بـابـر انـسیـکـلــوپـیـدیــه سـی نـشـردن چـیـقـدی
————————–
شرعی جوزجانی
«بابرنامه» حاضرگه چه ییگیرمه گه یقین تیلگه ترجمه قیلینگن
————————–
«ظهیر الدین محمد بابر انسیکلوپیدیه سی» اوزبیکستان پریزیدنتی اسلام کریموف قیسقه چه پیامی بیلن نشردن چیقدی.
پیامده «بابامیز ظهیر الدین محمد بابرنامی بیلن هرقنچه فخرلنسک ارزیدی. اوزبیک خلقی نینگ داوروغینی دنیاگه تره تگن بویوک اجدادلریمیزدن بیری اوله راق، اول ذات بیزنی اوتمیش تاریخیمیزنی قدرلشگه، کیله جک که بویوک ایشانچ بیلن قرشگه اورگه ته دی» دیییله دی.
پیام آخریده بابر میرزا بابامیزنینگ سیماسینی ابدیلشتیریش گه قول اورگن انسانلرگه صمیمی منتدارچیلیک بیلدیریلگن.
بابر انسیکلوپیدیه سی «بابرنامیده گی خلق ارا جماعت فوندی» تشبثینی قوللب قوتلش، کوپلب بابرشناس عالملر و بابر سیورلرنینگ اشتراکی و خالص انتیلیشلری و فوند رهبری ذاکرجان مشربوف سعی – حرکتی نتیجه سیده یوزه گه کیلیب، کتته حجم(744 بیت) ده یوقاری صفتلی آق قاغازده «شرق» نشریات – مطبعه اکسیه دارلیک کومپانیه سی» باسمه خانه سیده 5000 تیراژده نشرقیلینگن.
چیرایلی مقوانینگ بیرینچی بیتیده کتاب نامی بابرصورتی بیلن بیزه تیلگن، ایککینچی بیتیده بابر نامه نینگ حیدرآباد قولیازمه سی باشلانغیچ صحیفه سیدن بیر پراگراف (بسم الله الرحمن الرحیم رمضان آیی سیکیز یوز توقسان توقوزده فرغانه ولایتی ده اون ایکی یاشته پادشاه بولدوم…) فوتو سی بیریلگن. اوندن کیین قلین بیر ورقده بابرنینک نَسَبی(ظهیرالدین محمد بابر بن عمر شیخ بن سلطان ابوسعید بن سلطان محمد بن میرانشاه بن امیر تیمور) یازیلگن بیر مهر صورتی قوییلگن. هرایکی صفحه ده گی صورتلر اطرافیده میناتوره ایشلنگن.
کتاب نینگ ایکنچی بیتیده بابرنینگ بیرچیرایلی رنگلی کتته پورتریتی قوییلگن و اوندن کیینگی صفحه ده انسیکلوپیدیه نشری مناسبتی بیلن اوزبیکستان پریزیدنتی اسلام کریموف پیامی، امضاسی بیلن جایلشتیریلگن. برچه صحیفه لرنینگ چپ و راست حاشیه لری آخرگه چه ایکی یریم سانتی متر اندازه سیده، آچیق ماوی رنگ، تورلی کیچیک رسملر و بابر بیر بیتی نینگ ایکینچی مصرعی «سۉزوم نی اۉقوب ساغینغاسېن اۉزوم نی» (*) یازیلگن بیر تسمه بیلن بیزه تیلگن. بو ایسه کتابگه اوزیگه خاص بیرنفاست و چیرایلیک بغیشلیدی.
اثرده بابرحیاتی و اونینگ سیاسی، حربی، ادبی و علمی میراثینی یاریتیش، اوزی و سلاله سیگه باغلیق اساسی مادی یادگارلیکلر حقیده معلومات بار. حاضرگه چه نشر بولگن باشقه شخصی انسیکلوپیدیه لردن کتاب نینگ فرقی شونده که اونی علمی کلاسیک اسلوبده اونیویرسل انسیکلوپیدیه یعنی علمی معلوماتنامه طرزیده یره تیلیشی مقصد قیلیب قوییلیب، امکان قدر شونگه ایریشیلکن.
تحریر هیئتی نینگ اعضاسی عبدالله اعظموف کتاب مقدمه سیده تأکیدلگنیدیک بابرنامه ده اوندن زیاد فن ساحه سیگه عاید معلومات موجود. بابرنامه حاضرگه چه ییگیرمه گه یقین تیلگه ترجمه قیلیندی، اونینگ ینه باشقه تیل لرگه اوگیریش دوام ایتماقده.
کتاب متنی (آرتیکل لر) توگه گندن کیین قوییده گی موضوعلر بوییچه علاوه لر بیریلگن:
1 علاوه ده ظهیر الدین محمد بابر اسمی نینگ کریل و لاتین الفباسیده گی تورلی نشرلرده یازیلیشی؛
2 علاوه ده بابر حیاتی و فعالیتی موضوعیده گی یاقلنگن فن دوکتوری و فن نامزادلیگی علمی درجه لرینی آلیش اوچون یازیلگن دیسیرتتسیه لر و مؤلفلری رویخطی؛
3 علاوه ده بابرنامه کرونو لوژی سی یعنی یوزبیرگن حادثه لرنینگ زمانی ترتیب – زمانی تسلسل اساسیده، هجری و میلادی سنه لر بیلن شرحی؛
4 علاوه ده ظهیرالدین محمد بابر اثرلریده عربچه عباره و جمله لر (سوزلر، آیت و حدیثلر) عرب و کریل یازوولریده بیریلگن؛
5 علاوه ده ظهیرالدین محمد بابراثرلری نینگ اوزبیکستانده نشر ایتیلیشی؛
6 علاوه ده بابر انسیکلوپیدیه سی سوزلیگی کریل و عرب یازوولریده 685 بیتدن 728 بیتگه چه (43 بیت).
اولردن کیین اسملر کورستکیچی و قیسقرتمه لر رویخطی بیریلگن.
افغانستان بابرشناس عالملریدن فیلالوگیه فنلری نامزدی شفیقه یارقین و ادبیاتشناس حلیم یارقین آتلری مقاله، خریطه، بیبلوگرافیک معلومات و ایلویسترتسیه (تصویرلر)تییارلگنلر رویخطیده ذکر ایتیلگن.
انسیکلوپیدیه آخریده انگلیس، روس و عرب تیل لریده خلاصه لر بیریلگن و کتاب جاپان تیلیگه «بابرنامه» مترجم وناشری پروفیسور ایجی مانو نینگ بابر انسیکلوپیدیه سی حقیده بیلدیرگن فکرلری نینگ انگلیس، اوزبیک و روس تیل لریده ترجمه سی بیلن توگه تیلگن.
انسیکلوپیدیه متنی ایچیده بیش بولیمدن عبارت 25 یلتیراق ورق ( 50 بیت)ده بابر حیاتی و اثرلریگه تیگشلی حجتلر، رسملر و خریطه لر رنگلی شکلده بیش قسم گه (هر قسم سکیز بیت گه) بولیب بیریلگن و بِیتلر سانی رومی رقملر بیلن کورسه تیلگن.
بیرینچی قسمده بابر هیکلی، افغانستان و تورکستانده تیموریلر و بابریلردن قالکن یادگارلیکلر- بابر باغیدن منظره لر، چهل زینه، بابر ضرب اوردیرگن سکه لر (آلد و آرقه تمانلریده سمرقند، کابل، آگره، لاهور و بدخشان اسملری بار). شونینگدیک هندوستانده ضرب اوریلگن تنگه لر صورتلری جایلشتیریلگن.
ایککینچی قسمده بابر نامه ده ایشله تیلگن تورلی رنگلی میناتوره لر اورین آلگن.
اوچینچی قسمده هندوستان و پاکستانده قالگن تاریخی یادگارلیکلر، بابرنامه ده کیلکن اوسیملیکلر، یوایی و اهلی حیوانلر و قوشلر صورتلری، شونینگدیک حلیم یارقین نینگ «بابری خط» رساله سیدن عکسلر بیریلگن.
تورتینچی قسمده بابر بابرنامه و بابر دیوانی قولیازمه نسخه لریدن نمونه لر، دوکتور شفیقه یارقین تییارلب نشر قیلگن «دریا درگوهر- دیوان کامل ظهیر الدین محمد بابر» مقواسی صورتی، بابرنینگ مبین، عروض رساله لری و بابر صادر قیلگن فرمانلر قولیازمه لریدن نمونه لربیریلگن.
بیشینچی قسمده 2014 ییل می آییده سمرقند شهریده بولیب اوتگن خلق ارا کنفرانسدن صورتلر، اسلام کریموف و مشهور جاپانلیک بابرشناس ایجی مانو فوتولری، 1956 ییل بابرگه بغیشلب اوتکزیلگن علمی انجمن، بابر و بابریلرگه تیگیشلی تورلی کنفرانسلر و ایکسپیدیتسیه فعالیت لریدن آلینگن صورتلر جای آلگن.
انسیکلو پیدیه نینگ 134 بیتیده «بابر خلق ارا جماعت فوندی» ارتیکلی آستیده جمغرمه نینگ خارجی مملکتلر (آلمان، روسیه،هندوستان، جاپان، انگلستان، چین، افغانستان، پاکستان، آزربایجان، مجارستان، قازاغستان، قیرغیزستان) ده گی بولیملری، اولرنینگ تآسیس ییل لری و رهبر لری ذکر ایتیلیب، سویدن (ستاکهولم ده 2014 ییل تشکیل تاپگن) بولیم رئيسی عبدالحکیم شرعی جوزجانی معرفی قیلینگن و بولیملر جماعتچیلیک اساسیده فعالیت یوریته دی دیب تأکیدلنگن.
انسیکلوپیدیه آخریده انگلیس، روس و عرب تیل لریده خلاصه لر بیریلگن و کتاب جاپان تیلیگه «بابرنامه» مترجم و ناشری پروفیسور ایجی مانو نینگ بابر انسیکلوپیدیه سی حقیده بیلدیرگن فکرلری نینگ انگلیس، اوزبیک و روس تیل لریده ترجمه سی بیلن توگه تیلگن.
تأکیدلش کیرک که حاضرگه چه افغانستانلیک بابر شناس محمد حلیم یارقین بیرینچی بولیب بابری خط بوییچه تدقیقات آلیب بارگن و بو ساحه ده بیرقطار یوتوقلرگه ایریشگن. بابر انسیکلوپیدیه سیده «بابری خط» ارتیکلی اونینگ رساله سی اساسیده ایضاحلنگن. شونینگدیک بابرنینگ فارسچه شعری نمونه سی شفیقه یارقین نشریدن آلیب بیریلگن.
خلاصه قیلیب ایته دیگن بولسک«ظهیر الدین محمد بابر انسیکلوپیدیه سی»، شکل و دیزاین یوزه سیدن و اوز ایچیگه آلگن کینگ قمراولی تاریخی، علمی، ادبی موضوعلر و بیبلیوگرافیک معلوماتلر نقطهٔ نظریدن، حاضرگه چه مرکزی آسیاده تینگی یوق بیرعلمی قاموس و حقیقی دایرة المعارف صفتیده بیلیم دنیاسیگه تقدیم ایتیلگن. انسیکلوپیدیه، هندوستانده 300 ییل دوام ایتیب، بو اولکه نی اوشه دورنبنگ مدنیت مرکزلریدن بیریگه ایلنتیرگن بابریلر امپراتورلیگی نینگ سیاسی، اقتصادی و اجتماعی احوالی بوییچه ییترلی مستند معلوماتلر گه ایگه. شونینگدیک اوندن، بابرشناسلیک دن تشقری، تیموریلر و تورکستان تاریخینی اورگنیش اوچون هم بیر ایشانچلی منبع صفتیده فایده لنیش ممکن.
انسیکلو پیدیه نی تییارلشده «بابر خلق ارا جماعت فوندی» رهبری ذاکرجان مشربوف نینگ تینیمسیز سعی – حرکتی، اکادمیسین عزیزخان قیوموف رهبرلیگیده تحریر هیئتی اعضالری جمله دن بهرام عبد حلیموف، عبدالله اعظموف، اشرف احمیدوف، حمیدالله بالته بایف، ایجی مانو، ذاکرجان مشربوف و خیر الدین سلطانوف لرنینگ اورنی تحسین گه سزاوار در.
مقاله آخریده تحریر هیئتی ایستگی گه کوره کتاب نشریده یول تاپگن ایریم کمچیلیکلرنی کیینگی نشرلرده توغریلش مقصدیده ایسله تیب اوتماقچیمیز:
ــ عربچه موجز (خلاصه)نینگ اوچینچی سطریده 300 رقمی 003 شکلیده وآخرگی سطرلرده 40 رقمی 04 و 10 عددی 01 شکلیده باسیلیبدی(741 و 742 بیتلر).
ــ «بابر انسیکلوپیدیه سی» سوزلیگیده، ابو یوسف ارغون نامی، ابو وسف ارغون شکلیده و عبدالرزاق میرزا، عبدالرزاق یرزا شکلیده بیریلگن (685 بیت).
ــ 715 بیتده، تنسیق الصفات، تنسیق لصفات شکلیده چاپ بولگن. البته ایکله ترکیب نینگ معناسی بیربیریدن فرق قیله دی.
ــ 686 بیتده «المعجم فی معاییر اشعار العجم» کتابی نامیده، معاییر سوزیدن (ی) حرفی توشیب، معایر شکلینی آلگن، بو ایسه معنانی بوزه دی.
ــ قرآن سوره سی (الم نشرح)، خ حرفی بیلن ایمس، ح حرفی
بیلن یازیله دی.
شو اورینده بابر خلق ارافوندی رهبری حرمتلی ذاکرجان اکه گه، «بابر انسیکلوپیدیه سی» نینگ بیر جلدینی، بابر کلتوری انجمنی گه ساوغه قیلگنلیک لری اوچون تشکر دیمیز.
حقوق فنلری دوکتوری، پروفیسور عبدالحکیم شرعی جوزجانی ستاکهولم (سویدن)ده «بابر نامیده گی خلق ارا جماعت فوندی» نماینده لیگی رئیسی.
————————–
(*) هروقت که کۉرگاسېن مېنینگ سۉزوم نی
سۉزوم نی اۉقوب ساغینغاسېن اۉزوم نی
