یوریدیک فنلر دوکتوری، پروفیسور غبدالحکیم شرعی جوزجانی
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
اپیدیمیه گه قرشی اوزبیکستان دولتی نینک حمایه سیستمی، ایریم اولکه لر اوچون اورنک بولیشی ممکن!
انسان بیراجتماعی موجود بولگنی اوچون جمعیت توزیب اونده یششگه مجبور. هیچ قچان بیر انسان یکه یشب حیات کیچیریشی ممکن ایمس. «یکه لیک فقط خدا گه یره شه دی» دیگن مقالدن مقصدهم شو بولسه کیرک.
اوزاق مدتلی تاریخی باسقیچلر شونی کورسه ته دی که انسان اونینگ تکاملی یولیده غاو بوله دیگن برچه توسیقلرنی اجتماعی بیرلیکده، عقل و اراده کوچی بیلن یینگیب اوتیب، بو گونگی ترقیات یوکسک درجه سیگه ییتیب کیلگن.
انسان لرساغلام یشب(یشش)، رواجلنیشی، قوراللی اوروشلر، قورغاقچیلیک و آچارچیلیکلر قتاریده تورلی تومن یوقوملی کسللیکلر اپیدیمیه سی غاو بولیب کیلگن و دنیانینگ تورلی اولکه لریده چیدب بولمیدیگن دهشتلی فاجعه لرگه سبب بولگن.
بو گون کرونا اپیدیمیه سی جهان مقیاسیده ترقلیب، دنیا اهالیسی نینگ یرمیدن کوپینی قرنتین شرایطیده یششگه مجبور قیلگنی ینگی حادثه ایمس البته. بشریت تاریخی گواهلیگیده اورته عصرلر دوامیده حتی19عصرلرگه چه اپیدیمیه (وبا، طاعون، کولرا و باشقه یوقوملی کسللیکلر) ملیونلب دنیا اهالیسی نینگ حیاتیگه ضامن بولیب، ایریم شهرلر و قشلاقلرنی آدملردن بوشتگن.
تاریخ فلسفه سی اساسچیسی بویوک مورخ ابن خلدون اوزی نینگ «المقدمه» کتابیده 14 میلادی عصرده ترقلگن طاعون کسللیگی حقیده قوییده گیدیک معلومات بیره دی: «بو سکزینچی (هجری)عصر اورته لریده بوتون شرق و غرب اولکه لری بوییچه طاعون یوقیملی کسللیگی ترقلیب، ملتلرنی سپوریب نسللرنی آلیب کیتدی،…آدملرنی کمیتیریش بیلن ییر یوزیده آبادانچیلیکنی سوسیتیردی، نتیجه ده شهرلرخرابه گه ایله نیب، یوللر بوزیلدی، اویلر و منزللر بوش قالیب دولتلر و قبیله لر کوچسیز بولدی…گویا که کاینات نینگ تیلی عالمنی سکوت سقلب، انقباضگه چقیرگنی قبول قیلیندی … و ینگی بیر یره لیش یوز بیریب،… قیته دن باشقه بیر ینگی عالم وجود گه کیلدی دیب اویلیسن کیشی!».
تاریچی ابوالحسن مداینی یازیشیچه 131 هجری ییلی بصره شهری نینگ«سکة المرید» کوچه سیده هرکونی 1000 جنازه کوزه تیلرکن. ابن تغری بیردی (تنگری بیردی) «النجوم الزاهره» کتابیده روایت قیلیشیچه 131 هجری(753 میلادی) ییلیگه قدر 15 مرته طاعون کسللیگی یوز بیرگن ایکن.
ابن الجوزی «مرآت الزمان» کتابیده یازیشیچه 469 هجری ییلی (1091 میلادی ییل) دمشق شهریده 500 مینگ کیشی یشردی. اوشه ییل طاعونیده اولردن اوچ مینگ(3000) کیشی قالدی، 240 شهر نانواییدن فقط ایکیته سی تیریک قالگن ایدی. صحیح مسلم شرحیده نووی روایتیگه کوره 7 هجری عصر بصره شهریده یوقوملی کسللیک ترقلگن چاغده هرکونی 70 مینگ آدم اولر ایکن.
فرانسه لیک جون نویل بربان طاعون « La peste » کتابیده، 749 هـ ییل طاعونیده مصرنینگ 2200 قشلاغیدن 40 ته سی نابود بولگن و 795 ییلی «حلب» شهری آدملردن بوشه گن دیب یازه دی.
شونینگدیک 14 عصرنینگ ایکنچی یرمیده اروپا اولکه لریده طاعون کسللیگی کینگ کولمده ترقلدی، چلینگنلردن 60 ٪ تیریک قالمدی، مرض بیر شهرده 6 آیدن 9 آیگه چه دوام ایتردی. نتیجه ده اروپا جمعیتی نینگ تورتدن بیر قسمی نابود بولدی.
عربستانده وبا کسللیگی ترقلیشی سببلی1814 ییل حج مراسمی توخته تیلدی، 1837 ییل حج موسمیده «انادولو» خبربیریشیچه هر کونی 1000 حاجی اولردی. هر نیچه ییلده وبا سببلی حج مراسمی توخته تیلردی.
انسانیت بو کبی یوقیملی کسللیکلرنینگ کیلیب چیقیشی و یوقیشی سببلرینی مکمل بیلیب آلیشگه قربی ییتمگن بولسه هم امکانی باریچه، طبیبلر توصیه سیگه کوره اوزینی سقلش ایریم یوللرینی بیلیب آلیب اوندن فایده لنیب کیلگن. اولردن بیری یوقیملی کسللیک ترقلگن جایلرگه بارمسلیک و اوشه جایدن بشقه جایلرگه چیقمسلیک تاکیدلنه دی. مشهورعالم تاج الدین السبکی، بلقاسم طبایی نینگ طبی رساله سیگه اساسله نیب، اپیدیمیه زمانیده آدملرنی بی بیریدن اوزاقلشتیریش (یعنی اجتماعی مسافه نی عملگه آشیریش) ضرورلیگینی تأکیدلیدی.
قرآن کریمده « اوزینگیزنی اوز قولینگیز بیلن هلاکتگه تشله منگ» (بقره سوره سی، 195آیت) دییلگن. بیر حدیثده «وباء» یعنی اپیدمی کسللیگی ترقلگن جایگه بارمسلیک و او ییردن بشقه جایگه چیقمسلیک توصیه ایتیلگن.
اپیدمیه نی آلدینی آلیش یا که اونینگ تأثیرینی کمیتیریب یوقتیشده دولت رهبرلری نینگ اورنی نهایت مهم بولگن. مثلا کسللیک منبعینی نظارتگه آلیش، فقرالرنی خوفسیز جایلرگه کوچیریش و قرنتین اورنه تیش، محتاجلرنی آزیق اوقت و کیرکلی داریلر بیلن تامینلش کبی تدبیرلرنی قوللش.
امیر تیمور ایراندن قیتیش جریانیده وبا یوقیملی کسللیگی ترقلگنده، ایشانرلی طبیبلر توصیه سیگه کوره موقت اوزون خانه لر قوردیریب، نیچه مینگ عسکرنی سمان توتونینی تنفس قیلیب اوتیشگه اونده گن. شونینگدیک ماوراؤالنهرده یوز بیرگن کتته آچارچیلیک عاقبتینی یوقاتیش بوییچه اولکه خلقیگه چیکسیز یاردم کورستگن. فرانسوی یازووچی مارسل بریون 80 دن آرتیق شرق و غرب منبعلریگه اساسلنیب یازگن «مینمن جهانگیر تیمور» کتابیده بو حقده مفصل معلومات بیریب اوتگن.
جهانده «ایککنچی معلم» اولوغ لقبی بیلن اتلگن تورکی فیلسوف ابونصر فارابی اوزی نینگ مشهور اثری «آراء أهل المدینة الفاضلة» (مدنیتلی دولت اهالیسی نینگ قرشلری) ناملی اثریده دولت رهبری حقیده افلاتون نظریه سینی تکامللشتیریب، مدنیتلی جمعیت نینگ رهبری حکیملردن یعنی فیلسوفلردن بولیب، باشقریش و رهبرلیک قیلیش اقتداریگه ایگه بولیشی کیرک دیب تأکیدلیدی و اونینگ خصوصیتلرینی قوییده گیدیک ایضاحلب بیره دی:
«بوندای جمعیت (دولت) نینگ رهبری بولگن کیشی ساغلام تن، ساغلام روح بیلن بیرگه، عقللی – زیرک، کوچلی افاده قیلیش و توشونتیریش استعدادیگه ایگه بوله دی. اوعلمگه چنقاق، هوا و هوسدن اوزاق، جسارتلی و حق حامیسی بولیشی کیرک… بو کبی رهبر تامانیدن باشقریله دیگن جمعیت ده ترتیب – قاعده حکمران بولیب، کیشیلر آره سیده اهیللیک آشه باره دی، برچه خلق منفعتی تأمینلنشی بیلن بیرگه، ضررلی ایشلر اولر حیاتیدن یوقاله دی».
شونینگدیک عبدالقاهر بغدادی فکریچه، دولت باشلیغی، عالم و یوکسک فضیلتلر ایگه سی بولیشیدن تشقری برچه دولت خادملری نینگ لیاقت درجه سینی بیلیب آلیش ملکه سیگه ایگه بولیشی کیرک. عکس حالده بویوک ایشلرنی کیچیک آدملرنینگ قولیگه تاپشیریب قوییشی ممکن.
اوزبیک تاریخیده بو کبی رهبرلر تمثالینی صاحبقران امیرتیمور، میرزا اولوغ بیک، ظهیرالدین محمد بابر و سویت حاکمیتی دوریده شرف رشیدوف سیمالریده کوریش ممکن. اولر اوزلریدن قالدیرگن علمی ادبی و مادی یادگارلیکلری بین خلق اوچون یولچی یولدوز بولیب برحیات یشیدیلر.
ایندی ییگرمه بیرینچی عصرنینگ دالضرب معماسی درجه سیگه کوتریلیب، بوتون بشریت حیاتینی خوف آستیگه قویگن و جهان اهلینینگ یریمدن کوپینی قرنتین شرایطیده یششگه مجبور قیلگن کرونا ویروس اپیدیمیه سیگه کیلسک، ایتیش کیرک که بو بلانینگ ترقلیشی و آلدینی آلیشده هم دولتلر و دولت رهبرلری بیلگیلاوچی رول اوینب کیلماقده لر.
بو کوتیلمگن خوفلی مهمان بیرنچی مرته ختای نینگ کوپ نفوسلی هووی شهریده ترقلیب آدملر حیاتینی جدی خوف آستیگه آلگنی و آز مدت ایچیده کوپ کیشیلرنی اوز کامیگه تارتگنی خبری، جهان مقیاسیده بیر کوچلی بومبه دیک پارتلب کیتدی. ختای رهبرلری تامانیدن بو اپیدیمیه برچه بشریت اوچون نهایت خطرلی تهدید بولیشی ممکنلیگی حقیده ترقتیلگن اعلامیه لر ایریم دولتلرده جدیت بیلن اعتبار گه آلینمگنلیگی سببلی بو ویروس نینگ نهایت تیزلیک بیلن ترقلیشیگه یول قوییلدی. نتیجه ده ایکی آی دوامیده بو قاتل کسللیک دنیانینگ 175 مملکتیگه ترقلدی امیرکه ده گی جونز هاپکنز(Johns Hopkins) اونیویرستیتی معلوماتیگه کوره جهان مقیاسیده بیر ملیون اوچ یوز اون مینگ کیشی او بیلن کسللندی. امیرکه ده اولرسانی 366 مینگ و اسپانیه ده 132 مینگ گه ییتدی. فرانسه مطبوعات وکالتی خبریگه کوره جهانده هلاک بولگنلر سانی 100 مینگ کیشی گه ییتیب باردی.
اما بو اپیدیمیه قنچه خوفلی ایکنلیگینی توشونگن ختای دولتی، آز مدتده کوپ تلفات بیرگن بولسه هم، خلق همکارلیگی، تیمیر دسپلینه و قطعی قرنتین رژیمینی عملگه آشیریش بیلن، نیچه ملیونلیک هووی شهریده بو کسللیکنی یینگیشگه موفق بولدی و باشقه ولایتلرگه ترقلیشی آلدینی آلدی.
حاضر ایریم مملکتلر جمله دن ایران، ایتالیه، اسپانیه، فرانسه و امیریکه قوشمه شتتلریده چلینگنلر و هلاک بولگنلر سانی کون سه ین آشیب بارماقده، اما جنوبی کوریا و ایریم حادثه گه جدی یانده شیب کسللیک ترقلیشی یولینی توسگن مملکتلرده اونینگ حرکتی ضعیفلشگن.
اوزبیکستان دولتی ویروس کیریب کیلمسدن توریب برچه حمایه تدبیرلرینی بیگیلب قویگن ایدی. فرانسه دن بیرفقرا بو ویروسنی یوقتیریب کیلگندن کیین پریزیدنت شخصا اوزی ملتگه مراجعت قیلیب اوشبو کسللیک قنچه خوفلی ایکنلیگی حقیده معلومات بیردی و مملکت برچه اهالیسینی دولت بیلن بیرگه لیکده خوفسیزلیک چاره لرینی عملگه آشیریشگه چقیردی. پریزیدنت اوزبیک خلقی دولت بیلن بیرگه لیکده، عقل و اراده کوچی بیلن بو خطرلی ایپیدمیه نی قطعی دسپلینه یاردمیده یینگیب اوتیش امکانیگه ایگه دییدی. او، بیزنینگ اساسی مقصدیمیز فقط خلقیمیز ساغلیگینی سقلب، بو دهشتلی اپیدیمیه دن ایسن امان اوتکزیشدر دیب تاکیدله دی.
کرونا ویروسگه قرشی دولت ریجه سینی عملگه آشیریش مقصدیده پریزیدنت تامانیدن باش وزیر رهبرلیگیده بیرصلاحیتلی کمیسسیه تشکیل ایتیلیب، بیلگیلنگن ریجه لرنی بیرین کیتین عملگه آشیریشگه باشله دی. پریزیدنت هر نیچه کونده بیر مرته ییغیلیش اوتکزیب، بو ساحه ده یوز بیرگن حادثه لربیلن اهالینی جریانگه قویه دی. پریزیدنت بویروغلری بیلن عملگه آشیریلگن احتیاط چاره لریدن ایریملری قوییده گیلردن عبارت:
- 16 مارتدن باشلب قرنتین اعلان قیلیبندی. برچه باغچه لر، مکتب، مدرسه و عالی اوقو یورتلری یاپیلیب، مینگلب طلبه لر مخصوص ترانسپورت تیزیمی آرقه لی ارزان بلیتلر بیلن اوز ولایتلریگه جونه تیلدی؛
- یوک تاشووچی و تورلی عاموی خدمت مشینه لریدن تشقری، باشقه تورلی ترانسپورت واسطه لری قتناوی شهرلر و ولایتلرارا شونینگدیک هوا یوللری توخته تیلدی، شخصی اتوموبیللرگه رسمی رخصتنامه سیز شهرده یورش تقیقلندی؛
- کتته تییارگرلیک کوریلگن نوروز بیره مینی نشانلش مراسمی و طوی مراسملری توخته تیلیب تویخانه لر وقتینچه یاپیلدی؛
- آزیق – آوقت سوپر مارکیتلری، داریخانه لر و ایریم بانکلر فیلیاللریدن تشقری برچه دکانلر باغلندی؛
- اوزبیکستان دینی اداره سی رهبری و علمالری تامانیدن، اسلام شریعتی قاعده لریگه اساسله نیب چیقریلگن شرعی فتواگه کوره ضرورتگه بناا وقتینچه مسجدلر ایشیگی یاپیلیب، آدملر نمازلرنی اویلریده ادا ایتیشگه توصیه قیلیندی؛
- ماسکه تاقمگن کیشیلرو یاشی 60 دن آشگن کیکسه لرکوچه گه چیقشی منع ایتیلیب، مگزینلرگه باروچیلر اوز ارا کمیده بیر متر مسافه (اجتماعی مسافه) نی سقلشلری توصیه
قیلیندی؛
- پرزیدنت قراریگه کوره کوپ سانلی، کم تامینلنگن عایله لرگه نفقه تعیینلندی و قرنتین دوریده یلغوز کیکسه لر و معیوب شخصلرگه 18 تورده گی اساسی آزیق اوقات وحفظ الصحه کییملری بی پول ییتکزیب بیریله دی؛
- «مهر و شفقت»حامیلیک خیریه مرکزی برچه عایله لرگه کیرک بولگن آزیق- آوقت و ضروری نرسه لرنی، مغازه لردن ساتیب آلیب، ییتوشتیریب بیره دی؛
- مکتب اوقووچیلری و طلبه لر اوچون انترنیت آرقه لی آنلاین درس اوتیش جاری قیلیندی؛
- اوزبیکستان تیلی رادیو کمپانیه سی و برچه عاموی اخبارات واسطه لری اهالیگه کرونا ویروس ترقلیشی آلدینی آلیش و اوندن کیلیب چیقه دیگن خطرلرنی توشونتیریشگه سفربر قیلیندی؛
- کسللیکنی آلدینی آلیش اوچون ینگی شفاخانه لر تیارلنیب، برچه شفاخامه لر کیرکلی طبی اسباب- اسکونه لربیلن جهاز لنگن، دوکتورلر و نرسلرگه ویروسگه قرشی مخصوص لباسلر بیریلگن؛
- پریزیدنت فرمانی اساسیده کسلگه چلینگنلرنی دوالش بیلن شغللنووچی دوکتورلرنینگ هربیریگه 25 ملیون صوم و نرسلرگه 15 ملیون صوم پول بیریله دی؛
- چیت ایل اینیقسه روسیه، تورکیه، ختای و جنوبی کوریاده گی اوزبیکستان فقرالری سملوت چارتر پروازلری آرقه لی وطن گه آلیب کیلینیب، ایکه هفته لیک قرنتیننی اوتکزگنلر؛
- برچه چیگره لریاپیلیب ققتیق نظارت آستیده تورگن؛
- همه دن مهم شو که قرنتین و دسپلینه نی نظارت قیلیش قانون درجه سیگه کوتریلگن، قرنتین قاعده لرینی بوزگنلر ماموری جوابگرلیککه تارتیله دی؛
- ملی گوردیه اعضالری و میلیسیه خادملری ترتیبنی سقلش بوییچه سفربر قیلنگن، مخصوص مشینه لر و ایریم کیچیک حربی مشینه لر کوچه لرده یوریب لودس پیکرلر آرقه لی معلومات و توصیه لر بیریب توره دی؛
- قیزیغی شو که دولت رهبری هردایم خلق بیلن TV آرقه لی ملاقاتده بولیب توره دی و مخصوص کمیسسیه رئیسی باش وزیر و اعضالری بازارلرگه یوریب نرخ و نوانی کنترول قیلیب توره دیلر؛
خلق حمایه سی اوچون یولگه قوییلگن بو حمایوی تدبیرلر ایریم اروپا مملکتلری گه نسبتا انچه اوستون توره دی. بو گون کانادادن ستاهولمگه خانمی بیلن اوچیب کیلگن دوستیمیز بیلن تیلفونده صحبتلشگنیمده او «ارلنده» ایروپورتی و پایتختده هیچ قندی قرنتین یوق لیگیدن شکایت قیلدی و بو مملکتده تلفات کوپلیگیگه قره مسدن هنوز هم باغچه لرایشلیدی و16 یاشگه چه بولگن اوقووچیلرمکتبلری یاپیلمگنیدن حیرتده قالگن ایدی.
مقاله آخریده خلاصه قیلیب ایتیشیم ممکن که اوزبیکستان دولتی رهبری تامانیدن خلقنی کرونا ویروس خوفلی اپیدیمیه سیدن حمایه قیلیشگه اورنه تیلگن ترتیب و انتظام شو قدرعالی و دسپلینه شودرجه ده کوچلی که مملکت فقرالرینی بو آغیر سناودن موفقیت بیلن اوتیش گه ایشانتیره دی.
اوشبو جدی حمایوی تدبیرلر منطقه میز ایریم اولکه لری و قوشنی دولتلرگه اورنک بوله آله دی و ایریم غربی دولتلرده یولگه قوییلگن قرنتین رژیمیدن اوستون توره دی.
#
