Abdul Majid <uzgun15@yahoo.de>
Sun 8/23/2020 10:53 AM
یازووچی: ترکیه لیک عالم،
دوکتورعلوم برلِقبای مرات شیمشک
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
تورکچه دن اوزبیکچه گه ترجمه
اسلامی فنلرمیتودولوگیسینی قـَیته دن توشونیش –
اؤزبیکستان و تورکیه نینگ تاریخی رسالتی ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
اؤرته آسیادن انا دولو گه چه: کلام، فقه و تصوٌف
حدیثِ لرده ذکر اِیتیلگنیدیک، اسلام تفکٌری نینگ اوچ اساسی متودولوگیسی بار. بولر ایمان – اسلام – احسان دیب اتله دی، کلام- فقه و تصوٌف علمی نینگ ترماقلری پرینسیپل افاده سی توحید، عدل و محبٌت اوچلیگیدیر. اولرنینگ اؤرته آسیا و اناتولی تجربه سیده گی ناملرینی «ماتریدی- حنفی – تصوٌفی فکر» صفتیده افاده لش ممکن.
بوگونگی کونده اسلام علملری نینگ توزیلیشی و وظیفه سی حقیده اَیریم حاللرده چکلنیشلر موجود. اَینیقسه، اسلام دنیاسی قریب ایککی عصر آلدین باشیدن کیچیرگن تیخنولوژیک و علمی ساحه ده گی مغلوبیٌتی، اونینگ انچه آرتده قالیب کیتیشیگه سبب بؤلدی. نتیجه ده، اسلام علملرینی توشونمَسلیک، دیگن قرَش حُکمران بؤلیب قالدی و اونی اجدادلرگه بیواسطه مراجعت بیریشگه مایللیک اَوج آلدی.
بیراق مکان و زمان مضمونیده اسلامی فکر ایزچیل میتودولوگیک اساسگه ایگه دیر. اؤرته آسیا اسلام تاریخیده گی اینگ مهم جغرافیه لردن بیری اونده فن نینگ تیگیشلی ترماقلری میتودولوگیک رواجلـَنیشی تأمینلنگن. اسلام تفکٌریده گی بو فنلرنینگ گیوگرافیک کیلیب چیقیشی ایسه اؤزبیکستان زمینیده، اساساٌ، بخارا و سمرقند شهرلری حصه سیگه تؤغری کیله دی.
فن تاریخی تدقیقاتلریده فن نینگ مکان و جغرافیه بیلن علاقه سینی کوریب چیقیش کتته اهمیٌتگه ایگه. باشقه علملرنینگ جغرافی تقسیماتیده بؤلگنیدیک، معیٌن حدودلرده کلام، فقه و تصوف کبی تیگیشلی علملرنینگ رواجلـَنیشی حقیده معلومات بیره دی.
شو نقطۀ نظردن، بخارا و سمرقند شهرلری هجری 5- 7، میلادی 11- 13 عصرلر دوامیده اؤرته آسیانینگ اینگ مهم علمی و مدنی مرکزلریدن بؤلگن.
کلام علمی و امام ماتریدی:
امام ماتریدی تعلیماتی اسلام و کلام علمیده اؤز قانونیٌتیگه ایگه ییریک میتودولوگیک علم ترماقلریدن بیری حسابلـَنه دی. اسلام ایمانینی تشقی هجوملرگه قرشی حمایه قیلیش اوچون کلام میتودولوگیه سی یاردمیده اهلِ سُنٌه علما، امٌت نینگ عمومی اعتقادینی سقلب قاله دیگن و توشونتیره دیگن کلام اُصولیدیر.
سمرقند زمینیده کمالگه ییتگن بویوک عالم- ابو منصور الماتریدی (د. 333/ 944) هم اهلِ سُنٌه سؤزینی تیزیملشتیرگن و هم ابو حنیفه گه بیعت قیلگنینی آچیق اعلان قیلدی. اوشه عصردوامیده امام ماتریدی، سمرقند شهریده فقه همده حنفی مکتبی باشلیغی ایدی. شبهه سیز، اونینگ اینگ مهم اثری «تأویلات اهلِ السُنٌه» دیب ناملنگن تفسیردیر.
تفسیر علمیدن تشقری بو اثرده کلام، فقه، فقه ترتیبی، اسلام مذهبلری و اسلام دن تشقری حرکتلر و دینلرگه تیگیشلی عقیده لر و فکرلر حقیده کینگ معلوماتلر بار. شو معناده بو اثر ابوحنیفه اماملری نینگ کلام و فقهینی همده ماتریدیگه علاقه دار بؤلگن حنفی مذهبینی توشونیش، قرآن نینگ اینگ صحیح تفسیری ایکنینی کؤرسه تیش اوچون یازیلگن. اونینگ باشقه مهم اثری کلام نینگ «کتاب التوحید» ناملی کتابیدیر.
فقه علمی و بخارا- سمرقند
اؤزبیکستان نینگ فقه و بخارا، سمرقند فقه علمی بؤییچه قؤشگن حصه سی حقیده گپ کیتگنده، اوٌل، اونی تاریخی ایلدیزلری بیلن کؤریب چیقیش لازم. ابو حنیفه و اونینگ ایزداشلری تمثیل اِیتگن رأی فقهی نصلری، اؤرینلی شرح بیلن اِیشلب، دینی فکر کؤپینچه عقل بیلن آقله نیشینی، علٌتلرنی باشقه مسئله لرگه قیاسلش ممکن لیگینی و دینی متنلرنی ایزچیل طرزده تلقین و قسملرگه اجره تیش کیره کلیگینی اعتراف ایتدی. بو غایه نینگ ایلغار شکلینی افاده لاوچی حنفی مذهبی مشایخی ماوراءالنهر (بخارا و سمرقند مشایخی)نینگ قؤلی بیلن ینه ده مکمٌل و کوچلی تفسیر قازانگن.
حنفی فقه عنعنه سیده بخارا مشایخی دیب اَتلگن حقوق مکتبی مرکزی موقعگه ایگه. حنفی فقهینی ایککینچی ممتاز دَورگه کؤچیریشیده بخارا مکتبی مرکزی اهمیتگه ایگه. چنانچه، استاد- شاگرد سلسله لری نینگ ایزی کیینگی دَورلرگه باریب تقه له دیگن بؤلسه، بخارا چِیزیغی طریقت نینگ هم ترتیب جهتیدن اساسی یونه لیشلرینی کؤرسه تووچی علمی یونه لیش ایکنلیگی کؤرینیب توریبدی.
ابو حنیفه دن باشلنگن علم یؤلی – «بخارا سلسله سی» حنفی مذهبی نینگ اساسی فقهی تعلیمی انادولوگه یول آلگن. حنفی فقه تاریخیگه نظر تشله یدیگن بؤلسک، کیینگی دَورده مذهب نینگ افضللیکلری جهتیدن هم، تفسیرلرنی قبول قیلیش جهتیدن هم «بخارا سلسله سی» آرقه لی عملگه آشیریلگن دییش ممکن.
مُغل استیلاسیگه قدر آلیب بارگن عصرلر دوامیده بخاراده گی عایله لر(اسماعیلیلر عایله سی، صفٌار عایله سی، بُرهان و کیین محبوبی عایله لری) صدر لقبی بیلنناملنگنلر. اولر سیاسی غلیان و باشقروویده گی اؤزگریشلرنینگ ویرانکار کوچیگه قرشی توریب برقرارلیکنی سقلشگه حرکت قیلدیلر (سامانیلر، قاره خانیلر، سلجوقیلر، قاره ختایلر دَورلریده). وقتی- وقتی بیلن منطقه ده حکمران بؤلگن سیاسی حاکمیٌت بو عایله لرنی ولایت مأموریتیگه جایلشتیریب کیلگن.
بُرهان عایله سی نینگ قریب 150 ییللیک معنوی- سیاسی تأثیری 1239- ییلده بخاراده بؤلیب اؤتگن قؤزغلان نتیجه سیده نهایه سیگه ییتدی و «محبوبی عایله» نامینی ایگلله دی. اولر 13- 14 عصرلر فن و سیاستیده محبوبیلراؤرته آسیا حنفی مذهبی تاریخیده نفوذلی اؤرینگه ایگه ایدی. عینِ دَورده مرکزی آسیاده تصوٌف علمی نینگ ییتوک وکیللری ییتتی پیر، دیب ناملـَنووچی خواجگان بویوک صوفیلری یشه گن.
بوندن تتشقری، علی نینگ اولادلریدن بؤلگن خواجه احرار ولی(د. 895/ 1490) یشه گن. اؤرته آسیانی بیر بوتون دیب حسابله گنیمیزده، خراسان و ماوراؤ النهر ولایتلریدن اندلوسیه و بالقان گچه، فقط بخارا و اونینگ اطرافیده ایمس، بل که علمی آقیم موجود- لیگینی تأکیدلش لازم. بو مضمونده گی اینگ نفوذلی اربابلردن بیری پیرِ تورکستان احمد یسَوی دیر ( د. 562- 1166 ).
تصوٌف علمی و اؤرته آسیا
مولانا جلال الدین رومی نینگ عایله سی بیلن قونیه گه کیلیشینی هم بو آقیم نینگ مهم قسمی صفتیده تیلگه آلیش ممکن. 14 عصرده اؤرته آسیاده یشه گن و بخاراده مفتی بؤلگن خواجه بهاءالدین نقشبند، الله و رسولی نینگ محبتینی کؤنگیللرگه جایلشگه حرکت قیلگن، عالم و صوفیلرنی، مدرسه و حقیقتگه یقینلشتیریش اوچون کوره شگن. اؤز اخلاصمندلری بیلن دوام ایته یاتگن تصوف و معنویٌت نینگ بو یؤلی هندوستاندن بالقانگه، یمن دن قفقازگه قدر کینگ جغرافیه ده اسلام عالمیگه یاییلدی. خواجه بهاء الدین نقشبند «قؤلینگ محنتده، قلبینگ الله بیلن بولسین» حکمتیگه اساسلنیب، جامعه خدمتی دایره سیده تصوٌفی توشونچه نی اِیشلب چیققن.
حدیث علمیده کؤپلب محدٌثلر بیلن بیر قطارده بویوک تورک حدیث شناس عالمی امام بخارینی هم منطقه ده گی علم- فن نینگ اینگ قُدرتلی وکیللریدن بیری دیب اتش ممکن. افسوسکه، بورونگی کونده اَیریم روایتلریدن حرکت قیلووچی اسلامی تفسیر بؤلـَکچه تفسیرلرگه اساسلنگن بؤلیب، کیسکین مناسبت و توشونماوچیلیکلرنی وجودگه کیلتیره دی. بو – سلـَفیچه تفسیرنتیجه سیده اسلام عالمیده بیرلیک و برادرلیک وجودگه کیله آلمه دی. بوندن تشقری، اسلام عالمیده گی اَیریم مودیرنیستیک تلقینلر اسلام نینگ ماهیتینی افاده لـَمه یدی. اولر غرب توزومیگه اساسلنگن و اسلامی فکرنی اؤزیگه بؤی سوندیرووچی توزیلیشگه ایگه.
بو ایککی اؤته تفسیر اسلامی تفکر معمالریگه ییچیم بؤله آلمه یدی. دیمک، تاریخی جریانده گی موفقیٌتینی حسابگه آلیب، اسلام نینگ اؤرته یؤلی حنفی- ماتریدی سلسله سی حساب لنه دی. بونینگ بیشیگی بخارا و سمرقنددیر. اؤزبیکستان ده اسلام فنلری ساحه سیده استقباللی تدقیقاتلر آلیب باریلماقده. تاشکینت اسلام اونیورستیتی 2000 ییلده اؤزبیکستان نینگ بیرینچی پریزیدینتی اسلام کریم وف حامیلیگیده تشکیل ایتیلگن. شو دَورده بیرینچی اسلام حقوقی درسلیگی اؤزبیک تیلیده نشر ایتیلگن. بو اثر اونیورستیتلرده اؤقوو دستوری صفتیده اؤقیتیلیب کیلینماقده. اونیورستیت تورلی ساحه لرده کؤپ ییتوک متخصص کدرلرنی تیارلشگه خذمت قیلگن. اسپیرنتوره، اینیقسه، اسلام شناسلیک ساحه سیده هم آلیب باریله دی.
ینگیلنه یاتگن اؤزبیکستان نینگ حاضرگی پریزینتی شوکت میرضیا یف اونیورستیتنی خلق ارا اسلام اکدیمیه سی درجه سیگه کؤتریب، تعلیم ساحه سینی دَور شرایطیگه ماس روش ده تکامللشتیریش باره سیده بیر قطار اصلاحاتلرنی آشیرماقده. حاضرگی کونده اوشبو فن و تعلیم مرکزیگه بیلیم و تجربه تؤپله گن دولت (رهبر) مصلحتچیسی جناب رستم قاسموف رهبرلیک قیلیب، اؤقوو دستوری و تعلیم تزیمیده گی ینگیلیکلرنی موفقیتلی دوام ایتتیرماقده. اؤزبیکستان خلق ارا اسلام اکدیمیه سی نینگ اساسی فعالیتی اسلام دینینی انسانیٌت یخشیلیک و ایزگولیککه یؤنلتیرووچی دین صفتیده علمی اؤرگنیش و اؤقیتیش استوار اهمیت کسب ایته دی.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مقاله گه قوشیمچه:
بخارادن قونیه گچه تصوٌف آقیمی
2018 ییلی تورکیه نینگ قونیه شهریده « بخارادن قونیه گچه…..تصوٌف آقیمی» موضوع سیده اؤتکزیلگن خلق ارا کانفرانسگه اشتراک ایتگندیم: کانفرانسده کؤپلب عالملر قطاریده اؤزبیکستان خلق ارا اسلام اکادمیه سی نامیدن آزاد سرسین بایف و اؤزبیکستان ملی اونیورستیتی پروفیسوری حمیدالله بالته یف بیلن بیرگه بخارا و فرغانه دولت اونیورستیتلری وکیللری هم قتنشگن ایدی.
سفر جریانیده قونیه لیک و باشقه دولتلرنینگ بیر قنچه عالملری قطاریده دولت و جمعیٌت باشقرووی فعاللری بیلن هم تنیشیب، دوست بؤلدیک. اولر آره سیده اعتباریمنی تارتگنی، قونیه حاکمیتی نینگ ایچیملیک سوولر ییتکزیش تشکیلاتی رئیسی، علم و ادبیات نینگ کتته اخلاصمندی حرمتلی ایرجان اوسلو (Ercan Uslu) و اسلام حقوق شناسلیگی داکتری، داسینت مرات شیمشیک (Murat Simsek) جنابلری هم بار ایدی.
حرمتلی ایرجان اوسلو بیزلرگه یؤلباشچیلیک قیلیب بؤغروده لیک کؤیؤ(Bögrüdelik Köyü) تومنی اهالیسی بیلن اوچره شووگه آلیب باردی. اعتبارلیسی، مذکور حدودده بوندن قریب 100 ییل مقدم روس امپیریه سی حکمرانلیگی دَوریده قماققه آلینگن و عثمانیلر سلطانی ایسته گی بیلن تورکیه گه یوباریلگن تاتارلر و اؤزبیکلر یشر ایکن. بیز محلٌی اهالی یازگن ضیافت دستورخوانیده مهمان بؤلیب، صمیمی صحبتلر دوامیده کؤپگینه تاریخی، علمی معلوماتلرنی آلیشگه موفق بؤلدیک. بو اوچره شوو برچه عالملرده کتته تأثٌرات قالدیردی.
تومندن 130 کم. یؤل باسیب آرتگه قـَیتگنیمیزدن کیین ایرجان اوسلو جنابلری تامانیدن قونیه نینگ مشهور ملی طعاملر رستورانیده اَیریم اونیورستیت اوستاذلری و 50 نفردن آرتیق افغانستانلیک طلبه لرگه هم کتته ضیافت دستورخوانی یازیلدی.
صمیمی مهمان دوستلیک اسناسیده بیز خارجلیکلر هم کسب عالملر و طلبه لر بیلن صحبتلر قوریب، خلقلر اؤرته سیده گی مناسبتلرنی مستحکملش، اؤز ارا ایناق و تاتوولیکده ترقیاتگه ایریشیش باره سیده فکر- ملاحظه المشدیک. اوچره شوو یکونیده برچه میز دوستلـَشیب، ایسده لیک صورتلریگه توشدیک و بیر- بیریمیزنی مهمانگه تکلیف ایتدیک.
ضیافتدن سؤنگ ایرکن اوسلو جنابلری بیزنی دوستلریدن بیری نینگ استاذ خانه دانیگه هم تکلیف ایتدی. علمی و ادبی صحبتلر جریانیده استاذلر بیلن کؤپراق تنیشدیک، کمینه نینگ «آمودریا» شعری، تصوٌف و اسلام حقوقی کتابلری اولرگه منظور بؤلیب، حرمتلی ایرکن اوسلو توصیه سی اساسیده تورکچه گه ترجمه قیلیش حقیده کیلیشیب هم آلدیک. اؤشه اوچره شوولرده اوسلو جنابلری بیلن استاذ مرات شیمشیک اؤرته سیده چوقور دوستانه مناسبت، مدنی علاقه و همکارلیک بارلیگینی یققال سیزیلگندی. بونده، البتٌه، اولرنینگ ایککه له سی هم اسلام حقوقی و اسلام تصوٌفیگه قیزیقیشی، علم- معرفتگه آشنالیگی، همفکرلیگی مهم اهمیتگه ایگه بؤلگنی شبهه سیز.
اعتبارلیسی، عینِ منه شو قیزیقیش و علم- معرفتگه تشنه لیک کیینچه لیک اولرنی اؤزبیکستانگه، قدرلی مهمان بؤلیشگه هم اونده گنی راست. عزیز مهمانلریمیز اؤشه ییلی یاق بیزنینگ تکلیفیمیزگه رضالیک بیریب، اوزبیکستانگه کیلدی و مشهور محدٌث علامه بابالریمیز امام بخاری، امام ماتریدی و بهاؤالدین نقشبند قدم جالرینی زیارت قیلیش برابریده اؤزبیکستان نینگ باشقه کؤپلب مدنی- معنوی میراثی بیلن یقیندن تنیشیش، اؤرگنیش بختیگه هم مشرٌف بؤلدیلر.
بوگونگی کونده دوستیمیز استاذ مورات شیمشیک صلاحیَتلی حقوق شناس عالم صفتیده کؤپلب طالبلریگه علم- معرفت اوله شیش مقصدیده تینیمسیز محنت قیلیب کیلماقده. او تورکیه ده حنفی مذهبی نینگ ییریک متخصص سی عالم صفتیده تن آلینگن.
شو اؤرینده، تورکیه لیک تنیقلی حقوق شناس عالم مرات شیمشیک نینگ ترجمۀ حالیگه قسقه چه تؤخته لیب اؤتسک:
مورات شیمشیک 1974 ییلی تورکیه نینگ سمسون ولایتی نینگ چارشنبه تومنیده توغیلیب، باشلنغیچ و اؤرته تعلیمنی اؤشه ییرده آلیش دوامیده قرآن کریمنی هم مکمٌل یاد آلگن.
یاش علمی طالب 1999 ییلی سلجوق اونیورستیتی الهیات فکولتیتینی بیتیریب، 2003 ییلی قونیه ده گی سلجوق اسلامی فنلر متخصصلیک مرکزیده فعالیتینی باشله دی. او (اسلام حقوقی فلسفه سی بؤییچه شاه ولی الله دهلوی نینگ قره شلری) موضوعسیده یازگن مونوگرافیه سی 2002 ییلی سلجوق اونیورستیتیحضوریده گی اجتماعی فنلر انیستیتوتیدن علمی درجه آلیشگه موفق بؤلدی.
مرات شیمشیک «اسلام حقوقیده علمی نقطۀ نظریدن حضرت محمد(ص) نینگ افعال، اقوال، تقریر و اجتهادلری موضوع سیده گی علمی تدقیقاتی بیلن سلجوق اونیورستیتی قاشیده گی اجتماعی فنلر انستیتوتی نینگ داکترلیک دیپلامینی قؤلگه کیریتدی. اوشبو علمی دقیقات ایشی تیزیسی 2011 ییلی تورکیه نینگ دیانت جمغیرمه سی تامانیدن نشر قیلینیب، کینگ علمی جماعتچیلیک اعتباریگه حواله ایتیلدی.
مورات شیمشیک نینگ مذکور مونوگرفیه سی 2009 ییلی دیانت جمغرمه سی تامانیدن تشکیل ایتیلگن تنلاودن پیغمبر (ص) میلادی هفته سی نینگ مکافاتیگه هم سزاوار بؤلگن. او قونیه ده گی اسلام حقوقی بؤرییچه تدقیقات ژورنالیده نشریات اعضاسی، محرر، تحریر هیئتی معاونی صفتیده هم فعالیت یوریتگن. اونینگ اؤنلب علمی مقاله لری اؤلکه و چیت ایل ژورنللریده نشر قیلینیب کیلماقده. اولردن اسلام دیانتی انسیکلاپیدیه سی (DIA ) و باشقه نشرلرنی مثال صفتیده کیلتیریش ممکن.
مرات شیشیک 2003- 2011 ییللرده قونیه ده گی سلجوق اسلامی فنلر تخصص مرکزیده اسلام حقوقی فنی استاذی صفتیده ایشله گن. شونینگدیک، چناق قلعه ده گی 18- مرت اونیورستیتی الهیات فکولتیتیده 2011- 2013 ییللری قونیه ولایتیده گی نجم الدین ایرباکان اونیورستیتی الهیات فکولتیتیده اسلام حقوقی استاذی بؤلیب ثمره لی فعالیت یوریتگن.
خارجی تیللردن عرب و انگلیس تیللرینی هم چوقور اؤرگنگن اسلام حقوقی فن داکتری مورات شیمشیک 2015 ییلی «حنفی مذهبی نینگ شکللنیش جریانی (تاریخ و اصول)» ناملی کتابی بیلن ایرباکان اونیورستیتی نینگ داتسینتی عنوانیگه سزاوار بؤلگن. بو اثر 2014 ییلی قونیه ده نشردن چیققن.
استاذ مرات شیمشیک نینگ «حنفی مذهبی نینگ شکللنیشی جریانی (تاریخ و اصول)» ناملی کتابی چوقور ایزلنیشلر محصولی صفتیده نه فقط تورکیه ده، بل که برچه اسلام مملکتلریده کینگ قمراولیلیگی، اؤزیگه خاص علمی میتودی و غایوی تحلیلی بیلن اجره لیب توره دی. اونده اؤرته آسیالیک بویوک فقیه لر و اولرنینگ علمی ایشلری بؤییچه هم قیزیقرلی معلوماتلر بیریلگنی بیز اوچون هم کتته اهمیتگه ایگه دیر.
پروفیسورع. ح. شرعی جوزجانی، اؤزبیکستان خلق ارا اسلام اکدیمیه سی
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
منبع: اوزبیکستان خلق ارا اسلام اکادمیسی رسمی سایتی
عرب یازوویگه اوگیرگن: عبدالمجید اوزگون
