پروفیسور شرعی جوزجانی
بابرشاه باغیده:
جنوبی تورکستان ضیالیلری نینگ کابل شهریده بیرینچی ییغیلیشیدن 68 ییل اوتدی
بو ییغیلیش نینگ تشکیلاتچیسی
رحمتلی قاضی عبدالعزیز ضیا سلطانی ایدی
حرمتلی دوستلر، اوشبو مقاله نیچه ییل مقدم نشر بولگن بولسه هم، مین اونی بیر آز تولدیریب، جنوبی تورکستان ضیالیلری تامانیدن باشلنگن ملی حرکت باشلنشی نینگ بیر کورستکیچیسی صفتیده حضورینگیزگه تقدیم ایتماقده من. ایتیشیم کیرک که رحمتلی قاضی عبدالعزیز ضیا سلطانی بو ییغیلیش نینگ اساسی تشکیلاتچیسی ایدی. مقاله نی اونینگ خاطره سیگه بغیشلیمیز.
پغمانده گی «مدرسهٔ علوم شرعیه» گه اوقیگنی کیلگنیمدن ایککی ییلدن کوپراق مدت اوتردی. توققیزینچی صنفده ایدیم. میمنه لیک مرحوم قربان نیاز مرید نهایت یقین دوست و سِرداشیم ایدی. شونینگدیک بهسوددن کیلگن ضامنعلی بهسودی، محراب علی و محمد ناصر صنفداشلریم و صمیمی اورتاقلریم ایدیلر. کوپینچه بیرجایده یورردیک. اوشه ییلی (1331 ییل) 7نچی صنفده قبول بولگن ینگی بیر ییگیت بیلن تنیشدیک. او هم هزاره جات بهسودیدن، آتی محمد اسماعیل وتخلصی مبلغ ایدی. شو یوسینده مین بیرینچی مرته کیلگوسی صمیمی دوستیم شهید محمد اسماعیل مبلغ بیلن آشنابولدیم.
زمان اوتیشی بیلن تورکستاندن کابلگه اوقیگنی کیلگن ضیالیلرآره سیده، تبعیض و ستم گه قرشی کورش آلیب باریش اوچون فکر المه شیب، بیران چاره تاپیش ایستگی تاپیلدی. تورلی اوچره شولردن کیین بابر باغیده ییغیلیشیب بیر مجلس اوتکزیشگه قرار قیلیندی.
1331 ییلی نینگ ثور آیی جمعه کونی اوزبیک، تورکمن، ایماق و هزاره یاش ضیالیلریدن 30 دن آرتیق کیشی، اَیتیلگن عالی مقصد اوچون کابلده گی بابرشاه باغیده ییغیلیشیب، بیر مجلس اوتکزیش اوچون تصمیم آلیندی. همه نی خبرقیلیش، باغده مناسب جای تاپیش، آوقت تیارلش کبی پروگرام نینگ عملی تمانلری عبد العزیزضیا سلطانی و مرحوم رفیق عنبر ذمه سیگه یوکلنگن ایدی.
جمعه کونی ایرته لب، آدملر باغقه کیرمسدن توریب بابر باغی نینگ مرمر مسجدی بیش اون کیشی تمانیدن تصرف قیلینیب اونده کمپل و گلمچه لر توشلگن ایدی. بیر ایککی ساعت ایچیده، بابرباغی، دم آلیش اوچون کیلگن آدملر بیلن تولیب تاشیب ، مسجد اطرافیده هم عایله لر جای آلدیلر. باغنی نظارت قیلیش اوچون پولیسلر سانی کوپیدی. بیز نیمه قیلیشیمیزنی بیلمی حیران قالدیک. ساعت 12 لرگه ییتیب بارگن ایدی. بعضیلر اولتیریشنی بشقه بیر کونگه قالدیریلیک دیگن فکرنی هم اورته گه تشله دیلر، لیکن کوپچیلیک هر حالده جلسه نی اوتکزیش ضرورلیگینی تآکیدلب توردی.
شو پیت بیردنیگه چقماق چاقیلیب مامه قلدیراق گومبیرلب کیتتی، کیتیدن شونداق بیر یاغمیر قویه باشله دی که برچه نی سراسیمه گه سالدی و توختاوسیز دوام ایتدی. آدملر محبورا ایدیش و توشکلرینی ییغیشتیریب، قاچه قاچ باشلندی. بیرساعت ایچیده باغده تفریح اوچون کیلگن کیشیلر و پولیسلردن هیچ کیم قالمه دی.
بیزلراوچون بو بیر آلتین شانس ایدی. بعضیلر بابر حضرتلری روحی بیزلرگه یاردم بیردی دیدیلر. یاغمیردن بیز کورگن ضرر شو بولدی که ضیا سلطانی دمله گن پلاونینگ تگی بیر آز کویگن ایدی.
مرحوم داکتر برنا قیسی بیر مجبوریت سببلی کیلالمگن ایدی. جلسه نی آلیب باریش ایشی رحمتلی محمد عظیم منشی زاده (کیین داکتر رضازاده) گه تاپشیریلدی.
جلسه اعضالری نینگ کوپچیلیگی سوزگه چیقیب تورکستان خلقی نینگ اچینرلی احوالینی بیان قیلیب دیدیلر: دولت حمایه سیده تورکستانگه یوباریلگن ناقلین نینگ ظلم و تعدی سی محلی خلق یعنی اوزبیک وتورکمنلرگه قرشی کون سایین آشیب بارماقده، اولر خلقیمیزنینگ مال و ملکینی زوروانلیک بیلن تارتیب آلیب اوزلرینی باسیم و ستم آستیده سقله ماقده لر، سرحددن کیلگن سوداگرلر بیچاره دهقانلرنی سودخورلیک یولیدن قرضدار قیلیب، بار و یوغینی ایگللب آلماقده لر. حاکملر و قاضیلرهم اولرنی حمایه قیلیب، تجاوزلریگه قانونی توس بیرماقده لر.
شمال ولایتلری نینگ تورلی شهرلریدن کیلگن اوزبیک و تورکمن و ایماق ضیالیلری، اوز منطقه لریده یوز بیره یاتگن ظلم و اجحاف حقیده معلومات بیریب، دولت نینگ بو غیر عادلانه سیاستینی قاره له دیلر.
بعضیلر شو مناسبت بیلن یازگن شعرلرینی اوقیدیلر. مین هم سوزگه چیقیب سرپل اسحاقزیلری نینگ غاصبلیک بیلن ایگللب آلگن مینگلب جریب زمینلری ایچیده یوزلب دهقان نینگ شرعی قباله لیک زمینلری بار، لیکن دولت اولرنی اوز حمایه سی آستیگه آلیب، هیچ کیمگه دعوا قیلیش حقینی بیرمیدی دیب گپیردیم. سونگره مسدس ژنریده یازگن بیر انقلابی شعریمنی اوقیدیم. شعرده افغانستان تورکلرینی ملی ظلم و ستمگه قرشی حرکت قیلیش غایه سی افاده لنگن ایدی. لیکن افسوس که اوشه شعر میندن یوقالگن و اوندن قوییده گی فقط بیربیت ایسیمده قالگن:
کیچه کوندوز دشمنینگ تینمی جانینگ گه قصد ایتر
تورکلیک نینگ قانی نی بولدی که جوش اورمی کیتر
مرحوم عنبر و باشقه لرهم شعر اوقیدیلر.
جلسه نینگ آخریده بیرقطعنامه شکلیده تأکیدلندی که: ملی ستم و تبعیض گه قرشی تورکستان خلقی، بیرله شیب کورش آلیب باریشی بیر تاریخی ضرورت و زمان طلبی. بو مفکوره نی ترقتیش برچه ضیالیلریمیزنینگ ملی وجیبه سی دیر. هرکیم اوزقیشلاغی، شهری و ولایتیده اهالی نینگ سیاسی آنگینی آشیریب، بو مقدس ارمان یولیده فعالیت قیلیشی کیرک. جلسه گه اشتراک ایتگن 30 کیشی بیر آواز بیلن مذکور قرارنی تصدیقلب، اونی عملگه آشیریش اوچون سوز بیردیلر.
ــــــــــــــــــــــــــــــــ
بیرینچی قسم توگه دی
