آیا جنرال دوستم مستحق رتبه‌ی مارشالی است؟
نقیب‌الله مشفق، استاد دانشگاه دفاع ملی مارشال فهیم
خبرساز‌ترین جنرال کشور در آستانه‌ی تحقق رویای همیشه‌گی‌اش، کسب رتبه‌ی مارشالی افغانستان، است.
جنرال دوستم حدود چهار دهه است که در سنگر دفاع از تمامیت ارضی و نوامیس ملی مبارزه کرده و در کل از کیان افغانستان واحد و یک‌پارچه، به شکلی از اشکال سرسختانه دفاع می‌کند و در جبهه نخست و در خط مقابل گروه‌های طالب و داعش ایستاده‌گی کرده است. فراموش نکنیم که او هنوز هم یکی از ستون‌های نیرومند دفاعی کشور به شمار می‌رود.
طرح حکومت مشارکتی که از سوی تیم ثبات و هم‌گرایی به رهبری داکتر عبدالله عبدالله به رسانه‌ها، خصوصا برای اولین بار در روزنامه ۸صبح درز کرد، نوید از اعطای رتبه مارشالی برای جنرال دوستم می‌دهد. جنرال عبدالرشید دوستم که از جمله شخصیت‌های نام‌دار سیاسی-نظامی کشور به شمار می‌رود، از شهرت بلندی در سطح ملی و بین‌المللی برخوردار بوده و وزنه‌ی سیاسی وی و حزبش در تعاملات سیاسی غیرقابل انکار است. حضور وی در ۲۰ سال گذشته در زدوبند‌ها و رقابت‌های سیاسی در پروسه‌‌های دموکراتیک به ویژه در سه دور انتخابات ریاست جمهوری سرنوشت‌ساز و تعیین‌کننده بوده که لقب پادشاه‌ساز را از آن خود ساخته است. در این نوشته تلاش می‌شود که در گام نخست اصطلاح واژه مارشال، تاریخچه مارشال در ارتش افغانستان، تعریف علمی و اکادمیک از رتبه مارشالی، مراحل رسیدن به رتبه مارشالی، جایگاه و پیشینه امتیازات رتبه مارشالی در افغانستان را مورد بحث قرار داده و در نتیجه چرایی حمایت از مارشال شدن جنرال دوستم را به دور از هرنوع تعصب و تنگ‌نظری به بحث خواهیم گرفت. قابل ذکر و یادآوری است که من به عنوان یک افغانستانی تاجیک‌تبار هیچ‌گونه ارتباط و شناختی با جنرال دوستم و حزبش و بقیه احزاب سیاسی خوش‌بختانه ندارم و به عنوان استاد دانشگاه دفاعی و تحصیل‌یافته علوم نظامی از کشور جرمنی، به این مبحث پرداخته‌ام.
۱- پیشنه‌ی مارشال:
واژه‌ی مارشال (Marshal) در زبان انگلیسی در چندین عنوان رسمی در بخش‌های مختلف جامعه به کار رفته است. مارشال به عنوان لقبی برای اعضای مورد اعتماد دربارهای قرون وسطا در اروپا شهرت و عمومیت یافت. در طول چند قرن گذشته از این عنوان برای مراتب عالی رسمی از جمله در درجه‌های نظامی و غیرنظامی و اجرای قانون استفاده شده است.
در حال حاضر در بسیاری از کشورها، رتبه نظامی مارشالی یا گاه فیلد مارشال (Field Marshal) بالاترین رتبه ارتش و بالاتر از جنرال چهارستاره است، و معادل آدمیرال یا دریاسالار ناوگان در نیروی دریایی به شمار می‌رود.
۲- تاریخچه رتبه مارشالی در ارتش افغانستان:
در ارتش افغانستان مارشال درجه‌ای بالاتر از سترجنرالی است. درجه‌ی مارشالی در افغانستان در طول تاریخ سیاسی‌ـ‌نظامی کشور الی اکنون تنها دو بار به افراد نظامی اختصاص داده شده است. بار نخست در زمان خاندان شاهی محمدزایی، شاه‌ولی خان بدین درجه ترفیع یافت. برای دومین بار این درجه به محمدقسیم فهیم، جانشین احمد‌شاه مسعود، قوماندان جبهه‌ی متحد بر ضد طالبان و وزیر دفاع آن وقت دولت جمهوری اسلامی افغانستان اعطا شد.
۳- مارشال کیست؟
بر مبنای علوم نظامی و به صورت عموم، مارشال در حقیقت جنرالی پنج‌ستاره است و به شخصی نظامی اطلاق می‌شود که از توانایی ویژه‌ی نبرد در برابر دشمن برخوردار بوده و ساختارهای مغلق نظامی را به شکل روش‌مند رهبری کند. از جانب دیگر فنون ستیزهای متعارف را به مثابه دکتورین نظامی، خود خلاق آن باشد. از لحاظ روحیه از پتانسیل منحصر به فرد، در شجاعت، ابتکار عمل، تعهد، فداکاری، صداقت، اخلاص، امانت‌داری، وفاداری، دانش، تدبیر، فراست، دوراندیشی، جوان‌مردی، تلاش، صبر و قاطعیت برخوردار باشد.
اما دیدگاه دیگری نیز وجود دارد که مارشال را این‌گونه تعریف می‌کند: از منظر ملک ستیز، مارشال کسی است که فاتح جنگ سرنوشت‌ساز برای یک سرزمین باشد. پیروزی در جنگ سرنوشت‌ساز به معنای رهایی یک کشور از یوغ اشغال، محاصره و استعمار است. مارشال باید ظرفیت و هنر جنگیدن را با عالی‌ترین مورال رزمی داشته باشد. او باید استراتژیست جنگ باشد و پیروزی را به ارمغان آورد. مارشال یعنی فکرساز، فرمانده و مبارز واقعی یک جهش ملی و جنگی که سبب رهایی یک سرزمین از تجاوز باشد.
اما وقتی که تاریخ مکتوب و غیرمکتوب صد جنگ و رزمنده‌‌های جنگهای متعارف را در کشور‌های مختلف جهان مطالعه می‌کنیم، به این عقیده می‌رسیم که پیوند دادن و مرتبط ساختن رتبه مارشالی به اشتراک در جنگهای رهایی از اشغال، استعمار و تجاوز خیلی عملی نیست، زیرا ده‌‌ها فرد نظامی دارای رتبه مارشالی بوده‌اند که اصلا در جنگهای بیرون‌مرزی اشتراک نداشته‌اند.
۴- مراحل رسیدن به رتبه مارشالی:
مراحل رسیدن به رتبه مارشالی از نظر تیوریک و بر مبنای دیدگاه‌های بسیاری از نظریه‌پردازان و صاحب‌نظران نظامی، این‌گونه خلاصه می‌شود:
نایل شدن به رتبه مارشالی نیازمند سپری کردن همه‌ی قدمه‌های نظامی است که از رتبه دریم بریدمن شروع و به رتبه سترجنرالی ختم می‌شود. از جانب دیگر مارشال می‌بایست ظرفیت به نمایش گذاشتن، ایجاد دکتورین سطوح تکتیکی، اوپراتیفی و استراتژی را در طول حیات نظامی‌گری خود داشته باشد.
۵- جنبه‌های سیاسی رتبه مارشالی در افغانستان:
با مرور اجمالی بر زنده‌گی‌نامه مارشال‌های افغانستان، به این حقیقت پی می‌بریم که اعطا و تفویض این رتبه در کشور بیش‌تر جنبه سیاسی داشته است. اگر معیار‌های ذکر شده در این نبشته در اهدای رتبه مارشالی به نظامیان در نظر گرفته می‌شد، نهادهای نظامی که در اصل ساختارهای مسلکی و حرفه‌ای به شمار می‌روند، دست‌خوش بازی‌های سیاسی و معاملات قدرت نشده و این کار جایگاه ارتش ملی، پولیس ملی و ریاست امنیت ملی را در میان مردم بیش‌تر از پیش محبوب‌تر و با‌اعتمادتر می‌کرد و جنبه‌های سیاسی رتبه مارشالی منتفی می‌بود؛ اما با کمال تاسف که چنین نیست. نمونه‌های بارز آن را می‌توان در تاریخ سیاسی‌ـ‌نظامی کشور به وضوح مشاهده کرد.
۶- جایگاه و پیشینه امتیازات رتبه مارشالی در افغانستان:
رتبه مارشالی پیشینه تاریخی در فراهم کردن امتیازات ویژه‌ای برای افراد در افغانستان دارد. شاه‌ولی خان، برادر محمد‌نادر شاه، پادشاه پیشین افغانستان، در سال ۱۳۰۸ به دنبال سرکوب قیام و حکومت به رهبری حبیب‌الله خان کلکانی، به رتبه مارشالی و امتیازات خارق‌العاده دست یافت و لقب فاتح کابل نیز برایش از طرف حکومت وقت تفویض شد.
مارشال محمدقسیم فهیم نیز از سوی حکومت به رهبری حامد کرزی مستحق حقوق و امتیازات مادام‌العمر شناخته شد.
در نتیجه همان‌طوری که مدعی هستیم که شاه‌ولی خان برادر محمد‌نادر شاه در یک نبرد داخلی به رتبه مارشالی دست می‌یابد و مارشال فقید محمدقسیم فهیم را نیز مستحق رتبه مارشالی می‌دانیم و قبول داریم که جناب مارشال فهیم بیش‌تر از هرکس دیگر برای دفاع از استقلال و تمامیت ارضی کشور علیه دو قدرت بزرگ جهانی و منطقه‌ای مبارزه کرده است، پس به جا و منطقی است که در این برههی تاریخی از اعطای رتبه مارشالی به جنرال عبدالرشید دوستم نیز به عنوان یک ملت واحد، به دور از هرنوع تنگ‌نظری قومی، سمتی و زبانی حمایت همه‌جانبه‌‌ی خود را اعلام کنیم.
جنرال دوستم حدود چهار دهه است که در سنگر دفاع از تمامیت ارضی و نوامیس ملی مبارزه کرده و در کل از کیان افغانستان واحد و یک‌پارچه، به شکلی از اشکال سرسختانه دفاع می‌کند و در جبهه نخست و در خط مقابل گروه‌های طالب و داعش ایستاده‌گی کرده است. فراموش نکنیم که او هنوز هم یکی از ستون‌های نیرومند دفاعی کشور به شمار می‌رود.
