Sh Juzjany
2 d. ·
ایرکین واحدوف
ـــــــــــــــــــــــــ
اوزبیک ملی حماسی شاعری
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مین اوزبیکستان خلق شاعری ایرکین واحدوف بیلن موندن تقریبا 40 ییل آلدین تانیش ایدیم. دوستیمیز مرحوم دوکتور عارف عثمانوف بیزلرنینگ علاقه میزنی تامینلب بعضا احتیاطکارلیک بیلن اونینگ و باشقه ادیبلراثرلرینی کیلتیریب تورردی. تیمیر دیوار آرقه سیده سقلنه یاتگن شورالردیاریگه باریش و او ییردن کتاب کیلتیریش هرکیمگه هم میسر بوله بیرمسدی.
1978 ییل رسمی سفریمده، مرحوم شرف رشیدوف بیلن اوچره شیش بختیگه میسر بولگن بولسک هم، تورلی بهانه لر بیلن ایرکین واحدوف و اوزبیکستان خلق شاعری رحمتلی زلفیه خانم بیلن ملاقات قیلیشیمیزگه امکان بیرمدیلر.
زمان اوتیب 1991 ییل بیرگروه افغانستانلیک اوزبیک ضیالیلری بیلن مستقل اوزبیک دولتی تکلیفیگه بناأ «تورکستانلیکلر نینگ بیرینچی فارومی – قورولتایی» گه اشتراک ایتیش اوچون تاشکینت گه باردیک. اوشنده مین بیرینچی مرته غیابی دوستیم ایرکین اکه بیلن اوچره شیش امکانیگه ایگه بولدیم. اوشنده واحدوف وزیرلر شوراسی ترکیبیده تیل و ادبیات کمیسیونی رئیسی صفتیده، ایش آلیب بارردی.
مین کوپراق مدت تاشکینتده قالیب، او کیشی آرقه لی مرحوم آزاد شرف الدینوف، مرحوم اوتکیر هاشموف، رحمتلی اکادمیسین مظفر خیرالله یف و اوزبیکستان نینگ باشقه بیر قطار عالم، شاعر و ادیبلری بیلن تانیشیب آلدیم. نیچه ییلدن کیین تاشکینتده 18 ییل لیک اقامت و خدمتیم دوامیده هردایم ایرکین اکه بیلن اوچره شیب، فکر المه شیب تورردیک.
2016 ییل ایرکین واحدوف نینگ توغیلگن کونی، اوزبیکستان نینگ ییریک علمی و ادبی شخصیتلری اشتراکیده بیرعلمی ادبی محفل آرقه لی نشانلندی. مین هم تکلیف قیلینگن ایدیم، لیکن قندای دیر بیر معذرت سببلی اشتراک ایتالمی عذریمنی دوستیمیز حرمتلی دوکتور حمیدالله بالته بایف آرقه لی ایرکین اکه گه ییتوشتیرگن ایدیم. انجمنده اوقیلگن مقاله لر فیلالوژی فنلری دوکتوری، پروفیسور حمیدالله بالته بایف تامانیدن نشرگه تییارلنیب «سوز سحری» ناملی توپلمده نشرایتیلگن ایدی. مجموعه ده 1996 ییل «ملی تیکله نیش» گزیته سیده باسیلگن «ایرکین زمان شاعری» سرلوحه لی کمینه نینگ مقاله سی هم بار. حاضر اوشه مقاله نی بیر آز تحریر و قوشیمچه لر بیلن حضورینگیزگه تقدیم ایتماقچیمن. عزیز دوستلردن مقاله نی اوقیب فکربیلدیریشلرینی کوته من.
———————————————–
ایرکین واحدوف ایللیگینچی ییللردن اؤزبیک شعریتی کؤکیده پارلب تورگن یولدوزلردن بیری حسابلنه دی، اونینگ ایجادی یوکسک انسانی فکرلر، ایرکینلیک و عدالت گه اینتیشلیش تویغولری، جوده نفیس لیریک تخیل و تصورلر،ایزگولیک و گؤزل لیککه مشتاقلیک غایه لری بیلن یؤغیریلگن.
صاحبقران امیر تیمورحمایه سیده سمرقند شهریده حیات کیچیریب، تورلی فنلر جمله دن «معانی » علمیده منگو و برحیات اثرلر یازیب قالدیرگن تورکی علامه سعدالدین تفتازانی (14عصر) اؤزی نینگ اثرلریده «انبساط» و «انقباض» گه سبب بؤلیش، یعنی اوقوچینی قوانتیریب اونگه نشاط بغیشلش، یا که اونی قیغو و غم گه سالیش، شعر نینگ اساسی خصوصیتلریدن دیب تأکید لگن ایدی. اونگه کؤره وزن و قافیه لی سؤزده، تخیل و تصور ایشیتوچیده «انبساط وانقباض» توغدیره آلمسه، یعنی اونینگ قلبیده خرسندچیلیک تویغولری یاکه غم، قیغو ومحزونلیک حسیاتینی اویغاته آلمسه، بونده ی سؤزنی شعر حسابلش ممکن ایمس. بونده ی وزن و قافیه لی سؤزلر فقط «نظم» یاکه«منظوم» سؤزدن عبارت بؤله دی. علامه اقبال تعبیری بیلن ایتگنده:
حق اگر سوزی ندارد حکمت است
شعر میگردد چو سوز ازدل گرفت
(کونگلنی کویدیرمگن حق سوزی، حکمتدن عبارت. سوز، کونگلنی کویدیرگن صورتده گینه، شعر گه ایلنه دی).
ایرکین واحدوف شعریتیده اوشبو خصوصیت کوچلی درجه ده موجود بؤلیب شاعرگه اؤز قلبیده گی کیچینمه لرنی تام معناده باشقه لر قلبی گه اؤتکزیش امکانیتینی بیره دی. ایرکین شعرلری نینگ کینگ کؤلمده ترقه لیب اؤقووچیلرگه منظور بؤلگن حالده، اولر تامانیدن نهایتده اخلاص و صمیمیت بیلن کوتیب آلینیشی نینگ سببی هم شونده بؤلسه کیرک.
ایرکین زمان شاعری:
ـــــــــــــــــــــــــــــــــ
ایرکین واحدوف زمان شاعری. او هر دائم دور طلبی ، حیات ایستکلری، وقت ضرورتینی سیزیب، کؤپینچه باشقه لر کؤزیدن اؤزینی یشیریب توره دیگن نرسه لرنی هم کؤره آله دی. شو جهتدن هم او یره تگن اثرلر، اوز ایلغار فکرلری و حیاتیلیگی بیلن اؤقووچیلرده مللی غایه لرنی اویغاتیش اوچون بیر مؤثر تورتکی صفتیده خدمت قیلیب کیلدی و همان خدمت قیلماقده.
اؤزبیکستان مستقللیگی، ایرکین واحدوف گه قنات بغیشله دی. او مستقللیکده اؤزبیک خلقی نینگ اینگ ایزگو، اینگ قیمتلی ارمانلریدن بیری نینگ رویابگه چیقیشینی کؤردی، ایرکینلیک، اونینگ تصوّری اوچون چیکسیز افق لرآچیب بیردی.
ایرکین واحدوف – عصیانکار شاعر. او آدملرنی منقورتلیک سرقیتلری و روحی اسارت کؤرینیشلری گه قرشی کوره شگه سفربر قیلیب، کؤنگل لرده ملی غرور و پارلاق اؤتمیشگه ایشانچ اویغاته دی.
بورگوت ایدینگ پروازی بلند،
سینده هم بار ذوالفقار، دُلدُل.
نیچون اووال موسیچه مانند،
یوره گینگده مکان توتگن قل.
کیل اویقولیک کؤزینگنی آچسین،
اؤز حالینگدن قهقه اوریب کول.
شونده ی کول که ایچینگدن قاچسین،
یوره گینگده مکان توتگن قل.
(«یخشیدور اچچیق حقیقت» مجموعه سیدن).
«اوزبیگیم» حماسی قصیده:
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
بوندن کؤپ ییللر مقدّم، اؤزبیک ملتی نینگ غروری، ملی اؤزلیگینی اؤلدیریش و اونینگ مدنی یادکارلیکلرینی یؤقاتیش گه قره تیلگن شورالر توزومی تامانیدن آلیب باریله یاتگن مستملکه چیلیک سیاستی اوج آلگن بیر پیتده، ایرکین واحدوف نینگ عروض وزنیده یازیلگن «اؤزبیگیم» ناملی حماسی شعری، تاریخ نداسی سینگری نه فقط اؤزبیکستان حدودیده، بلکه برچه اؤزبیکلر یشیدیگن اؤلکه لرده کینگ کؤلمده ینگره ب کیتدی و کؤپ ییللر حکم سوریب کیلگن آغیر سکوتنی سیندیریب، آز وقت ایچیده اؤزبیک خلقی نینگ ملی حماسه سیگه ایلندی.
اوشبو شعرنینگ قیلیچدیک اؤتکیر سؤزلری، هر بیر یاپیق کؤنگل ایشیگینی آچیب کیریش گه قادر بؤلگن مضمونی تگیده نیمه لر یاتردی، اونینگ جاذبه لی عباره لریده قنده ی سحرلی کوچ موجود ایدی؟ هممه دن اوّل اوشبو قصیده، تاتالیتر حاکمیت گه، قیزیل مستملکه چیلر سیاستی گه قرشی، اؤزبیک خلقی نینگ اعتراضی ایدی. قصیده فطرت، عبدالـله قادری، چؤلپان، عثمان ناصرلردن کیین، استبداد دوری جریانیده، خلق بؤغزیده بؤغیلیب کیله یاتگن غضبدن توله فریادنینگ آزاد بؤلیشی ایدی. او اولوس نینگ یشیرین درد – الملری نینگ انعکاسی، حاکم تیزیم ایستکلری گه مغرور خلق نینگ رد جوابی ایدی. شونینگدیک قصیده اؤزبیک خلقی بویوک و کؤپ قیرره لی تاریخی نینگ منگولیگی، ایرکینلیک، مستقللیک که نسبتاً اؤزبیک خلقی مشتاقلیگی و انتیلیشی نینگ قطعی بیر کؤرینیشی ایدی.
اوزبیکستان خلق شاعری ایرکین واحدوف، «اوزبیگیم» عنوانلی حماسی قصیده سی بیلن نه فقط تورکی خلقلر یشیدیگن اولکه لرده، بلکه جهان ادبیاتی ساحه سیده هم توتالیتر توزوم آغیر شرایطیده بیرینچی بولیب اوزبیک ملی حماسه سینی یازگن شاعر صفتیده تن آلیندی.
قصیده آز مددت ایچیده جهان مقیاسیده اروپا و امیریکه، افغانستان، عربستان، تورکیه و باشقه اؤربیکلر یشه یدیگن یورتلرده آدملر ایچیده آغیزدن آغیزگه، قولدن قولگه اوتیب، اوندن نسخه لر کؤچیریله باشله دی، خارجی رادیولردن قیته – قیته اؤقیلدی.
مذکور قصیده استبداد دوریده بؤغیلیب اؤقیلگن بؤلسه، مستقللیک اعلان ایتیلگندن کیین ایرکین ینگره ی باشله دی و ملی غرور نشیده سیگه ایلندی.
رحمةالله ایناغموف بو حقده یازه دی: («اوزبیگیم» قصیده سی بی غبار و ساکن آسمانده توستدن گومبورلگن مامه قلدیراق ینگلیغ همه یاقنی لرزه گه کیلتیردی. ایرکن واحدوف نامینی تیز مشهور قیلیب یوباردی، تورلی دوره لر، توی – حشم لرده مکرر اجرا ایتیله دیگن قوشیق، یاد اوقیله دیگن شعرگه ایلندی).
تنیقلی تاریخچی عالم، پروفیسور حمید ضیایف یازگنیدیک ایرکین واحدوف اوشبو شعری آرقه لی عملده: ای، اوزبیگیم! سین عبرتلی دولتلر و عالم شمول اهمیتگه مالک ترقیات یرتگن خلق نینگ اولادی سن، اوز نسل – نسبینگنی، بویوک اوتمیشینگنی و قدر قیمتینگنی اونوتمه، کوزینگنی آچ! – دیب جر سالدی. بو اوشه دور اوچون آشکاره عصیانکارلیک ایدی.
