هرات علیشیر نوایی تولد تاپگن یورت تورک تیلی رونقی بولگن اولکه

عبدالله تاشقین، سویدن 7 دسمبر 2012

هرات علیشیر نوایی تولد تاپگن یورت تورک تیلی رونقی بولگن اولکه اید1 billede · Updated for 7 år sidenهرات علیشیر نوایی تولد تاپگن یورت تورک تیلی رونقی بولگن اولکه ایدی! اون بیشینچی عصر جهان معنویتِ نینگ سیماسی امیرالکلام نظام الدین علیشیر نوایی (844 هجری) ییل رمضان آیی نینگ 17 نچی کونی (1441 میلادی 9 فبروری آیی) گه مطابق هرات ده توغیله دی. هرات شهری اون بیشینچی عصر بیرینچی یریمیده صاحب قران امیر تیمور اساس سالگن اولوغ سلطنت نینگ ایکّینچی پایتختی تیمور نینگ کنجه اوغلی شاهرخ میرزا نینگ قول آستیده گی آباد منزل لردن بیری ایدی. علیشیر نوایی یتوک متفکر شاعر، سیاستچی، دولت اربابی، معنویت و معرفت ترقیاتی و رونقی گه اولکن حصه قوشکن داهی دولت یومیش لری بیلن بند بولیشگه قره می جوده کوپ قیمتلی ادبی، تاریخی اثرلر یازیب قالدیره دی. اول ذات آنه تیلی تورکی تیل نینگ رونقی اوچون جوده کتته خدمت کورستکن عالی جناب انسان ایدی. بوتون کوچ قدرتی، صلاحیتی بیلن وطن آبادلیگی و ترقیاتی گه بغیشله یدی، اوزی اوسکن یورتگه مهر قویه دی. شو بیلن بیرگه هرات ده آبادان لشتریش ایش لریگه قیزغین اعتبار بیریب، کورکم، شینم، یشیل یورتگه ایلنتره دی. تاریخدن معلوم دیرکیم هرات شهری بویوک توران زمین اولکه لریدن بیری بولیب جنوبی تُرکستان نامی بیلن ایتلیب کیلگن یورت حسابلنه دی. اوشبو یورت ده توغیلیب اوتگن علیشیر نوایی بوتون کوچ غیرتی، قدرتی بیلن هرات شهرینی دنیا مدنیتی نی اوچاغیگه ایلنتیره دی. شو بیلن بیر گه اون بیشینچی عصر ده شرق رنسانسی نامیگه سزاوار بولیب شهرت قازانگن شهر ده تورت یوز دن آرتیق مدرسه، خانقاه، مناره، رباط، خشت کوبریک بنأ انشاآت لر مکانیگه ایلنگن شهر، هلی گچه اوز آبده و یادگارلیک لری بیلن یونیسکو نینگ روی خطی گه کریتیلگن شهر قطاریده توره دی. ولی افسوس لر بولسین کیم تیموری لر سلاله سی قورگن بنأ، مدرسه، مناره، گُنبد، مقبره، کتب خانه، خانقاه و انشاآت لر تاریخ زرورق لریده یازیب قالدیریلگن تاریخ حقیقت لری دنیا خلق آرأ جماعت چیلیگی آلدیده هم یارقین معلوم بولسه ده، اما یاوز نیتلی کمیسه لر بوندای حقیقت لردن انکار قیلیشگه اینتیله دیلر. بعضی بیر مملکت لر نینگ، ایچی قاره، غله موس، یوندی خور، مله ی لری تمانیدن بوندای حقیقت لردن انکار ایتیش مقصد ده تورکی ملت نینگ قالدیرگن بای مدنیت لرینی اوزلرینی اویدیرمه ساخته حجت لری بیلن قلبکی لشتریب کورستیشگه حرکت قیله دیلر. مثلاً هرات شهریده گی تیموری لر یادگارلیک لرینی ایران ساسانی لر مدنیت لریگه باغلیق دیگن دعوا لرنی ایلگری سوریب ناتوغری تلقین قیله باشله یدیلر. اما اولر نی ادعالرینی چپیگه چقیب باره یاتکن لری دنیا جماعت چیلیگی آلدیده آشکارا بولیب، قاله ویرسه اوزلری تاریخنی بوزیب کورسه تیشگه اینتیلگن کوچلر اساس سیز اویدیرمه تاریخ لریدن بی خبر باشقه لر آرتیدن تاش آتیب یورگن لری کون سین آچیلیب باره دی. چونکی تیموری لر دوریدن قالگن یادگارلیکلر دنیا مدنیت لری نینگ اوچاغی صفتیده یونیسکو تشکیلاتی ده گی قیزیل کتابیده قید ایتیلگن اولکن یادگارلیک لر جمله سیگه کیره دی. تیموری لر سلاله سی تمانیدن بنا ایتیلگن مدنی بایلیک لریمیز، سمرقند و بخارا، هرات، کابل، هندوستان گه قدر چوزیلگن منطقه ده موجود بولیب اوز اثباتینی تاپگن. تاریخی یادگارلیک لر تا شو کونگه قدر جهان سیاح و تماشابین لرینی لال قالدیریب کیله دی. و شو بیلن بیرگه ایتیش جایز بولسه، علیشیر نوایی دوریده گی اولکن مدنیت، علم و فن ساحه لریده گی سان- سناق سیز یوتوق لری یو، وطن آبادلیگی اوچون قیلگن ایش لری حقیده قلم تبره تر ایکن میز، وطنیمیز نینگ اوتمیش زمانلر ده تینچ مصفا حیاتی، انسانی فضیلت لرگه ایگه بولگن یورت سیماسی تصویر لنه دی. علیشیر نوایی حقیقی جان کویر، یورت پرور، وطن آبادلیگی اوچون قیغورگن انسان بولگن. بوتون مال و ملک، بایلیک لرینی علم و فن ترقیاتی یولیگه صرف له گن، برچه ملت و ایلت لر نینگ تینگ حقوق لیکده یشه ش، ریال معنوی حیات یره تیش اوچون ایزگو عملی ایش لر قیلگن. او زمانه سیده عدالت پرورلیک غایه لرینی ایلگری سوریب برچه ملت و ایلت لرنی اوز أرا ایناق بولیب یشه ش لریگه چارله گن انسان بولگن. عدالت سیزلیک، قشاق لیک و برچه بی عدالت لیک لرگه قرشی ایاوسیز کوره شکن، کمبغل و یتیم لرنی باشینی سیله گن، برچه انسان لرنی تینگ حقوق لی، تینچ تا تو حیات قوریشگه اونده گن انسان ایدی. اوشبو ییر ده اولوغ علیشیر نوایی نینگ حیاتیده گی عالم الشمول عالی جناب لیک فضیلت لریدن ایسلش و یاد ایتیش یاش نوقران یگیت قیزلریمیز اوچون نهایت اونوملی دیب بیله من، بلکه اولوغ نوایی نینگ ایزگو عملی ایش لری دنیا بُرچک لریده یشه ب تورگن برچه وطنداش لریمیز اوغیل و قیزلر نی حس تویغو لرینی اویغاتیش اولرنی وطن تویغو لرینی آشیریشده خدمت قیله دی دیب، بیله میز. چونکی وطنیمیز ده کیچه یاتکن نا قرارلیک لر انسان حیاتیگه خوف سالوچی حادثه و واقعه لر دوام ایتیلیشی، یورتیمیز نی ویرانه گه ایلنتریب باره یاتکن ماجرا و واقعه لر سبب لری اولکه میز ده یککه حاکمیت، زوره وانلیک، قشاق لیک، ایش سیز لیک افغانستان ده گی ملت و ایلت لر آرا ایریمه چیلیک لر باعث کون سین نا قرارلیک لرگه توس لنیب باره یاتکن سبب لر طفیلی انسان لر حیاتی خوف آستیگه قالماقده لیگی آشیب باریشی بیزلرنی بیر دم لیک، بیر یاقه دن باش چیقریب اتحاد و اتفاق گه چارله یدی. قچانکی بیزلر اوزلیک نی انگلب اهل بولیب یشه مه سک، ایرته گه توشکونلیک گه توشیب قاله میز. شو باعث فرصت دن فایده لنیب، برچه تورک ملتی گه منسوب و باشقه یار ایناغه لریمیز، دوست و قرینداش اورغ لری بیلن ایناق لیکده بولیب برچه ایرمه چیلیک لرگه چیک قوییب بیرلشیلیک، «ایریلگن نی بوری ییر» دیدیلر. غفلت ده قالر ایکن میز و باشقه تماندن دنیا ده گی گلا بال و گلا بالیزم جریانلری آقیمی هم دنیا حماعت چیلیگی گه اوز تأثیرینی اوتکزیب کیلماقده، حتی انسان لرنی برچه ساحه لرینی اوز ایچیگه قمره ب آلیب. انسان لرینی تیل عرف و عادت اُدوم تورمیش طرز لریگه تأثیر اوتکزیب کیلماقده لیگی برچه لرمیز گه معلوم دیر. بیرینچی دن آنه تیلیمیز گه اعتبار بیر مه سک یو قالیب، کیتش لری اوتمیش زمانلردن کوره خوف لی بولیشی ممکن دیدیلر. علمی تحقیقاتچی عالم لریمیز تمانیدن آلیب باریلگن معلومات لردن عیان بوله دی. سوز آخریده علیشیر نوایی نینگ تیل گه بیرگن اعتبار لرینی نظرگه آلگن حالده عمل قیله یلیک دیب بیله من؛ – تیل گه اعتبار، ایلگه اعتبار. – تیل بو چمن نینگ ورقی لاله سی *** سوز دُر لریدن تولیبان تاله سی. – نی تاتلی شعر یـازیب ایلـگی تیلینی یشه تکن قیلور لر آتیگه تاجیک و تُرک فـــخـر ایــلــه نـــاز «علیشیر نوایی»دن نمونه تورکی تیل اون بیشینچی عصر ده تـُرکستان و خراسان ده اینگ رواجلنگن تیل بولیب سلطان حسین بایقرا زمانیده اول ذات نینگ فرمانی گه موافق قانونی حجت لر، نثری اثر لر، تاریخی قولیازمه لر و تشقی اولکه لر گه یوباریله دیگن یارلیق و تکلیف نامه لر تورکی تیلده یوریتیلگن لیگی نی تاریخچی لریمیز تصدیق له یدیلر. حاضرگی افغانستان ده ازلدن تورکی خلق لر نینگ اوچاغی بولیب کیلگن حدود حسابلنه دی. علیشیر نوایی دولت اربابی، سیاست چی بولیشیدن قطی نظر تورک تیلی نینگ رونقی و رواجیگه اولکن حصه قوشکن اولوغ شاعر و متفکر ایدی. یورت آبادانچیلیگی و فراوان لیگی اوچون بوتون کوچ غیرتی بیلن علم و فن و مدنی حیات بر پا ایتیشده جان کویر انسان بولگن، او زمانه سیده بر پا ایتگن قوریلش و بنالر حاضرگی دور گه چه هرات شهریده قد کوتریب تورگن لیگی و شهر نینگ کورکم بنا لر و مقبره لری بیلن حاضرگی افغانستان ده هم باشقه شهر لریدن اجره لیب توره دی. هرات شهرینی تیموری دوری مدنیت لریدن قالگن یادگار لری یونیسکو اداره سی نینگ اعتبارینی اوزیگه جلب ایتیب تورگن لیگی بونگه دلالت بیره دی. هرات شهریده بنا ایتلگن یادگارلیک لر حاضریگه قدر سقلنیب قالگن مناره، مدرسه، مقبره بنا لری علیشیر نوایی او نینگ زمانداش لری تمانیدن قوریلیب قالدیریلگن اولکن یادگارلیک لر سمرقند ده تیموری لر دوریده گی معمارچیلیک اسلوبی قوریش لریگه ماس بولیب، کاشی کارلیک نقش و نگارلری بویوک نقاش کمال الدین بهزاد یره تکن میناتور کارلیک نقش لری بیلن یره تیلگن لیگی هرات شهری ده گی گُنبد و مناره لر، مدرسه مسجدلر و مقبره لرنی کورکم چیرایلیگی بیلن اجره لیب توره دی. هرات شهری نینگ کورینیش حالتی اون بیشینچی عصر ده تیموری لر اولادی تمانیدن بنا ایتلگن یادگار لیک لری بیلن تانیلیب کیله دی. اما بعضی بیر متعصب کیشی لر اوشبو یادگار لیک لرنی ایران پادشاه لری ساسانی لر تمانیدن یره تیلگن دیب کورسه ته دیلر. بوندای ناتوغری اویدیرمه تاریخ یازوچیلرنی افغانستان ده گی رادیو و تلویزیون ارقه لی کورستوگه قوییب تیسکری تلقین قیلیب باره دیلر. اما تاریخچی لریمیز تمانیدن قتتیق تنقیدلریگه اوچره ب اولرنی ادعالرینی رد ایتیب قاره له یدیلر. بوندای غله موس غرض آلود انسان لر اولکه میز ده هر دایم تورک لرگه قرمه – قرشی سوزلری بیلن اوزلرینی رسوا قیلیب کورسه ته دیلر و شو بیلن ایتیش جایز بولسه، وطنمیز تاریخی چیت ایل مملکت لرده یازیلیب باره یاتکن تاریخ نویس عالم لر تمانیدن آچیق لنیب بارماقده. تاریخ حقیقت لری تورکم اساسیده یازیلگن یونیسکو اداره سی نینگ بولیم لریده اورته آسیا تاریخی ده گی حقیقت لر کورستیلگن ایدی. عبدالله تاشقین، سویدن 7 دسمبر 2012