کابل شاهان کی بودند؟ قسمت دوم

در آخر قسمت قبلی نوشته بودم که احمد علی کهزاد مورخ کشور، اظهار نظر عالم بزرگ ابوریحان بیرونی علیه الرحمه را در بارهٔ تورکان کابل اشتباه خوانده است. شروع می کنم از قول موصوف که نوشته است:
« میدانیم که استاد ابوریحان بیرونی شاهی های کابل را به دو دسته تقسیم نموده « ترکی شاهی» و « برهمن شاهی» و جاییکه از روی عده شاهان و حتی از روی اسمای شاهانی که درین جمله حساب کرده ( کنیک) یعنی « کنیشکا» و از روی اظهارات خودش چنین حکم می توان کرد که مشارالیه از عصر کنیشکا کبیر موسس دومین سلاله کوشانی های بزرک تا ظهور رایان برهمنی کابل ( که تقریباً ۷صد سال را دربر می گیرد) تمام سلاله ها و پادشاهان و امرای محلی افغانستان قدیم را در سلاله ( ترکی شاهی) خود حساب کرده است و این اشتباهی است که حاجت به توضیح مزید ندارد…»)

کهزاد، ممکن است نخستین مورخی باشد که اظهار نظر ابوریحان بیرونی در مورد شاهان تورک کابل را « اشتباه» می پندارد. و مفهوم جملهٔ « این اشتباهی است که حاجت به توضیح ندارد…» این است که عام و خاص می داند ابوریحان اشتباه کرده است. بدین سبب از دادن شرح و توضیح ، حداقل یک سطر به مقصد اثبات ادعای خویش جهت نشان دادن « اشتباه» ابوریحان بیرونی اجتناب کرده است. اینکه اشتباه را کی مرتکب شده بر عقل سلیم است که قضاوت کند.
عجیب اینکه، اظهار نظر ابوریحان بیرونی همه را به اشتباه انداخته جز کهزاد. مستشرقین و هندشناسان و باستان شناسان مشهوری چون سرجان مارشال، الکساندر کانینگهام، هنری الیوت، آرتور سمیت و ادوارد تامس و ناشران « آرکیالوژی افغانستان از قدیم الایام تا عصر تیموریان» آلچین و نورمان هاموند، دبرا کلیمبر سالتر مولف « قلمرو بامیان»، نان سی دوپری مولف « رهنمای تاریخی کابل» و همچنین مورخین هند فی المثل پروفیسر « رامش چاندرا مجومدار» ، پروفیسر « هم چاندرا ری چاویدری» و پروفیسر « کالیکینار داتا» و ده های دیگر، در مورد شاهان تورک کابل از تاریخ هند البیرونی استفاده کرده اند و هیچ ایراد و اعتراضی هم نداشتند. آیا همهٔ این دانشمندان مرتکب اشتباه شده اند؟

دراین قسمت، از اظهارات ناشی از تحقیقات و مطالعات علمی سه مستشرق برجسته انگلیس و یک پروفیسر تاریخ از هند که هر یک سال ها در هندوستان مصروف تحقیقات و مطالعات و حفریات و کاوش ها در زمینه های مختلف بوده، شروع می کنم که آثار و تالیفات ارزشمند و مورد ارجاع از خود بجا گذاشته اند. یکی ازاین دانشمندان تاریخ هند الکساندر کانینگهام نام دارد که باستان شناس و هندشناس معروفی است که در مورد تاریخ و جغرافیهٔ قدیم هند دارای آثار و تالیفات متعددی می باشد که بسیاری ازاین آثار ارزشمند در آرشیف انترنت موجود است. دومی، سر جان مارشال باستان شناس و هندشناس است که از فیض و برکت بیل و کلنگ موصوف، دو تمدن محیرالعقول مدفون در خاک هند با قدامت هزاران سال، کشف و تقدیم دنیای علم و دانش گردید. یعنی تمدن های هراپا و موهنجودارو. سومی هم، سر هنری الیوت است که تاریخ هنوستان را طی هشت جلد تالیف کرده است.

۱- اظهارات مختصرٔ شدهٔ سر الکساندر کانینگهام باستان شناس معروف
نام « کی تو لو» در تالیفات مورخین اسلامی به صورت کیتورمان آمده که نام شاهان تورک کابل بود که حاکمیت او تا سال ۸۵۰ ادامه پیدا کرد، ضبط و ثبت می باشد. به قول بیرونی کانک آخرین شاه کیتورمان می باشد بناکتی نیز عین چیز را گفته است.
(« تاریخ بناکتی» در سال ۱۳۱۷ میلادی تالیف شده و مولف آن ابوسلیمان بن محمد فاخر بناکتی می باشد. این مطلب از صفحه ۳۳۳ ژورنال ادبیات، هنر، ساینس…آثام منتشره ماه های جولای تا دسامبر سال ۱۸۷۱ اقتباس و ترجمه شد. تاکید از من)
ادامه اظهار نظر کانینگهام!
کنیشکا:
نام کنیشکا در منابع چینایی به صورت مکمل اش ( کیا-نی- س-کیا) و رایج و روزمرهٔ آن ( کا-نی-کیا ) یا کانیک ضبظ و حفظ شده است. در تاریخ کشمیر به نام کنیشکا شاهزاده بودیست از نژاد توروشکا ( تورک) ملاحظه می شود و صورت مخفف یا کوتاه شدهٔ آن کانک به عنوان تورکی شاهی کابل و موسس ستوپای پشاور در تالیف البیرونی منعکس شده است. در کتیبه های خودش با خطوط هندی و گندهاری فقط کنیشکا نوشته شده است.
Coins of the Indo-Scythians: COINS OF THE KUSHANS, OR GREAT YUE-TI
By Sir Alexander Cunningham LONDON 1892

همین دانشمند هندشناس در کتاب « تحقیقات آرکیالوژیکی هند » خویش می نویسد:
کی تو لو یا کتور که نامش بعداً به عنوان نام سلاله قبول می شود ابوریحان بیرونی اورا شهزادهٔ تورک یاد کرده که آخرین شاه این سلسله در سال ۹۰۰ میلادی توسط وزیر برهمن اش سلب قدرت می شود. این قوم با وجودیکه از قدرت می افتد ولی نام خودرا حفظ می کند رئیس دولت کوچک چیترال با غرور تمام خودرا شاه کتور می خواند.
چینایی ها با شناخت دقیقی که از یوچی ها داشتند پایتخت یوچی های بزرگ را کابل و یوچی های کوچک را پشاور قلمداد کرده اند. پادشاه هردو بخش به یک فامیل تعلق داشتند و ابوریحان آنان را تورک گفته است. راجا تارینگانی یا تاریخ کشمیر هم از شاه تورک ذکر می کند که بین سال های ۸۸۳ تا ۹۰۱ در حوالی کشمیر سلطنت کرده است.
اخبار و روایات هیوان-تسانگ نیز دراین باره حایز اهمیت است و به میزان اعتبار مدارک فوق ( یعنی اظهارات ابوریحان و تاریخ کشمیر) از اعتبار برخوردار است. به اساس اظهارنظر او ( زایر بودیست چینایی) سیادت و تفوق آمیخته با افتخار نژاد تورک به استثنای مدتی اخلال و گسیختگی در جریان قرن هفتم؛ به مدت شصت نسل دوام آورده است. » ( صص ۶۳-۷۳-۷۴)
ARCHAEOLOGICAL SRRVEY OF INDIA
FOUR REPORTS MADE DURING THE YEARS 1862 – 1863 – 1864 – 1865
By ALEXANDER CUNNIGHAM
VOL II 1871

الکساندر کانینگهام در صفحه ۵۹ کتاب دگرش « مسکوکات هندی از قرن هفتم تا فتوحات اسلامی» نیز در مورد حکومت تورکان کابل نوشته است:
« در زمان یعقوب صفاری، کابل توسط تورکان اداره می شد.»
COINS OF MEDIEVAL INDIA FROM THE SEVENTH CENTTJEY DOWN TO THE MUHAMMADAN CONQUESTS. LONDON 1894.

« جغرافیهٔ قدیم هند » تالیف دیگری از همین هندشناس می باشد که در صفحه ۳۹ جلد اول آن از قول هیوان-تسانگ نوشتهٔ دارد که در آن شاهان کابل و کاپیسا در قرن هفتم میلادی تورک گفته شده است.

THE ANCIENT GEOGRAPHY OF INDIA. THE BUDDHIST PERIOD, VOL 1 BY ALEXANDER CUNNINGHAM,

۲- اظهارات سرجان مارشال باستان شناس معروف:
نوشتهٔ از ویل دورانت در مورد کاربزرگ سرجان مارشال:
« در آن هنگام که مورخان خیال می کردند تاریخ با یونان آغاز شده است، اروپا با خوشحالی عقیده داشت که هند جایگاه بربریت بوده، تا اینکه عموزادگان « آریایی» ملت های اروپایی از کناره های دریای خزر کوچ کردند تا هنرها و علوم را به این شبه جزیره وحشی و بی فرهنگ بیاورند. تحقیقات اخیر این تصور دلخوش کننده را به هم ریخته است… در سال ۱۹۲۴، جهان دانش بار دیگر با اخباری از هند به حیرت افتاد: سرجان مارشال اعلام کرد که دستیارانش، خصوصاً ر.د.بنرجی، در موهنجو-دارو در ساحل باختری سند، بقایای چیزی را کشف کردند که گویا از تمدنی که مورخان تا کنون شناخته اند کهنتر باشد. » ( ویل دورانت، مشرق زمین گهواره تمدن، بخش هند).
سرجان مارشال در کتاب « رهنمای تکسیلا» می نویسد:

کشمیر در قرن هشتم در حال توسعه و گسترش قلمرو خویش بود و به حد کافی قوت و قدرت داشت که شکست سختی به شهر دور افتادهٔ قنوج می دهد.( ۷۴۰میلادی). گفته شده است که در جریان همین سده تکسیلا یکی از اقطاع کشمیر بود و قرن بعدی شاهد کاهش و انحطاط عظمت و اقتدار این کشور میباشد و در جریان همین قرن، تکسیلا تحت انقیاد و اطاعت ارباب دیگری آمد، یعنی تحت اطاعت و انقیاد تورکی شاهی کابل قرار گرفت.
تورکی شاهی بر اساس ادعایی اخلاف کنیشکا می باشد و کابل را به عنوان پایتخت خویش برگزید و در سال ۸۷۰ میلادی از یعقوب لیث شکست خورد و پایتخت خویش را از کابل به اوهیند انتقال دارد و ازاین حادثه چند سال نگذشته بود که جای تورکی شاهی را هندوشاهی گرفت. اخیرالذکر ( یعنی هندوشاهی) با وجودی که به عنوان کابل شاهی مشهور بود، هیچگاه صاحب و مالک حقیقی کابل نبود و تا سال ۱۰۱۳ دوام آورد و آخرین شاه معتلق به این سلاله توسط محمود غزنی از میان برداشته شد. ( ص۳۹).

A GUIDE TO TAXILA BY SIR JOHN MARSHALL

۳- اظهارات سر هنری الیوت مورخ و هندشناس معروف:
هنری الیوت مورخ دانشمند انگلیس که تاریخ هند را طی هشت جلد از قول مورخین هند تالیف کرده و در جلد دوم کتاب اش در مورد اظهارات ابوریحان بیرونی راجع به شاهان تورک کابل با تفصیل سخن رانده و ترجمه های انگلیسی تاریخ هند تالیف بیرونی را با دقت مورد مقایسه قرار داده است و از منابع چینایی و یونانی نیز بهره برده است. موصوف در صفحه ۴۰۸ جلد دوم تاریخ هند نوشته است.
« البیرونی خاستگاه اصلی پادشاهان تورک کابل را کوه های تبت می داند، نویسندگان یونانی و چینایی به این امر توافق نظر دارند که نژادی از تاتاریا در اوایل عصر میلادی درهٔ ایندوس ( سند) را یکجا با برخی کشور های همجوار، تحت تصرف و تسلط خود داشتند. کشوری که توسط ایندوس سفلی آبیاری می گردید از طرف بطلیموس، دیونوسیوس و مولف کتاب « سفر در اطراف بحر اریترا» به نام ایندو-اسکیتیا مسمی گردیده و قسمت تحتانی خلیج کامبی نیز از جانب بطلیموس به این نام یاد شده است. نویسندگان چینایی به اطلاع ما می رسانند که مردمی از نژاد تاتار به نام یوچی ها از معبر گوه هندوکش گذشته در افغانستان؟ مستقر شدند. بنابر قول فاهی-یان، این بربر ها(!) سال ها قبل از سفر وی به هند، ولایت پشاور را اشغال کرده بودند.»
هنری الیوت در صفحه ۴۰۹ کتابش راجع به اظهار نظر ابوریحان بیرونی می نویسد:
« اینکه ابوریحان بیرونی نوشته که حکومت تورکان در کابل شصت نسل دوام کرده نباید فرض شود که سلطنت کابل در طی همین مدت فقط به یک خانواده یا قبیلهٔ از تورکان تعلق داشته باشد و آن سلاطین، به طور کل اعضای ملت بزرگ تورک بودند فقط با نام های متفاوت چون سکاها، توروشکاها، دراری ها و یوچی ها یا کتورها. آخرین شاه آن تا سال ۸۵۰ سلطنت کرده است. دانشمند مذکور می افزاید: دلیلی برین فرض وجود دارد که سرنگونی امپراطوری یونانی در شرق به واسطهٔ نخستین شاه تورک صورت گرفته است. و اورا ابوریحان بیرونی برهتگین می نامد.»
THE HISTORY OF INDIA, AS TOLD BY ITS HISTORIAN. VOL II Henry Miers Elliot Edited by John Dowson

دقت: آن شاهی که نام اش را ابوریحان بیرونی برهتگین گفته بنابر دلیل دست داشتهٔ هنری الیوت؛ کسی می باشد که به امپراطوی یونانی ها در شرق نقطهٔ پایان گذاشته است.

۴- دکتر رامش چاندر ماجومدار( ۱۸۸۴-۱۹۸۰) پروفیسر تاریخ:
کتاب « تاریخ هند قدیم» Ancient India یکی از تالیفات دانشمند مذکور می باشد و در صفحه ۳۰۰ آن نوشتهٔ در شاهان تورک کابل از قول ابوریحان بیرونی وجود دارد بدین شرح:
« سلاله که تا قرن نهم میلادی در کابل حکومت می کردند به نام تورکی شاهی مشهور می باشند و آنان از نظر البیرونی اخلاف کنیشکا بوده اند. در اواسط قرن نهم میلادی، لکتورمان، آخرین شاه این سلاله به واسطهٔ وزیر برهمن اش که کلر نام داشت سلب قدرت شد و وزیر مذکور هندوشاهی را بنیاد گذاشت.وقتی کابل در سال ۸۷۰ به وسیله یعقوب صفاری تسخیر شد پایتخت به اوهیند انتقال واقع در ساحل راست سند و در ۱۵ کیلومتری اتک.»
ANCIENT INDIA BY R. C. Majumdar. Eight Edition: Delhi,1977

تعویض تورکی شاهی به هندو شاهی همان طورکه در اظهارات فوق سر جان مارشال به درستی منعکس شده، نه در کابل بلکه در اوهیند ( یعنی بعداز انتقال پایتخت) صورت گرفته است.

به عنوان نتیجه این قسمت می توان گفت که شاهان کابل یا کلبل شاهان (یعنی اصطلاح مورد علاقهٔ مورخین کشور و مقلدین شان) تنها به واسطهٔ عالم بزرگ ابوریحان بیرونی علیه الرحمة تورک خطاب نشده است و منابع سه گانه ( یعنی اظهارنظر بیرونی، اخبار هیوان-تسانگ و تاریخ کشمیر) که در اظهارات الکساندر کانینگهام باستان شناس معروف منعکس شده؛ یکی تایید و تقویت کنندهٔ دیگری می باشد. هنری الیوت نیز از تطابق و توافق منابع چینایی و یونانی در مورد تورکان نوشته و اسامی مورخان را نیز ذکر می کند. خلاصهٔ کلام اینکه، دانشمندان مذکور با نوشته های منصفانه و محققانهٔ خویش، صحت و حقانیت کامل اظهار نظر ابوریحان بیرونی را در مورد شاهان تورک کابل؛ مورد تائید و تصدیق قرار داده اند. باقی دارد.