جنگ لیبی؛ ؟
- مگدی عبدالهادی
- تحلیلگر مسائل مصر، بی‌‌بی‌سی
۳۰ مرداد ۱۳۹۹ – ۲۰ اوت ۲۰۲۰، ۰۹:۰۸ GMT
تصور کنید که خانه کناری آتش گرفته است و آتشنشانی هم برای جلوگیری از فاجعه‌ای که می‌رود شما و خانواده‌اتان را گرفتار کند وجود ندارد.
مصر از وقتی که حکومت سرهنگ معمر قذافی در سال ۲۰۱۱ سرنگون شد چنین نگاهی به لیبی داشته است.
کارآمدی نهادهای حکومتی لیبی تقریبا صفر است، ارتش متحد و نیروهای امنیتی قابل توجهی ندارد و، از همه مهمتر، در امتداد ۱۱۰۰ کیلومتر مرز مشترک پرمنفذی که با مصر دارد حتی یک مرزبان نیز مستقر نکرده است. لیبی در عین حال پر از اسلحه است.
- ترکیه در لیبی به دنبال چیست؟
- ‘این ترکیه، ترکیه قدیم نیست’؛ چرخش در سیاست خارجی ترکیه
- چه شد که لیبی به این روز افتاد؟
عدم توافق لیبیایی‌ها بر سر آینده این کشور، رشد انواع و اقسام گروه‌های مسلح، و باز شدن پای جهادی‌هایی که می‌خواهند در لیبی و دیگر نقاط حکومت اسلامی بر پا کنند به این کشور، به معنی عبور آتش از دیوار همسایه بود.
مصر که در سال ۲۰۱۳ محمد مرسی، رئیس‌جمهور اسلام‌گرای خود، را برکنار کرده و به همراه باقی رهبران اخوان المسلمین به زندان انداخته بود، به هدف اصلی تبدیل شد:
- در ژوئن ۲۰۱۴، قاچاقچی‌ها ۶ مرزبان مصری را کشتند.
- در سال ۲۰۱۷، گروهی از جهادی‌ها وارد خاک مصر شدند و با حمله به یک پاسگاه ۱۶ سرباز را به قتل رساندند و ۱۳ سرباز دیگر را نیز مجروح کردند.
- در داخل لیبی به کارگران مصری حمله شد – در سال ۲۰۱۵، اعضای داعش ۲۱ مسیحی مصری را گروگان گرفتند و ظاهرا به خاطر تلافی برکناری آقای مرسی از قدرت سر بریدند.
لیبی بعد از قذافی به سرعت گرفتار شکافی شد که سیاست را در کل خاورمیانه و شمال آفریقا دوقطبی و فلج کرده است.
یک طرف این شکاف طرفداران اسلام سیاسی، مخصوصا سازمان فراملی اخوان المسلمین و شاخه‌های متعددش، ایستاده‌اند و در طرف دیگر نیروها سکولار یا شبه‌سکولار و ملیگرای سنتی.
دولت موقتی که با وساطت سازمان ملل در طرابلس مستقر شد نه توانست جنگجویان را خلع سلاح کند و نه به هدف اصلی خود یعنی آشتی ملی رسید.
ترکیه، نقطه عطف
با تقسیم لیبی به دو بخش و تسلط اسلام‌گرایان در غرب و ضداسلام‌گرایان در شرق، مصر که اخوان المسلمین را سازمانی تروریستی اعلام کرده بود در اقدامی طبیعی تصمیم گرفت که از مردی حمایت کند که علیه اسلام‌گرایان در لیبی اعلام جنگ کرده بود؛ ژنرال خلیفه حفتر.
او توانسته بود بنغازی و دیگر مراکز مهم شهری در شرق و جنوب لیبی را از اسلام‌گرایان پس بگیرد و آن‌ها را بیرون کند.
- تحولات لیبی؛ ژنرال حفتر در چه موقعیتی است؟
- هشدار رئیس جمهور مصر از احتمال مداخله نظامی در لیبی در حمایت از ژنرال حفتر
در شش سال گذشته، هدف اصلی مصر محدود نگه داشتن آتش به درون مرزهای لیبی از طریق حمایت پنهان از ژنرال حفتر بوده است.
اما سال گذشته ترکیه، بزرگترین حامی اسلام سیاسی در منطقه، تصمیم گرفت برای حمایت از دولت مورد تایید سازمان ملل وارد عمل شود و به این ترتیب ورق برگشت.
حمایت‌های نظامی و فنی ترکیه به این دولت کمک کرد تا در نهایت مانع پیشروی نیروهای ژنرال حفتر و سقوط طرابلس شود.
دولت مستقر در طرابلس که از این پیروزی‌ها دلگرم شده بود عهد کرد که باقی کشور را نیز فتح کند و ژنرال حفتر را شکست دهد.
گزارش‌های نگران‌کننده‌ای از انتقال هزاران جهادی و مزدور سوری توسط ترکیه به طرابلس و ایجاد پایگاه در غرب لیبی به گوش می‌رسد، و مصر به این نتیجه رسید که باید واکنش نشان دهد.
عبدالفتاح سیسی، رئیس‌جمهوری مصر، بعد از بازدید از نیروهای زرهی و راکت‌انداز، و تماشای نمایش نیروی هوایی به همراه فرماندهان ارشد نظامی در پایگاهی نزدیک مرز لیبی در ماه ژوئن خبر از تصمیمات مهمی داد.
خط قرمز
او که موضع پان‌عربی گرفته بود گفت که روابط تاریخی مردم مصر و لیبی به قاهره اجازه می‌دهد تا برای دفاع از منافع ملی دو کشور علیه “نقشه‌های خارجی” دست به مداخله بزند.
او هیچ اشاره مستقیمی به ترکیه نکرد، اما برای همه روشن بود که منظور او چیست. این حرف‌ها تشویق گروهی از رهبران قبایل لیبی را که در سالن حضور داشتند به همراه داشت.
او به این ترتیب خط قرمز مصر را مشخص کرد؛ از سرت در ساحل مدیترانه تا پایگاه هوایی جفره در مرکز لیبی. او گفت که هرگونه تلاش برای عبور از این خط توسط جنگجویان وفادار به دولت طرابلس اقدامی مستقیم علیه امنیت ملی تلقی خواهد شد.
چند روز بعد، مجلس مصر نیز با تصویب قانونی به رئیس‌جمهور که فرمانده کل نیروهای مسلح نیز است اجازه داد تا به صلاح‌دید خود دست به اقدام نظامی بزند.
دولت طرابلس نیز به این تهدید آقای سیسی واکنشی خشمگین نشان داد و آن را “اعلام جنگ” توصیف کرد.
آیا این تهدیدی جدی است یا صرفا عرض اندام؟
ناظران خارجی خیلی سریع درباره ارتش مصر و توانایی‌هایش ابراز تردید کردند، اما در داخل مصر گفت‌وگوی عمومی درباره ارتش و عملکردش موکدا ممنوع است.
رسانه‌های محلی با تمجید از رئیس‌جمهوری گفتند که ارتش مصر یکی از قویترین‌ها در دنیا است و آن را با ارتش ترکیه مقایسه کردند، و طبق معمول سخنان تندی درباره رجب طیب اردوغان و “دست‌نشانده‌هایش” در طرابلس به زبان آوردند.
دشواری عظیم
با این حال، صداهای معتدل محدودی خواستار احتیاط بیشتر شده‌اند، چرا که احتمال گرفتار شدن مصر در باتلاق لیبی آن‌ها را نگران می‌کند.
این فرض که ارتش مصر علاقه چندانی به دخالت ندارد کاملا منطقی است، مخصوصا که درگیری نهایی قطعا در نواحی مرکزی لیبی رخ خواهد داد و خطوط تدارکاتی چنین عملیاتی بسیار طولانی خواهد بود.
نگرانی دیگر این است که دخالت شاید در ابتدا هدفمند و دقیق باشد، اما خیلی سریع می‌تواند به مردابی نظامی در جنگ داخلی بی‌پایان لیبی تبدیل شود.
ناظران در عین حال به این مساله اشاره می‌کنند که آخرین تجربه جنگی ارتش مصر به جنگ با اسرائیل در صحرای سینا و کرانه کانال سوئز در سال ۱۹۷۳ بازمی‌گردد و در درگیری‌های اخیر خود با جنگجویان اسلام‌گرا در صحرای سینا چندان موفق عمل نکرده است.
جنگ در بیابان‌های لیبی بین یک ارتش منظم و گروه‌های مسلح گوناگون شاید از آن هم سختتر باشد. با این حال، مصر که خط قرمز خود را کشیده است و موضع خود را اعلام کرده است حالا باید دست به انتخابی بسیار دشوار بزند:
- پیش‌دستی کند و با اقدامی سریع مانع از سقوط جفره و سرت شود، کاری که خود ممکن است سرآغاز جنگی شود که تهدید به دخالت صرفا برای جلوگیری از بروزش بود.
- یا منتظر بماند تا طرف مقابل از خط قرمز عبور کند، تاخیری که شاید برای مصر و متحدانش در لیبی فاجعه‌بار باشد.
