میزان آیی‌نینگ ییگیرمه توقّیزی اویغانیش_کون
کیریش:
انگلیس‌لر حامی‌لیگی‌ده قدرت تورکلردن پشتونلرگه اوتیشی بیلن (۱۷۴۷احمدشاه ابدالی-قندهار) عصرلر بویی تورکی قوملر باشده توریب باشقه تیللر و ملیتلرنی حامی‌سی بولگنی‌دیک ینه پشتونلرنینگ یانیده توریب، اولرنینگ مملکتدارلیک و حکومتدارلیک ایشلری بوییچه حامی بولدیلر. بو حامی‌لیک ۱۳۳ییل سونگره‌کی دورلرگه قره‌گنده غلل وغش‌سیز دوام ایتدی. عبدالرحمان خاننی (۱۸۸۰-۱۹۰۱) قدریتگه کیلگنی و افغانستاننی تاسیس قیلیب، احمدشاه ابدالی‌دن قالگن توپراق‌نینگ کتته قسمینی هندو برتانیالیکلرگه دیورند حضوریده و دیورند نامی بیلن اتلگن چیگره چیزیلیب، افغانیزه شونیستی بیر توشینچه قوره‌دی. شونینگدیک غربده هم مشهدگچه بولگن چیگره‌نی حاضرگی هرات و نیمروز حدودلریگه قدر ترسیم قیلیب، مشووم و قبیله پرستلیک حرکتیگه قول اوره‌دی. عبدالرحمن خان‌نینگ چیچیش‌لش سیاستی و افغانیزه پلانلری و شونگه اوخشش، هزاره‌لرگه بولگن قتل عام و باسقینچی‌لیک سلبی حرکتلری هزاره‌لرنینگ قان قرینداشلری بولگن تورکی قوملر جمله‌دن اوزبیک-تورکمن و باشقه قوملرنی پشتونیزه سیاستیگه قرشی، تعصب و کم‌سیتیشلرگه کوره‌ش باشلنه‌دی.
مذکور کوره‌ش، جنوب و شرق تمانلریدن پشتونلرنی تورکستان توپراقلریگه یوباریش(ناقلین) نامی‌ده تورکستان زمین‌نینگ اینگ اوسمیر و حاصل‌خیز ییرلرینی پشتونلرگه بیریش و شونگه اوخشش، چهلگزی-مرغاب (غورماچ/قاورماچ) اورته‌سی، اندخویی شیرین تناب اورته‌سی (دولت‌آباد)، آقچه- بلخ اورته‌سی (تیمورک)، سمنگان-بغلان اورته‌سی (کیله‌گی) و شونگه اوخشش مرکزی بغلان کابل، مرکزی بغلان قندوز-تخار و بدخشان کیته‌دیگن منطقه‌لرنی ناقل اوغانلر مرکزی قیلیب، اوشبو منطقه‌لرده یشه‌یدیگن تورکلر اوستیگه زور بیلن ویا اولرنینگ قیرغین قیلیشلری بیلن قبول قیلدیره‌دی.
خوددی شو پروژه فرقلی دوره‌لرده عبدالرحمان‌دن بوگونگه قدر بیش مرته تکرار بولیب فرقلی اسملر بیلن تحمیل بولگن.
عبدالرحمان خاندن سونگ:
۱- امیر امان‌الله خانینگ (نظام نامه ناقلین بسمت قطغن) حکمی اساسی‌ده مینگلب جریب و اوتلاق-سوولاقلر تورکلردن آلینیب ناقل اوغانلرگه بیریلدی.
۲- امان الله خان تو دیده نادرخان‌نینگ نائب‌الحکومه قطغن بولگن وقتی‌ده اونلرچه تورک شخصیتلری اولدیریب، مال و ملکی مصادره قیلینگن.
۳- نادرخان حکومتی‌ده محمدگل مهمند (لمر اعلی/ پارله‌گن قویاش) دولتی لقبنی تورکلرنی نابود قیلگنی نتیجه‌سیدن آلگن ایدی. او ایچکی ایشلر وزیری و تورکستان تنظیمیه باشلیغی عنوانی‌ده مینگلرچه تورکنی قتل عام و مینگلرچه تورکی اثرلرنی(تاریخی بنالر و قول یازمه اثرلر) نابود قیلدی.
۴- حامد کرزای وقتی‌ده کوچی‌لر آتی‌ده یوزلب پشتون عایله‌سی تخار، قندوز، لیلی جولی و تورکستان توپراقلریگه ییرلشتیریلدی.
۵- اشرف غنی وقتی‌ده عینی پروژه جوده کوچلی شکلده دوام ایتیب اینگ ینگی بولیب اوتگن اویتلی حادثه‌ده بلخ حاکمی اورین باسری شجاع‌الدین شجاع کوچی‌لر آتی‌ده اونلب اوغان عایله‌سیگه قانونی یشش و قالیش قباله‌سینی امضاسی بیلن بیردی.
شونچه ظلملرگه قرشی افغانستان تورکی قوملری جمله‌دن اوزبیکلر، تورکمنلر، هزاره‌لر، قیزیل‌باش-افشارلر، تاتار، قزاق-قیرغیزلر، ایماق-بیاتلر و باشقه تورک‌سوی قوملر ملی مجادله و ستم‌گه قرشی کوره‌شنی توخته‌تیب قویمه‌دیلر.
بو قوملرنینگ اینگ بویوک ضرر کورگنی هم بویوکلیگی‌گه کوره، اوزبیک-تورکمن، هزاره…لر ایدی. قتل عام و چپاول دن باشلب، تجاوز و تعروض‌گه قدر مذکور قوملرگه فاشیست و دهشتچی قدرت طلب گروپلر تمانیدن روا کوریلدی.
افغانستان اوزبیکلرنینگ مدنیت اوچاغی
پنج‌شنه کونی ۱۲ دسمبر ۲۰۱۹ کابل ارگ ده بولیب اوتگن ییغین و بو ییغین اشتراچیلری‌نینگ یوزده توقسن توقیز فایزی افغانستان تورکی خلقلری (اوزبیک و تورکمن) بولگنی ۲۷۸ییل آلدینگی تورکلرنینگ حاکم بولگن توپراقلر ارکلریده ییغیلیشیب کینگش قیلگنلری حکایه‌سی روحیم‌گه جانلنتیردی.
البته سیز (اوقووچی) بیله‌سیزکه بوگونکی افغانستان دیب اته‌لگن توپراقده ییللر و عصلر بوییچه تورکلر حکم سوریب، اوزیدن تاریخ و مدنیتلر یادگار قوییب کیلگن. و بو توپراقده هنوز هم اونلب تورک شاه‌لری‌نینگ روحی سرگردان دیر.
کوشانی‌لر، یفتلی‌لر، خوارزمیلر، سلجوقیلر، غزنه‌لیلر، تیموریلر و بابریلرنینگ بوگونگچه تاریخی آثارلری بیلن حیاتی منه‌شو توپراقده اوتگنی‌دیک آرامگاهلری هم شوییرده یشه‌گنی مذکور ملک بیزنینگ ازلدن ابدگچه بوله‌دیگن آنه دیاریمیز ایکنلیگینی دلالت قیله‌دی.
ابوریحان البیرونی، دقیقی بلخی، سنایی غزنوی، ابن سینا، نوایی، گوهرشاد بیگیم، مشرب و باشقه مینگلب یازووچی شاعرلریمیزنینگ، منجم مخترع‌لریمیزنینگ مدنیت اوچاغی بولگن بو توپراقده اونیب-اوسگنی و اوقیب ایجاد قیلگنی ایسه ادعامیزنی باشقه بیر اثباتی دیر.
اوزبیکتیلیعلمیمرکزیملی_کوره‌ش نتیجه‌سی
ایندیکی شرایط‌ده هر انسان بیر اوی و هر اوی بیر حیات دیر. یعنی انسانلر ایسکی‌لردیک قوی صفت بولیب خیلمه خیل بولیب چوپان‌نینگ تیغی‌دن اوتیش وقتی اوتگن. بونگه بناً اوزبیکلریمیز و تورکمنلریمیزنینگ هم بیر قسمی اوزیگه بیریلگن طبیعی حق نیمه‌لیگینی په‌یقه‌گن ایکنچی اثباتی منه اوتگن کونگی ارگ‌ده بولیب اوتگن شعور قیناغی‌دن سوو ایچیب عدالت قعریده ایلدیز آتگن بیر ملی کوره‌ش نتیجه‌سی دیسم خطا بولمس.
بیز، اینیقسه میلادی ۱۹۶۵ و هجری ۱۳۴۳ اعتباری بیلن ملی کوره‌ش دیب حرکتلریمیزگه اسم قویسک، منطقلی بوله‌دی. نیگه دیگنده، ۱۹۶۵ ده رحمتلی شهیدطاهر بدخشی، رحمتلی شهر الله شهپر شهید و حرمتلی پروفیسور شرعی جوزجانی کبی شخصیتلر تشبثلری بیلن خلق دموکراتیک مرام‌نامه‌سی ۳ و ۴- سانلریده ییتی یاشینی تولدیرگن باله‌لرگه آنه تیلی‌ده تیکین و جبری تحصیل آلیش حکمی بیریلگن ایدی.
اوندن سونگ، ۱۹۷۸ ده (۱۳ییلدن سونگ) افغانستان اوزبیکلری آسمانیده اوچمس بیر یولدوز پارله‌دی. اونینگ پارلب کوزلرگه نور سالگنی تاثیرسیز ایمس‌لیگی و ملتیمیزنینگ اویغاغلیگینی اثباتی اوچون ینه “گوره‌ش” تورکمنلریمیزنینگ کوچینی سینه
ینه “گوره‌ش” تورکمنلریمیزنینگ کوچینی سینه‌دی و بو قاره تونگه نور ساچگن یولدوز گوره‌ش تورکیسی بیلن تینمه‌دی. ینه مدنیت آسمانی و کوپراق نورانی بولیشی مقصدیده، آته‌لریمیز “ظفر” گه اولگوردیلر. ظفر شونده‌ی جرنگلی و یاقیملی تمام بولگن ایدی که حتی هرکیم ظفرگه یول تاپیش اوچون اوز اورنی‌دن توره باشله‌دی. اوشنده اراده بیلن معنویت آسمانیده هنرلرینی ابدی پارلته‌یدیگنلریمیزدن ملا تاج محمد سرپلی، حضرت انتظار، داکتر عبدالله درمان، رحمتلی صابرعندلیب، رحمتلی عبدالحد سحر، رشیده ژاله، فضلحق یولچی، کاظم امینی و باشقه‌لر وجودگه کیلدیلر. کوککه پارله‌گن یولدوزگه اوخشب بو تیل و مدنیتیمیز اوچون فعالیت‌گه باشله‌گن یولدوز و گوره‌ش جریده‌لری مدنیت و اخبارات وزیرلیگی چوکاتی‌ده بوگونگچه دوام ایتماقده. اما صفت و محتوا نقطهء نظردن ایسکی پارلاق یولدوز و کورکم گوره‌ش ایمسلر…
سینما، تیاتر صحنه‌لری بوش تورمه‌دی. حضرت بایقرا، رحمتلی فیض‌الله فاضل، شهید استاد نظرمحمد جوشن، حرمتلی امان‌الله یلدرم، رحمتلی قورم صاحب، شفق صاحب، رحمتلی بیدار صاحب و باشقه‌لر فاریاب و باشقه ولایتلرده مینگلرچه تیلداشیمیز دوداقلریگه کولگی و یوزلریگه تراوت بغیشله‌گن بو چمه‌سی آلتمیش ییلنی ملی کوره‌ش نتیجه‌سی دیسم عدالت اوز ییرینی تاپگن بوله‌دی.
بونگه قوشیمچه، منه ایندی طالبان‌نینگ قاره ریژیمی‌دن سونگ بیزنینگ سینما-تیاتر، موسیقه بولیم‌لریمیز ایسکی طغیانگرلیک و جوشقین حالتینی ترک قیلگنی‌دیک، سیاسی عرصه‌ده هم بدخشی‌لریمیز توغیلمه‌دی. یولدوز و گوره‌ش جریده‌لری ایسکی جرقیره‌ب توریشینی قولدن بیرگنی‌دیک ادبیاتیمیزده هم باشقه قاری عظیم عظیمی، ایرگش اوچقونلری، نورالله تالقانلری توغیلمه‌دی. اما اولرنینگ ایزداشلری بولگن متین اندخویی بسرتده هم تیلی اوچون جان اوزمه‌ی ایزداشلرینی قیدیرماقده و لبیب ایسه حسرتلر دردیدن قلب کسللیکلرنی کیچیرماقده، واحدی بیر عالم بیلیمی بیلن اوچ قبتلی بیر بناگه ینگی نسل اوچون کتابلرنی ییغیب سرپلنی ینه مدنیت اوچاغی‌گه ایلنتیریش فکرینی هیچ هم ترک قیلمه‌گن.
شونچه مجادله بوشیگه کیتدیمی دیب قورقیب تورگن شرعی جوزجانی، توردی قل میمنگی، شهرانی و اونلب سیاست و ادب اربابلریگه امید ایشیگی آچیلیب، مملکت‌نینگ اینگ اعتبارلی مرکزی بولگن ارگ‌دن بیزگه اوزبیک تیلی ملی کونی و علمی مرکزی آچیلیش سیوینچی اوز تیلداشلریمیز تشبثی بیلن یوزیمیزگه کولیب قره‌دی.
اوتگن کونگی ییغینده استاد عزیزالله ارال‌نینگ بیاناتی و کیسکین جسارتلری ینه امید بغیشله‌دی و یازیشگه اونده‌دی. کوزیمیزگه هراتده نوایی اویغانیش دورینی قورگنی‌دیک ارال صاحب عزیز بولماقده. یاش بیلیم‌دان ایناغه‌میز اکبر دشتی‌نینگ بی‌مهابا و عینی حالده عالمانه صحبتلری کوزلریمیزنی یاشگه تولدیردی و شکرلر کیلتیریش وجیبه‌میز بولدی.
بو بیره‌مانه حرکت شونچه ییلدن بیری قیلیب کیلگن کوره‌ش اورته نطقه‌سی بولیب، بغریمیز کوتاریلیب یوزیمیزگه ظفر ییلی ایسیب، کونگلیمیزگه گوره‌ش جوشقینی اوریب، رویامیزگه بخت یولدوزی پارله‌دی.
حرمت بیلن
هاشم همدم
