچه چهره سی تاریخ بیلن ایمس، حاضرکی کون حقیقت لری بیلن یوز آچماقته، افغانستان اوزبیک لری ایلک باره کابل نی اوز پاتخت لری صفتیده حس قیله یاتگندیک تویله دی، شو پیت گه چه بو شهرده سناقلی اوزبیک عایله سی بار ایدی.
ایندی لیک ده کابلده کوپلب اوزبیک یاشلری نی اوچره تیش، کوچه لرده اوزبیکچه صحبت لرنی ایشیتیش عادت حال، پایتخت گه کیله یاتگن شمال لیک اوزبیک لرنینگ مقصد و تقدیرلری تورلیچه، کیم دیر ایش سیز مردکار، کیم دیر بادولت ایش بیلرمان، بیری ضیاۀ لی ، باشقه سی سیاستدان.
شهرده گی دکانلردن بیریگه سوداچی نی صحبت گه تارتیشگه اینتلدیم، کوپ اوتمی اوزیم نینگ فارسچم توگب قالدی، انه شونده دکاندار یگیت “ترکی گوی می سیز؟”- دیدی صاف اوزبیکچه ده. بیلسم، اصلی فاریاب لیک ایکن،
کابلده یاشلیگیمدن یشی میز. اویده اوزبیکچه کپریب تیلیمز نی سقلب قالگن میز” دیدی پایتخت لیک لرگه خاص ملازمات بیلن بو یگیت.
دکاندان چیقیب، کوچه یی گل فروشان دن کیترکن من، اره وه ده کابللیکه گه اوخشه مه یاتگن اوزبیکستانده گی کبی پتر نان ساتیب تورگن آته خان گه کوزیم توشدی، اوزبیکچه نان نی ساغی نیب کیتگندیم، باره سالیب ایککی ته آلدیم.نانوای آته خان بزور قینلیب فارسچه گپررکن، اوزبیک لیگی نی انگله دیم.
” شمال لیک من؛اطراف لرده ایش یوق، کابل گه کیلدیم، نان یاپیب ساته من”- دیدی صحبتداشیم، قره سم بو کوچه ده او کبی نان و باشقه آزوق اوقات ساته یاتگن اوزبیک لر آز ایمس ایدی.
درحقیقت افغانستانده گی قشاقلیک و ایش سیزلیک یوزمینگلب آدم لرنی بوگون پایتخت کابل گه آلیب کیلگن. اولر آره سی ده شماللیک اوزبیکلر هم کوپ.
کابلده گی بیر توی بزمیده همراهیم بیلن اوزبیکچه گپیرگنیم نی کوریب، بیر گروه یاشلریانیمگه قیزیق سینیب کیلشدی، سمنگانلیک اوزبیک یگیت لر ایکن، کابلده مردیکارلیک قیلیب اوییگه پول جونه تیشرکن.
” حیاتیمیزده ایلک باره بیر اوزبیکستانلیک نی کوریب توریبمیز. بیز هم اوزبیکستاندن فخرلنه میز. تلویزیونده کوره میز، جوده آباد،شوندی می؟”- دیه سوال سورشگه توشیب کیتشدی اولر.
کمبغلگه هم بایگه هم باقگن شهر
کابلده گی اوزبیکچه قیافه بیرگینه کوچه ده گی مردیکارلر یا عنعنوی دکاندارلر تمثالیده نمایان بوله یاتگنی یوق.
سیکن استه باسواد طایفه، یاش ملت وکیل لری، وزیرلر یتیشیب چیقیشماقته، بانکدارلر و یریک تاجرلر پیدابولشه یاتیر. اولر یشب، ایشله یاتگن جای ایسه-کابل.
اوزبیکلر موقیعی کوپراق تیلیکورسه تو و رادیو برنامه لرده ایلگوره دی.
بیر نیچه ملی و تجاری تیلی کانال لر بوگون اوزبیکچه کورستو لر تیارلی باشله گن.”آریانا”،آئینه”،آرزوی- تی وی و ملی تیلی کاناللرده منتظم اوزبیکچه دستورلر بیره باشلشگن.
کیچقرون مهمان خانه ده گی تلویزیون کاناللری نی ایله نتریب، تاشکینتگه اوخشه گن منظره گه دوچ کیلیب قالدیم، سیسی هم تانیش اوزبیکستان لیک خاننده شهزاده اوینه گن سونگی اوزبیک فلم لردن بیری کورستیله یاتگندی.
توغری کیله سی آقشام بو کانال نی تاپه آلمه دیم، اما باشقه کانالدن خارزم لیک اوشولاو چی لر ایته یاتگن لپر بیریله یاتگن ایدی.
اوزبیکچه فلم لر و اشوله لر اوزبیک زبان افغانستان شمالیده عادت حالت، امان کابل اوچون ینگی لیک ایدی.
کابل نینگ اینگ قیمت بها بو مهمان خانه سی رستورانتیده طعام لر قطار تیزیب قویلرایکن، هردایم بیر چیتده پلو بوله دی.نامی هم اوزبیکی و یا اوزبیکی پلو.
پلو نی توی ده هم، مهمان خانه ده هم فقط اوزبیک آشپزلر پشریشه دی.باشقه لرگه ایشانمی میز”-دیشه دی اوییرده گی مامورلر.
شهرده اله قچان فقط پلو و سموسه پشره دیگان آش خانه لر بار، او ییرگه کرسنگیز، اکثر خورنده لر اوزبیکچه گپره یاتگنی گه گواه بوله سیز، حتی اوزبیکستاندن ایکنیم نی بیلیشگیچ، ایشک آلدی ده گی تیکشروچی قورقچی لر هم ” وطندار ایکن سیز، اوته ویرنگ”-دیب ایچکری آلیشردی.
افغانستان اوزبیک لری اوزبیکستان لیک لرگه اوزگه چه مهر بیلن قرشه دی.
مزارشریف هوا قونالغه سی ده حسابی حالتده یوکلرنی تیکشره یاتگن یگیت اوزبیکستان پاسپورتیم نی کورگنده، چهرسی یوریشیب، اوزبیک می سیز؟”-دیب قالدی. شو زحوتی 10 چاگ لی همکسبی یوگوریب کیلشدی. همه سی اوزبیک لر. انه ایندی خوش معما له بیلن بارچه نرسم نی کوته ریشیب، طیاره گه چیقریب قویدی لر.
بو ملازمات کابلده ینه ده کوچلی راق نمایان بوله دی.
اوچ عصرکی پشتون لر، یعنی افغانلر نظارتی ده قالگن افغانستان اوزبیکلری اوز تیللریده دیرلی اوقوو آلیشمه گن، اکثر اوزبیک یشاوچی اوزبیکستاندن اوزیلیب قالشگن. اما تیل و عرف و عادتلری نی سقله گن لر.
” اوزبیکستان اسلامی حرکتی –کیلیب، بیز اوزبیکلرگه شونچه جبر کورستگن طالبان صفی گه کیردی. اولرقندی اوزبیک لر اخر؟”- دیب جهل بیلن سوره گن افغان اوزبیک لری جوده-جوده کوپ ایدی.
بیر اوزبیک تانیشیم ایسه امیر تیمورنی تیمورلنگ. دیب اته گن اوچون اوز دوستی بیلن شونچه لیک تارتیشیبدی که سهل قالسه یوزکورمس بولیب کیتردیک، دیدی.
” نهایت عذرسوره تدیم”- د دی او بیراز کونگلی تینچیگن دیک.
اوزلیک نی انگلش
ملی اوزلیک نی انگلش افغان اوزبیک لریده درحقیقت کوچلی، بوگون شمالده اوزبیکچه مکتب لر آچیلماقته، یاشلرنی چیتگه اوقیشگه یوباریشگه اورینیشلر کاته. ضیاۀ لی لر مکتب ویونورسیتی لر اوچون عرب املاسی ده گی اوزبیکچه ده درسلیک لر، لغت لر و بدیعی اثرلر چاپ ایتیشماقته.
اما اکثر صحبت داش لریم بو حلی یترلی ایمس لیگی نی ایتشه دی. قشلاق لرده یشاوچی اوزبیکلرنینگ کوپچیلیگی بی سواد و کمبغل. شونینگ دیک، او منطقه لر افغانستان اندازه لری بویچه هم حلی رواجلنمه گن.
جنگ وجدل نی تشلب، اله قچان بیلم آلیش، فرزندلریمیز نی اوقیتیش وقتی کیلگن”- دیردی کوپچیلیک.
عینی دمده، اوزبیکستان بیلن مدنی و علمی جبهه لرده همکارلیک یولگه قویلمگنی افغانستان اوزبیک لری نینگ ایلگری سیلجیش لری یولیده گی اینگ کاته توسیقلردن بیری هم دیر.
افغانستانده دوام ایته یاتگن تینچسیزلیک لر باعث، بو ایککی مملکت اورته سی ده گی باردی-کیلدی جوده چیکله نیب قالگن.
تینچلیک اورنه تیش حرکت لری اون ییلدن بیری تولیق عملگه آشمه یاتگنی باعث، افغانستان نینگ اوزی ده هم آدم لرده کیلجکگه ایشانچ کم.
حاضرایسته یاتگن ضعیف ایرکین لیک شبه ده لری باعث اوزلیگی نی انگلب، حق-حقوق لری نی سیکن –استه قولگه کریتیشگه اینتله یاتگن اوزبیک لر طالبان بیلن مراثه گه باریشگه هم، خارجی کوچلرنینگ چیقیب کیتشگه هم کاته خواطربیلن قرشه دی. سبب-ینگی جنگی و جدللر باشله نیب کیتگیدیک بولسه، حاضرگه چه ایریشیلگن بار یوتوقلر هم چپکه گه چیقیب کیتشی احتمالی کاته.
حاضر ایسه کابلده سکین-استه اوزبیکانه قیافه شکللنماقته، پشتونلر، تاجک لر و هزاره لر قطاریده اوزبیک لر هم افغانستان پایتختی نینگ اویگون کورنیشی صفتیده نمایان بولشه یاتیر.
اما بو جریان نی نی قدر توله یوز آچشی، شکسیز، بو ییرده گی تینچلیککه،سیاسی تیزیم و افغانستان تقدیریده کاته اورن توته دیگن منطقه وی قوشنی لر و قدرتلی ممکلت لری ایستک- اراده سی گه هم باغلیق. بونی اکثریت افغان اوزبیک لری یخشی توشنیشه دی.
