(1915-1977)
ملامرتضی قل اوغیلی مولوی عبدالغنی علمی 1915ییل جوزجان ولایتیگه قره شلی «آلتی خواجه قیشلاغیده توغیلدی.اونینگ آته سی بیرآزمدت اوتگچ اوزبابایورتی، شیرین تگاب نینگ «آستانه بابا» قیشلاغی ده کوچیب کیلدی.او،دستلبکی تعلیماتنی شبرغان واندخوی مدرسه لریده گی تنیقلی دین عالملریدن اورگه نیب چیقدی.
میمنه گه قیتگچ،عربخانه محله سیده گی مدرسه ده تدریس حوزه سی قورگن زمانه سی نینگ اتاقلی دین عالمی،رحمتلی مولوی محی الدین مرغیلانی محضریدن قالگن تعلیماتنی بیتکیزدی.
علمی1939ییل ینگی قوریلگن ظاهرشاهی ناملی دولتگه قره شلی دینی مدرسه ده مدرس صفتیده ایش باشله ب1949ییللرگچه اوشبوایشنی دوام بیردی.بیرییل اَره دن اوتگچ او، اولکه سطحیده ایلک بارقوریلگن اَوغانستان دینی عالملری نینگ تشکیلاتی سنه لگچ« جمعیت العلما»نینگ اعضالیگینی کَسب اِیتیب،عمری نینگ سونگگی گچه اوشبولوازمده ایشله دی.
خوددی انه شوییلدن باشله ب اونینگ اسلامی فقه همده ادبیات ساحه سیده یازیلگن فارسچه مقاله لری«پیام حق»ژورنالی آرقه لی نشراِیتیله باشله دی.او،اوشبوییللرده کابل شهری نینگ ،جادۀ میوندده گی پخته فروشلیک سرایی ده استقامت قیلردی.اونینگ شعرومقاله لری «ستوری»جریده سی نینگ نشربولیش عرفه سی 1943دن،ترقه له باشله گن.او،رحمتلی استادخیری،نظرمحمدنوا،نورمحمدمحنتی ونذیرقلخان میمنه گی بیلن «خراسان اسلامی دموکراتیک نهضتی» نی قوریش ده اورینلی حصه قوشگن.اوشبوسیاسی حرکت کیین (ظهیرالدین فاریابی اتحادیه سی)نامی بیلن سوداگرلیک فعالیت باشله ب، ایل اره سیده(شرکت غربا)نامی بیلن مشهورایدی.لیکن اره دن آزاوتمه ی اونینگ اعضالری مستبددولت تمانیدن جزاگه محکوم ایتیلدیلر.
او،اوزی نینگ شوق وعلاقه سیگه کوره،دینی وفقهی مساله لریانیده تاریخ وادبیات بیلن صمیمی مناسبتده بولیب بوتوغریده ایجادقیلرایدی.اونینگ بوحقده گی اورینیشلری قطاریده«خراسان تاریخی»ناملی باسیلیب چیقمه گن اثرنی تیلگه آلیش ممکن.اونینگ اوغیلی حرمتلی احمدفریدعلمی گه کوره،اوشبواثرمؤلف حیاتی نینگ سونگگی ییللریده،حرمتلی کتابشناس عالم دکتورمحمدیعقوب واحدی جوزجانی گه تاپشیریلگن ایکن…
او،فارس،پشتووعرب تیل لرینی مکمل اورگه نیب چیقیب؛اوزبیکچه –فارسچه ایجادایتگن.اونینگ بیرخیل اوزبیکچه شعرلری قته غان ییللریده هم فاریاب جریده سی صحیفه لری آرقه لی ترقه لگن.شونینگدیک«اَوغانستانلیک اسلامی فیلسوف سیدجمال افغانی»ناملی رساله نی عرب تیلیدن،فارس تیلیگه ترجمه قیلگنی هم قیدقیلینه دی.
علمی وفاتیدن کیین اونینگ اثرلری باوجودیکه اونینگ اوغیل لری بای-بدولت بولیب کته مقام ومنصب لرگه ایگه بولگن حالده هم،جمعله نیب مستقل صورتده باسیلیب چیقمه گن.
مهربان آنه
سین ایرورسن ای وطن جانانه میز
مشفق وهم مهربان هم آنه میز
صدق دل دن خدمتنیگ واجب ایرور
قسقه سوز گرعاقل ودیوانه میز
جان ایناغم جانگینه م سیز خوش بولینگ
شادوخرم شیروشکرنوش بولینگ
آته داشیم سیوگلیم سیز همدمیم
محنت ونعمت بیله همدوش بولینگ
علم ودانش بیرله ظلمت دن چیقینگ
برچه عیب ونقص وعلت دن چیقینگ
اولکه نی آبادوعمران ایتگالی
بیرله شینگ لرتامذلت دن چیقینگ
بیرله شیب کینگاش قوریب شورایله شینگ
خلقیمیز حقینی مقدورایله شنیگ
سیز ییگیت لرغیرت وهمت بیلان
ایش قیلیب میهن نی معمورایله شینگ
هرکیم استعدادین اظهارایلاسه
عاطل اولمک دن بوتون عارایلاسه
اولکه داشلرایش قیلیب زحمت چیکیب
اولکه توپراغینی گلزارایلاسه
محمدکاظم امینی
