افغانستانلیگ اوزبيكلر: افغانستان
- 6 مايو/ أيار 2013
- Буни улашинг Facebook
- Буни улашинг Twitter
- Буни улашинг Одноклассники
- Буни улашинг Telegram
- Баҳам кўринг

طالبان قوله شي آرتيدن اوزبيكلر زيچ يشاووچي شمال نينگ ازلي تينچ منطقه لري هم زوره وانليكلرگه صحنه بوله باشله دي.
ليكن، اوشبو حالتده هم ملي آزچيليكلر يقين تاريخده كوزه تيلمه گن حقوقلرگه ايگه بوله باشله ديلر. اوزبيك تيلي شمالده رسمي مقام آلدي، مكتبلرده اوزبيك تيلي و ادبياتي درسلري اوقيتيلماقده. اوزبيك تيليده مطبوعات و تيلوراديولري باشلندي. كتابلر چيقماقده، شهرلرده بابر، اميرتميور و علي شيرنوايي ناميده باغلر، كوچه لر همده دهه لر پيدا بولدي. پارلمان وكيللري، دولت ملازملري و يا مملكت نينگ ايش بيلرمانلري آره سيده اوزبيكلر ساني تاباره آرتماقده. اما، بو اوزگريشلر اصليده باشلنگچ قدملر. چونكه افغانستان اوزبيكلري باشقه ييرلرده گي ملتداشلريدن فرقلي طرزده. سونگي 2ـ 3 عصرده عمومآ بيران ايترلي مي حقوققه ايگه ايمسديلر.

ايندي اوزلريني افغانستان نينگ تورت ييريك ملتيدن بير صفتيده كورسته ياتگن و مملكت سياستي، اقتصادي همده مدني حياتي ده اوز اوريني معلومليگي ني تاكيدلشگه اورينه ياتگن.
نورالله آلتاي ـ عربي املاده گي اوزبيك تيليده درسليك و لغت لر چاپ ايتيشگه بيل باغله گن شبرغانليك ضيالي لردن.
دييليك، سان جهتدن افغانستان اوزبيكلريدن او قدر فرق قيلمه يديگن شيعه هزاره لري اورني هر ييرده كوزگه تشلنه دي. دولت اداره لري، نا دولت تشكيلاتلري، اوقوو يورتلري يا وزيرليكلرده هزارلر كوپلب اوچره يدي.
“هزاره لر قتتيق كمستيلگن و كوپلري شهرلرده يششگن. كيين اوروشلرده مذهبداش ايرانگه قاچيب اوتيب، اوييرده كوپ تعليم آليب قيتيشدي” ـ ديگندي شبرغانليك ضيالي تنيشيم.
“اوزبيكلر ايسه اكثري قيشلاقلرده يشه يدي، بيسواد و هيچ قچان ييريك شهرلرگه اينتيليشمه گن و يوز مينگلب سانده اوزبيكستان و ايرانگه قاچيب اوتيشمه گن. شوباعث اولرنينگ سوادخوانليگي و سياسي اينتيليشلري انچه پست، موقع لري هم بيرمونچه ضعيف”.

هلي اوتگن عصرنينگ 70 ـ ييللري ساويت تدقيقاتچيلري افغانستان اهاليسي 16 ميليون بولگن بير پيتده، او ييرده 2 ميليون گه يقين اوزبيك يشه يدي، ديب يازيشگن.
بوگون افغانستان نفوسي 27 ميليون دييله دي، اما اوزبيكلر ساني نيگه دير بير يريم ميليون ديب تاكيدلنه دي.
توغري، عين حالتدن اوزبيك ضيالي لري ناراض، اما مملكت شماليده گي 8 ولايتده زيچ يشاوچي ملتداشلري ساني بو قدر كم ايمسليگيني اثباطلش حاضرچه امكانسيز.
افغانستانده هم اوزبيكلر ماهر آشپز، هنرمند و نانواي صفتيده نام چيقه ريشگن.
بيراق ايك جمهور ريسليك سيلاويده اوزبيكلر ييتكچيسي سنلميش جنرال دوستم 10 فايز آواز آلگندي. بو ايسه عمومي اهالي سانيگه ساليشتيرگنده، كميده اوچ ميلون اوزبيك بتر ديگن فكرگه ييتكله يدي.
بونينگ اوستيگه، شمال ـ شرقي افغانستان ده گي اكثر مجاهدپرست اوزبيكلر سابق كمونيست بولميش عبدالرشيد دوستمگه آواز بيريشمه گن بوليشي احتمالي هم يوق ايمسو بو ايسه اوزبيكلر ساني اصليده ينه ده كوپراق ايكنليگيني كورستيشي ممكن.
اما كوپچيليك گپ سانده ايمسليگي ني انگله ي باشله گن.
“صفت كيره ك صفت” ـ دييدي حاضر جاپانده علمي ايش بيلن بند فاريابليك اوزبيك دوستلريمدن بيري ـ “باله لرني اوقيتيش، كوپ تيل اورگه تيش، دولت اداره لريگه جلب ايتيش و اجتماعي ـ سياسي فعالليكلريني كوچه يتيريش شرط”.
“وطن ني باريب كوپه يتيريله يليك، بو بيلن اوزبيكلر قدي هم كوته ريله دي. بو مسله، افغانستان كيملرنينگ قوليگه اوتيب كيته دي”.
ليكن بو مقصد آسان ايمس. اولا آولاق اوزبيك منطقه لريده مكتبلر هفتاده حال كوپچيليك اميد كوزيني تيكه ديگن اوزبيكستان بيلن آره ده مدني و سودا علاقه لري كوچلي ايمس، باردي ـ كيلدي قيليش عادي آدملر اوچون امري مهال.

“اوزبيكستان تيلي كنلي ايسته يميز”
اوزبيك منطقه لريده جمهور ريس كرزي دن كوره جنرال دوستم اكثريلريني كوپراق اوچره ته سيز.
“بيزگه متخصص، كتابلر و معنوي جهتدن اوزبيكستان نينگ قول اياغي ضرور” ـ دييدي جوزجاندن تيلشناس عالم ـ اما اوزبيكستان نينگ بوتكول ايشي يوق. اصليده، اوزبيك مدنيتي ني گوركيتيش و تاثيريني آشيريش اوچون بو جوده اونگه ي امكانيت ـ كو!”
اما چيكلاولرگه قره مه ي، اوزبيك مدنيتي افغانستان شمالي ني شدت بيلن ضبط ايتماقده.
كوپچيليك عايله لر بيملال اوزبيك تيلي كنللريني كوريشه دي. بازارده اوزبيكچه ويديوكيلپلر و فلملر ساتيب آليش ممكن. پولي بار لر قره مه ي انترنت دن اوزبيكستان ني تاماشا قيله ديلر.
“غرب تيلي كنللريني عايله بولب كوره آلمه يميز. حتي هند فلملري هم آچيق ـ ساچيق، بوزيليب كيتگن” ـ دييدي مزارشريف ده يشاوچي معلمه ـ “اوزبيكستان تيلي كنللريدن ايسه همه سي “معياريده. آچيق صحنه لر يوق، دم آليش برنامه لر كوپ. اوز تيليميزده تورلي فلملر بيريله دي و تربيوي دستورلرگه هم كته اعتبار بيريشلرايكن.
خوانندلر مشهورليگي ايسه حتي كابلگه هم ييتيب بارماقده.
ايسيمده بير نيچه ييل آلدين توركمنستان چيگره سيگه يقين اندخوي شهرچه سيگه بارگنيمده مينينگ اوزبيكستان كيلگنيمني بيلگن آدملر بير التماس ني تكرارلشردي.
“التماس، تاكشكيندگه قيتيب بارسنگيز، كريموف باباگه ايتينگ، بيز طرفگه هم اوزبيكستان تيلي كنللريني كيلتيرسينلر. منه مزارشربف و شبرغان بيملال تاشكينت تيرميز كنللريني تماشا قيله ديلر” ـ دييشردي اولر.
“بيز هم اوزبيكچه فلم و كنسرت كورگيميز كيله دي. اما بو ييرده فقط توركمنستان كنللري و كون بويي توركمن جمهور رييسي ني كورستيب ياته ديگن تيلي كنللريدن زيريك ديك. اوزبيكستان تيلي كنللريني ايسته يميز.”.
ايريم عايله لر اوز فرزندلريگه تعليم بريش آرقه لي جمعيتده اوزبيكلر موقعي ني كورستيش ممكن، ديگن فكرگه كيلماقده لر.
توغري حاضر معيين ضيالي صنف وكيللري و اوته يوقسيل مردكارلر پايتختگه آمد يا رزق ايستب كوچيب كيليشماقده. اما اوزبيكلرنينگ اوتراق طبيعتي اولرني اوز منطقه لريدن اوزاقده داييمي يشب قاليشلريگه ايزن بيره ويره مه يدي.
بو هم اوزبيكستان، هم افغانستان گه خاص خصوصيت.

افغانستان بيرته، اوزبيكستان بيرته…
افغانستان ده اوزبيكلر موضعي سيكين آسته آشيب باره ياتگني كوزگه تشلنه دي و بو سونگگي اون ييلليك اوزگريشلري مسوولي دير.
بيراق بو مملكتده برچه گه هم خوش ياقمه يديگن حالت ايمس.
“اوزبيكلر اصليده روسلردن قاچيب افغانستان گه كيلب قاليشگن” ـ ديگندي بير پشتون تنيشيم بو ملت نينگ كيلگيندي ايكنليگيگه اشاره قيلگنديك…
بو گپده هم بير مونچه جان بار دير، ليكن حقيقت شول كه، بو زمينده ازلدن اوزبيكلر يشب كيليشگن و اوز وقتيده گي حكمرانلر عينآ حاضرگي اوزبيكلرنينگ آته ـ بابالري دير.
بابرني سمرقند دن كيلگن دييشه دي. ليكن بو زمينده عليشير نوايي كينديك قاني تامگن، حسين بايقرا حكم سورگن. غزنوي لر و كوشانلر سلطنتلري هر وقت افغانستان ني هم اوز ايچيگه آلگن.
شو جهت دن آلگنده، اوزبيكلر اوز تاريخي ايلديزلريني يعني مملكتده كوريشه دي.
قانون شناس و حقوق دان سلامت عظيمي كبي بيليملي و فعال اوزبيك عياللري هم كوپه يماقده.
اولرده بولگينچيليك كيفيتلري يوق. فقطگينه اوز حق ـ حقوقلريني كوچه يتيريش نيتيده. افغانستان فدرال دولت بوليشي كيره ك، ديب ايته ديگن اوزبيكلر كوپ.
تيرميز دن مزارشريف گه اوزبيكستان تيمر يول ياتقيزرايكن، ايلك گلده سويونگنلر اوزبيكلر ايدي.
اوزبيكستان نه فقط مدني، بلكه اقتصادي معناده هم كيريب كيلماقده. اورته ده علاقه لر كوچه يه دي و افغانستان حكومتي بيز اوزبيكلرني كوپراق حرمت قيله باشله يدي، ديگنلر كوپچيليك ايدي.
اكثريت اوچون اوزبيكستان آته يورت و اورته ميز ده شونده ي مملكت تورگنيدن فخرلنه ميز، دييشه دي. بيراق اوز موقعي و اورينلريني عينآ افغانستان ده تاپيشني ايسته يديلر.
“طالبان دوريده اوزبيكستان دن مجاهد و جنگريلر قاچيب كيليشگندي” ـ ديب ايسله يدي محلي لوازملرده ايشله گن بلخ ليك ضيالي ـ “اولر كيليب، اوزبيكستان دن دستك ايستشدي، اما عوام خلق هم، بيزده گي اوزبيك ييتكچيلري هم اولرني رد ايتديك. چونكه اولر اوزبيكستانگه قرشي ايكنلر”.
“بيز بير گپني ايتديك: افغانستان اوزبيكلري اوزبيك نينگ يگانه دولتي بولگن اوزبيكستان گه قرشي باريشمه يدي. بير اوچون بير افغانستان بار بولسه، ينه بير اوزبيكستان بار!”