اوزلوگ تمانیدن لاتینچه دن تورک-عرب الفبا ترکیبی‌گه اوگیریلدی
درویش‌لیک مشرب اوچون شاه‌لیکدن بلند
بابا رحیم ملا ولی (ولی بابا) اۉغلی مشرب اۉز ایجادی بیلن اۉزبېک ادبیاتی‌ده خلق‌چیلیک، اجتماعي‌لیک و دنیا‌ويلیک نینگ چوقورلشوویده، جهالت و بدعت‌ته قرشی کوره‌ش غایه‌لری نینگ کوچه‌یشیده، شعريت شکللری نینگ تکامل‌لشووی همده بدیعیات نینگ کمالگه اېریشوویده کتّه ا‌ۉرین توتگن سۉز اوسته‌لریدن بیریدیر.
مشرب فقط آتش‌زبان ایجادکار صفتیده گینه اېمس. بلکه، عینِ زمانده، عدالت‌سیزلیک و زۉرآورلیک، قباحت و جهالت بیلن اصلا کېلیشه آلمه‌یدیگن داویوره‌ک شخص صفتیده هم دانگ تره‌تگن. خلق تصوریده او جاهل عملدارلر اوستیدن کولووچی، اخلاقاً توبن کیشیلرنی، منافق دین اربابلرینی ایاوسیز فاش قیلیب، محنتکش‌لر منفعتینی حمایه اېتووچی باتیرسۉز، تدبیرکار کوره‌شچی طرزیده شکللنگن: عادي خلق مشرب تمثالی‌ده اۉز ایشانچلی وکیلینی، اۉز آرزو اینتیلیشلرینی برالله ایته آلووچی آتشین سیمانی کۉرگن.
بابارحیم مشرب حیاتی و ایجاد یۉلی حقیده معلومات بېرووچی تاریخي منبع‌لر کۉپ اېمس. اونینگ نامی xvııı-xıx عصرلرده توزیلگن اَیریم تذکره و تصوفي یۉنه‌لیش‌ده‌گی اثرلرده (محمد بدې مَلې‌هان‌نینگ «مُذَکِّرالاصحاب»، «تذکرة فهمي»، «مسبع عبدوشکور ضیا»، «تذکرة اولیای مجزوب نمنگاني») ذکر اېتیله‌دی. اما اولرده شاعر حیاتی و ایجادي فعالیتی حقیده کېلتیریلگن معلوماتلر نهایتده آز، اوزوق-یولوق و بیری-بیریگه ضد. مشربنینگ قالدیرگن ادبي میراثی خصوصی‌ده هم انیق معلومات بېرووچی منبع یۉق. اونینگ اۉز اثرلرینی تۉپلب دېوان یاکه بیرار مجموعه توزگن‌لیگی معلوم اېمس. فقط «دېوانی مشرب»، «دېوانه مشرب»، «اېشان مشرب»، «حضرت شاه مشره‌ب» ناملری آستیده خلق آره‌سی‌ده قۉلیازمه و تاش‌باسمه شکلیده جوده کېنگ ترقلگن قصه‌لرده گینه (اولرنینگ کیم تامانی‌دن و قچان توزیلگن‌لیگی انیق بېلگیلنگن اېمس) شاعرنینگ حیات یۉلی و ایجادي فعالیتی معلوم ترتیب و ایزچیلیکده بیان اېتیله‌دی، اثرلریدن نمونه‌لر کېلتیریله‌دی. مشرب فعالیتی‌نینگ قطار نقطه‌لری انیق و تاریخن تۉغری قید اېتیلگنیدن قصه‌‌نینگ بیرینچی نسخه‌لری شاعرنی یقیندن بیلگن و اثرلریدن یخشی خبردار شخص تاماندن، اۉشه دورلرده‌یاق یره‌تیلگن دېب تخمین اېتیش ممکن. عینِ زمانده، او اوزاق ییللر دوامیده اۉزگرتیریش و توزه‌تیشلرگه دوچ کېلگن، تورلی تۉقیمه‌لر، ینگی-ینگی روایت، نقللر، سرگذشت و لطیفه نما لوحه‌لر بیلن تۉلدیریله باریلگن. نتیجه‌ده قصه‌لرده تاریخي مشرب فعالیتی خلق تصوریده‌گی تۉقیمه مشرب همده او حقیده‌گی سرگذشت – روایتلر بیلن قاریشیب-چه‌تیشیب کېتگن. شونده‌ی بۉلسه-ده، مشرب حقیده‌گی قصه‌لر شاعر حیات یۉلینی نسبتاً تۉله و باسقیچمه-باسقیچ اۉزیده جمعلاوچی ادبي تاریخي منبع صفتیده علمي اهمیت کسب اېته‌دی.
بابا رحیم مشرب 1640 ییلده (هجري حساب بیلن 1050) نمنگانده کمبغل کاسب بۉزچی ولی بابا عایله‌سیده دنیاگه کېلدی. قصه معلوماتلریگه کۉره، بابارحیم آته‌دن یاش یېتیم قاله‌دی، عایله‌نینگ مادّي قیینچی‌لیکلری ینه‌ده آرته‌دی. آنه‌سی ایپ ییگیریب تیریک‌چیلیک اۉتکزه‌دی. قصه‌ده بۉله‌جک شاعرنینگ گودک‌لیگیدن نهایتده حلال، زيرک، تۉغری‌سۉز بۉلگن‌لیگی، حاضرجواب و مشاهده‌لیگی بیلن تېنگ‌قورلریدن اجره‌لیب توریشی علیحده تاکیدلنه‌دی. هر حالده اۉز دوری بیلیمدانلریدن، خصوصاً دین اساسلری و فلسفه‌دن درُست‌گینه باخبر بۉلگنی اوچون نمنگان نینگ صوفي اېشانی ملا بازار آخوند نامی بیلن شهرت قازانگن خۉجه عبیدالله قۉلیگه تحصیل تکمیلیگه تاپشیریلگن. بابارحیم معلوم مدت ملا بازار آخوندده دیني تعلیمات و صوفي طریقتلری بۉییچه بیلیمینی آشیره‌دی، فارسي تیلنی اۉرگنه‌دی، عینِ زمانده، شرق شعريتینی، خصوصاً، اونینگ ییریک وکیللری میراثینی قیزیقیش بیلن مطالعه قیله‌دی.
تخمیناً 1665 ییللرده ملا بازار آخوند توصیه‌سیگه کۉره اۉشه زمانده کتّه آبروگه اېگه بۉلگن ییریک دین اربابی کاشغرلیک هدایت‌الله آفاق خاجه اېشان حضوریگه باره‌دی. بابارحیم کۉپ بیلیم‌لر صاحبی، فاضل آفاق خاجگه صدقِ دید دن مرید توشه‌دی، اونی اۉزیگه مورشیدی کامل دېب قبول قیله‌دی و یېتّی ییل اونینگ درگاهیده خدمتینی اۉته‌یدی/ بجره‌دی، یوموشلرینی بجریب، سبق آله‌دی، مریدلری قطاریده کون کېچیره‌دی. قصه‌لرده تاکیدلنیشیچه، شعريتنی یوکسک قدرله‌گن آفاق خاجه بابارحیم‌نینگ ایجادي اقتدارینی یوقاری بهاله‌یدی، حتا «مشرب» تخلصینی هم او توصیه اېته‌دی. مشرب غزللری‌نینگ بیریده اوچراوچی منه بو بَیتده هم خودّی شو مضمون افاده‌لنگن:
قددسه سِرریح و خواجم آتیمنی «مشرب!» دېدیلر،
کاشغرو یارکند ایچیده صاحبی گفتار اۉزیم!
شاعرنینگ ادبي میراثی‌ده‌گی دیني مضمون و تصوفي یۉنه‌لیش روحی‌ده‌گی شعرلرنینگ کۉپچی‌لیک قِسمی آفاق خواجه درگاهیده و اونینگ ترغیبات سبقلری تاثِریده یره‌تیلگن دېسه‌ک، خطا بۉلمس. آفاق خواجه نینگ شخصي خصلت فضیلتلرینی مدح اېتووچی، اونی «پیرو رهبر» دېب تن آلووچی بَیت-مصرع‌لری‌نینگ ترکیبی‌ده جمعʼ اېتگن غزل و مخمسلر هم («کاشکی»، «اۉزیم» ردیفلی غزللر، «قالمه‌دی» ردیفلی مخمس) شو مریدلیک ییللری محصولی دیر.
مشرب تخمیناً 1672–73 ییللرده آفاق‌خواجه درگاهینی ترک اېتیشگه مجبور بۉلدی. شاعر حیات یۉلینی بیان اېتووچی قصه‌لرده قید اېتیلیشیچه، بونگه مشرب نینگ پیری درگاهیده‌گی کنیزلری‌نینگ بیریگه کۉنگیل قۉیگنی، سېویب سېویلگنی رسمي سبب بۉلگن. اما مشرب نینگ آغیر جسماني جزاله‌نیب قوویلیشی زمینی‌ده پیر بیلن مرید اۉرته‌سیده‌گی جدّي غایوي ضدیتلر بۉلگن دېییلسه حقیقت‌گه موافق بۉله‌دی.
مشرب کاشغردن 1673 ییلده نمنگانگه – آنه‌سی یانیگه قَیته‌دی. کسل‌مند آنه‌سی نینگ وفاتیدن کېین هېچ کیمی قالمه‌گن شاعرنینگ قۉنیم‌سیز حیاتی باشلنه‌دی. اونینگ کېینگی دېیرلی قیرق ییللیک عمری دایمي سفرده، دربدرلیکده، تورلی اۉلکه‌لرده مسافرلیق‌ده ا‌ۉتدی. تورلی ادبي تاریخي منبع‌لر، شونینگدېک، کیسّه نسخه‌لری مشرب بارگن شهر یورتلری، سفر ترتیبی حقیده خیلمه خیل، کۉپینچه بیری بیریدن فرکلی معلوماتلر بېره‌دی. اولرده شاعرنینگ سمرقند، خۉجند، تاشکېنت، تورکستان، بخارا، اندیجان، بد‌خشان، شونینگدېک، یقین شرق‌نینگ قطار اۉلکه‌لریگه بارگن‌لیگی حقیده سۉزلنه‌دی. مشربنینگ ادبي میراثیده حیات یۉلی‌نینگ قطار نقطه‌لری جمله‌سیده یوقاریده سنه‌لگن شهر-اۉلکه‌لرنینگ کۉپلری ذکر اېتیله‌دی. مشربنینگ بیرار شهر-قیشلاققه کېلیشی ایزسیز اۉتمس اېدی، معلوم شاو-شوولرگه سبب بۉلردی: عادي خلق صمیمیت و خورسندچیلیک بیلن، حاکم، عملدارلر، ریاکار کیشیلر اېسه هَدیک‌سیره‌ب، دشمن کۉزی بیلن ساووق قرشی آلردیلر. مشرب قۉنیم‌سیز حیاتی‌نینگ سۉنگی نقطه‌سی بلخ‌ده هم خودّی شونده‌ی بۉلدی: حاکم طبقه و بیر گروه ریاکارلر اونگه اۉزلری‌نینگ اشدّي دشمنی دېب قره‌دیلر و جسماً یۉقاتیش نیتی‌ده بۉلدیلر. نتیجه‌ده، «تذکرة فهمي» ده قید اېتیلگنی‌دېک، «در سالی 1123 هجري در قوندوز به فتوای علما و حکمی محمود بي قتاغآن شهید کرده شُده»، یعنی «1123 هجري (1711 میلادي) ییلی‌ده قوندوزده (بلخ ولایتی‌ده) علمانینگ فتواسی و محمودبي قتاغآن (بلخ، قوندوز حاکمی) نینگ حکمی بیلن شهید بۉلدی». آتشین شاعر، داویوره‌ک شخص، جسور قلب صاحبی بابارحیم مشرب آسیب اۉلدیریلدی.
بابارحیم مشرب ممتاز ادبیاتیمیز بویوک نماینده‌لری نینگ ایلغار عنعنه‌لرینی اۉرگه‌نیب ییریک شاعر بۉلیب شکللندی، کمالگه یېتدی. او قالدیرگن میراثده، بیرینچی نوبتده، عشقي موضوعده‌گی غزل-مخمس‌لردن انه شو عنعنه‌لرنینگ برکه‌لی تاثِرینی انیق کوزه‌تیش ممکن. مثلاً: مشرب لطفي‌نینگ مشهور:
سېن-سن سېوریم، خواه اینان، خواه اینانمه،
قاندور جگریم، خواه اینان، خواه اینانمه –
مطلع‌ینی اۉزگرتیرمه‌ی قبول قیلیب، اونی شو اۉیناقی وزن، شو قافیه و ردیف، شو روحده دوام اېتتیره‌دی، بویوک استاذیگه حرمت همده صناعتینی تن آلیشی بېلگیسی صفتیده اۉخشه‌تمه غزل یره‌ته‌دی.
مشربنینگ ایجادي کمالاتیده، اینیقسه، نواي میراثی‌نینگ ایجابي تاثِری کتّه بۉلدی. شاعرنینگ اېنگ یخشی اثرلریده بیز نواي ایجادیگه خاص فلسفي‌لیک و دنیاسېورلیکنی کۉره‌میز، مضمون‌نینگ حیاتي‌لیگی، خلقچی‌لیگینی، وزن روانلیگی و اۉیناق‌لیگینی قید اېته‌میز، موضوع تنلش و اونی بدیعي تلقینی‌ده یقین‌لیک و اۉخشه‌شلیکنی اوچره‌ته‌میز. مشره‌ب مخمسلریدن بیریده معشوقه نینگ اوچره‌شوو حقیده عاشققه وعده بېرگنی، عاشق‌نینگ تونلرنی بېدار اۉتکزیب، انتظارلیک بیلن وصل دقیقه‌لرینی کوتیشی تۉغری‌سیده سۉز باره‌دی. اما، معشوقه وعدنی بوزه‌دی، وفاسیزلیک کۉرسه‌تیب اوچره‌شووگه کېلمه‌یدی. مخمس عاشق‌نینگ انه شو حالتده‌گی هیجانینی، حس-تویغولرینی، هجرانده یارنی کوتیشده‌گی نازک کېچینمه‌لرینی یوکسک بدیعي‌لیک بیلن نهایتده جانلی افاده‌له‌یدی:
وعده قیلدی بیر کېله‌ی دېب، کۉزگه اویقو کېلمه‌دی،
تېلموروب یۉلیده قالدیم، شۉخی بدخۉ کېلمه‌دی،
نېچه کېلدی شوم رقیبلر، اول پریرو کېلمه‌دی،
دردیدین اۉلدیم، طبیب، دردیمغه دارو کېلمه‌دی،
مېن شهیدِ عشق بۉلدیم، قطره‌ی سوو کېلمه‌دی.
اۉن ایکّی بند دوامیده موضوعنی شو یوکسک سویه‌ده بدیعي تحلیل اېتووچی بو مخمس مشرب ایجادیگه نواي‌نینگ برکه‌لی تاثِرینی کۉرسه‌تووچی یقّال مثال بۉله آله‌دی. بونده اولوغ شاعرنینگ: «کېچه کېلگومدور دېبان اول سروی گلرو کېلمه‌دی» مصرعسی بیلن باشلنووچی مشهور غزلیدن مشرب الهاملنگن‌لیگی کۉزگه روشن تشلنه‌دی.
مشرب نواي میراثیدن لیریکه‌ده جدّي اجتماعي مضمون افاده‌لشنی، ناراضی‌لیک آهنگلری و تنقیدي فکرلرنی عشق-محبت موضوعیده‌گی شعرلر جسمی‌گه «جایلب یوباریش» مهارتینی هم اۉزلشتیردی، ایجادي رواجلنتیردی.
مشرب ایجادیده‌گی اجتماعي مضموندارلیک و کوچلی تنقیدي یۉنه‌لیش شاعرنینگ ایلغار دنیاقره‌شی، خلقچیل فلسفه‌سی، زمانه‌سیده‌گی سلبي واقعه-حادثه‌لرگه انیق تنقیدي مناسبتی‌دن شکللنگن. قطعي ایتیش ممکن که، چوقور اجتماعي‌لیک و کوچلی تنقیدي مناسبت مشربنینگ عمومی ایجادي فعالیتی‌ده اوستوارلیک قیلگن همده یره‌تگن کۉپدن-کۉپ اثرلری نینگ اصل فضیلتی درجه‌سیگه کۉتریلگن.
شهر و قیشلاقلر اېزیلگن عامه‌سی‌نینگ غم و حسرتلرگه تۉله کلفتلی حیاتینی بدیعي تصویرلش خلقچیل شاعر ایجادیده یېتکچی موضوعلردن بیری بۉلگن. دایما خلق ایچیده یوریب، اونینگ یشش شرایطی و آرزو-اینتیلیشلریدن یقیندن خبردار بۉلگن مشرب مشقتلی حیاتنی حقّاني بدیعي لوحه‌لرده مهارت بیلن تصویرله‌دی، نهایتده سادّه، روان، اما مضمونه‌ن زلوارلی مصرعلرده صمیمي همدردلیک و یوره‌کدن اچینیش تویغولرینی تاثِرچن افاده‌له‌دی. شعرلریدن بیریده «عزادین مېن دلی غمگین خلایق خیلینی سېودیم!» دېب یازگن شاعر باشقه بیر ا‌ۉرینده «اۉزیمدېک خانه ویرانلرنی کۉرسه‌م زار ییغلرمن!» دېیه اېزیلگن عامه‌گه تۉله خیریخاه اېکن‌لیگنی علیحده تاکیدله‌یدی.
مشرب شعريتی‌ده «کۉزی یاشلی»، «بختی قرا»، «درد احدی»گه، «غم خیلی»گه همدردلیک، اولر بیلن همدم‌لیک غایه‌لری قیته-قیته تکرارلنیشی بې‌چیز اېمس.
مشربنینگ «تنها» ردیفلی مخمسی‌ده بې‌واسطه خلق و اونینگ تورموش شرایطینی حقّاني کۉرسه‌تووچی لوحه‌لر چیزیلگن. هر بیر اۉقووچی یوره‌گینی اۉرتاوچی منه بو مصرع‌لر شاعر ایجادی‌نینگ تۉله خلقچیل ماهیتیگه ایشانچلی دلیل دور:
دلی تیغی ستمدین پاره بۉلگن خلقنی کۉردیم،
تن و درد و المدین یاره بۉلگن خلقنی کۉردیم،
کۉزی وقتی سحر سیاره بۉلگن خلقنی کۉردیم…
بابارحیم مشرب قالدیرگن ایجادي میراثده دیني و تصوفي غایه‌لر هم، اۉشه زمانده کېنگ ترقه‌لگن قلندرلیک طریقتی نینگ اَیریم آهنگلری هم سېزیلرلی ا‌ۉرین اېگلله‌یدی. شاعر اسلام‌نینگ اساسي نظري قاعده‌لرینی شبهه‌سیز قبول اېته‌دی. اما، عینِ زمانده، اسلام تعلیماتی‌نینگ بیر قطار ظاهري بېلگیلرینی، بیرلمچی دېب حسابلنگن قانون-قاعده‌لرینی، شریعت نینگ اَیریم کۉرستمه طلبلرینی، فرض سنتلرینی تن آلمه‌سلیک و پست نظر بیلن قره‌ش هم کۉزگه تشلنه‌دی، اَیریم دیني روکن توشونچه و مقّدس دېب بیلینگن مراسم و عادتلرگه، تلقین و عقیده‌لرگه شبهه بیلن قره‌ش، حتا، آچیقدن-آچیق مېنسیمس‌لیک و مسخره‌آموز مناسبت انچه-مونچه اوچره‌یدی.
تورلی-تومن شکل و تلقینلرده جِلولنووچی بو دنیاقره‌ش‌نینگ بوتون ماهیت مغزی شاعرنینگ قوییده‌گی قطعی اعترافی‌ده نهایتده یقّال و لۉنده افاده‌لنگن:
بیر خدادین اۉزگه‌سی برچه غلط دور، مشره‌با،
گُل اگر بۉلمه‌سه ایلکیم‌ده تیکاننی نه قیله‌ی؟!
هه، بیر‌گینه قدرتلی یره‌تووچیدن باشقه همه-همه‌سی «غلط»، یعنی خطادیر، دېیدی شاعر. بَیتده مشرب بیرینچی مصرع مضمونینی ایکّینچی مصرعده حیاتي و تصوفي رمز تمثاللر واسطه‌سیده نمایان اېته‌دی.
عموماً تصوف تعلیماتی‌ده بۉلگنیدېک، مشرب ایجادیده هم، فقط الله نی گینه تن آلیش، یکّه اونگه گینه چین محبت قۉییش و اونینگ وصلیگه ته‌لپینیش جریانیده برچه «غلط»لرنی رد اېتیش صوفي ادبیاتده عصرلر دوامیده قرار تاپگن رمز-تمثاللر، توشونچه-باره‌لر («عشق»، «محبت»، «یار»، «جانانه»، «گُل»، «می»، «باده»، «وصال» و باشقه‌لر) واسطه‌سیده عملگه آشیریلگن. شاعر شعرلریده بو مضمون قطعي کېسکین روحده، بعضن، حتا قۉپال، دغل آهنگده، اما دایما روشن افاده‌سینی تاپگن:… یارسیز هم باده‌سیز مککه‌گه بارماق نې کېره‌ک؟!… اوره‌یین مو باشیمه سکّیز بې‌حسهتو دۉزخین؟! …کۉرمسه‌م بیر دَم سېنی بَیت الحرمنی نَیله‌یین؟!… ایکّی دنیادین کۉزوم یومدوم سېنینگ ذوقینگ بیلن! …مېنی دېوانه مشر‌بغه محبت‌دین بیان ایلنگ…
یوقاریده ایتیلگنلر تۉله نظرده توتیلسه گینه، مشرب ایجادي میراثیده کۉپلب اوچراوچی بو کبی خطاب تاکیدلرنینگ اصل مضمونی، تصوفي ماهیتی یوزه‌گه چیقه‌دی، فقط شونده گینه شاعر فلسفه‌سی، کوزه‌ته‌یاتگن باش مقصدی تۉغری بهالنه‌دی.
البته مشرب شعريتی‌نینگ هر بیر نمونه‌سیدن تصوفي مضمون و صوفي رمز تمثاللرنی قیدیریش، هر بیر حالتده معشوقه مدحی و اونینگ وصلیگه اینتیلیش زمینی‌ده یره‌تووچی مدحی و اونگه سیغاینیش، ته‌لپینیشنی توشونیش خطادیر.
مشرب قالدیرگن ایجادي میراثده حیاتي‌لیک، تیریک انسان و اونینگ انساني کېچینمه‌لرینی افاده‌لش، خصلت فضیلتلرینی تعریفلش، آرزو-امیدلری، شادلیک-قووانچلری و غم-تشویشلرینی حقّاني تصویرلش هم سلماقلی ا‌ۉرین اېگلله‌یدی. بو موضوع اساسن، حیاتي عشق-محبتنی اولوغلش، گۉزه‌ل یارنی – معشوقه حسن و لطافتینی تعریفلش، عاشق‌نینگ سېوگی-صداقتینی، یار وصلیگه اینتیلیشینی ایشانچلی تصویرلش جریانیده تحلیل اېتیله‌دی.
حیاتي عشق-محبت موضوعی مشرب ایجادیده شرق شعريتی‌نینگ غزل، مستزاد، مربع و مخمس، شونینگدېک، مسد‌س و مسبع تورلریده ایشلندی. بو گروه اثرلری اساسیده تشویش و لذتلرگه تۉله انساني سېوگی یاتگن‌لیگینی کۉره‌میز. شاعر معشوقه سیماسینی چیزر اېکن، شونده‌ی بدیعي مهارت نمایش اېته‌دیکی، نتیجه‌ده لیریک «مېن» کۉنگلینی ضبط اېتگن یار اۉقووچی کۉزی آلدیده اۉزی‌نینگ بوتون عیاللیک لطافتی، نزاکتی، ایچکی حسیاتی، خلق-اطواری، شرم و حیاسی، نازو جلوه‌سی، کيینیشی، یوریش توریشی بیلن جانلی گوده‌لنه‌دی؛ اۉقووچی هم اونی عاشق قطاریده سېویب قاله‌دی، اۉزیده هم قنده‌یدیر لطیف حسیات جۉش اوره‌یاتگنینی، کۉنگلیده نازک کېچینمه‌لر طغیانگه کېله‌یاتگنینی سېزه‌دی. خودّی شونینگ اوچون هم اۉقووچی عاشق‌نینگ الم-اضطرابیگه، هجرانده چېک‌سیز قیینه‌له‌یاتگنیگه ایشانه‌دی، عاشق بیلن همکارلیکده خَیالگه چۉمه‌دی، اېزگو آرزولرگه بېریله‌دی، اونینگ قیغوسیگه شریک بۉله‌دی.
چیندن هم مشربنینگ عشقي لیریکه‌سی، اونینگ برچه شعرلری کبی، حیاتي موضوعی و جۉشقین‌لیگی، نهایتده روان و اۉیناقیلیگی، خلق قۉشیقلری کبی سادّه و صمیمي‌لیگی بیلن تینگلاوچیلر قلبیگه تېزده یۉل تاپه بیله‌دی، اولرگه بدیعي ذوق بخش اېته‌دی. شاعر اگر تعبیر جایز بۉلسه، اثرلری‌نینگ شو فضیلتلری بیلن شعريتده مشر‌بانه اسلوب یره‌تدی. ایتیلگن فضیلتلر جمله‌سیگه شۉخ وزن و جرنگدار ردیف قافيه‌لر تنلش، خلق جانلی تیلیدن ا‌ۉرینلی و اونوملی فایده‌لنیش، هر بیر مصرع‌گه سرعت و جۉشقین‌لیک بخش اېتیش مهارتینی هم کیریتیش جایز.
مشربنینگ ادبي میراثی تۉغری‌سیده سۉز بارگنده اونینگ مستزاد و مر‌بع‌لری خصوصی‌ده علیحده تۉختش ضرورتی بار. تاکیدلش لازم که، شاعر اۉتمیش شعريتیمیزده اېنگ کۉپ و هر جهتدن یېتوک مستزاد یره‌تگن ایجادکار صفتیده بو اۉیناقی و شۉخ لیریک تورنینگ ادبیاتیمیزده اوزیل-کېسیل مستحکمله‌نیشی و باییشیگه کتّه حصه قۉشدی. مشرب مستزادلریده انساني سېوگی-محبتنی کویله‌دی، شو زمین گۉزه‌لینی مدح اېتدی، اونینگ برکمال چیرایی و لطافتینی اولوغله‌دی، صداقت و وفادارلیکنی چین ایجابي فضیلتلر صفتیده ترغیب اېتدی.
شاعرنینگ بوتون ایجادي فعالیتی‌گه خاص بۉلگن خلقانه اسلوب و بدیعي-تصویري واسطه‌لر رنگ-برنگلیگی اونینگ مربع و مخمس‌لریده هم کۉزگه روشن تشلنه‌دی. اینیقسه، هر بیر بندی
…اې باد، یېتکور، یاره سلامیم!
…یارگه يېتر کون بارمو، یارانلر؟!
مصرع‌لری بیلن یکونلنووچی رومانتیک روحده بیتیلگن مر‌بع‌لری اۉز غایوي بدیعي کمالاتی جهتیدن علیحده اجره‌لیب توره‌دی.
مشربنینگ لیریک شاعر صفتیده یوکسک بدیعي مهارتی اونینگ سکّیز بند – اېلّیک آلتی مصرعدن تشکیل تاپگن مسّبع‌سیده هم بوتون فضیلتلری بیلن یوزه‌گه چیققن.
وه-وه، نه گۉزه‌لسن، نه عجایب، نه قیامت!
هَی-هَی، نه جفا قیلسه صنم – جانیمه راحت!
بَیت ردیفی هر بندیده تکرارلنووچی بو مسبع‌نی عموماً اۉتمیش شعريتیمیزده یره‌تیلگن بو تور اثرلری‌نینگ اېنگ یېتوک نمونه‌لری قطاریگه کیریتیش ممکن. مشرب کۉپ بۉلمه‌سه‌ده، فارس تیلیده هم قلم تېبره‌تدی، قطار غزل، مخمسلر یره‌تدی، «شیرو شکر» (ملمه شکلیده نمونه‌لر بیتدی.)
کۉپ عصرلیک ادبیاتیمیز تاریخی‌نینگ اېنگ یارقین نماینده‌لریدن بیری بۉلگن بابارحیم مشرب ایجادی شعريتیمیزنی کۉپدن-کۉپ یېتوک اثرلر بیلن باییتدی، اونینگ کېینگی رواجیگه برکه‌لی تاثِر کۉرسه‌تدی.
طبيعي غرور بیلن فخريه اسلوبیده:
-شهرتی شعر بابیده، مشر‌با، معتبر اۉزوم!
-مشر‌با، هر بیر سۉزینگدور گوهری قیمت‌بها!
مصرعلرینی بیتگن شاعرنینگ بدیعي برکمال اثرلری خلقیمیز معنوعي ملکی‌نینگ مقّدس و معتبر بیر قسمیگه ایلنگن.
____________________________________
«معنويت یولدوزلری» (عبدالله قادري نامی‌ده‌گی خلق میراثی نشریاتی، تاشکېنت، 1999) کتابیدن آلیندی.
https://saviya.uz/hayot/tarjimai-hol/boborahim-mashrab-1640-1711/
