انتخابات افغانستان؛ بازگشت اعتماد عمومی یا استقبال از بحرانی فراگیر
موسی جعفری، استاد روابط بین‌الملل در کابل در این مطلب نگاهی کرده به چالش‌های روند شمارش آرا انتخابات ریاست جمهوری افغانستان.
حق نشر عکسGETTY IMAGESمردم افغانستان در ۲۸ سپتامبر ۲۰۱۹ در حالی پای صندوق‌های رای حاضر شدند که انتخابات ریاست جمهوری سال ۲۰۱۴ و انتخابات پارلمانی ۲۰۱۸ تحت تاثیر مقیاس بزرگی از تخلف و تقلب انتخاباتی پیامدهای مأیوس کننده‌ای برای دموکراسی نوپای افغانستان داشته است و به تدریج این باور که امکان برگزاری انتخابات شفاف، سالم و عادلانه در افغانستان غیرممکن است، را تقویت کرده است.
در همین راستا مشارکت پایین مردم در انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۱۹ در شرایطی که پروسه صلح، صدای پای طالبان را تا پشت دروازه‌های ارگ به گوش می‌رساند، تامل برانگیز است و ضرورت بازگرداندن اعتماد عمومی به پروسه‌های دموکراتیک را بیش از هر زمان دیگری ایجاب می‌کند. در ظاهر تلاش‌های قابل توجهی صورت گرفته‌است تا پروسه انتخابات ریاست جمهوری در سال ۲۰۱۹ معیارهای مطلوب شفافیت را داشته باشد تا به سرنوشت انتخاب‌های پیشین دچار نشود. اعمال نظر مستقیم و علنی نامزدان ریاست جمهوری در انتخاب اعضای کمیسیون‌های انتخاباتی و ایجاد طرزالعمل‌های واضح رای‌دهی و شمارش آرای انتخابات با سیستم بیومتریک قدم‌های محکمی برای شفافیت در انتخابات بوده است.
در روز برگزاری انتخابات نیز تنها موضوع قابل توجه برای رای دهندگان و اصحاب رسانه حضور کمرنگ مردم پای صندوق‌های رای به ویژه در پایتخت کشور بود. تامین امنیت و مدیریت روند انتخابات دو نگرانی عمده در روز برگزاری انتخابات بود که ارگان‌های امنیتی با تمهیدات لازم در تامین امنیت انتخابات موفق عمل کردند و حملات پراکنده به مراکز رای‌دهی در ولایات مختلف کشور نیز نتوانست برگزاری انتخابات را به بن بست بکشاند و انتخابات با دو ساعت تمدید در نهایت با موفقیت تکمیل شد. کمیسیون مستقل انتخابات نیز با تدابیر لازم در روز انتخابات تصامیم و اقدامات فوری و ضروری را مطابق طرزالعمل‌ها و رویه‌های قانونی برای رفع نواقص و مشکلات فنی و عملی فرایند انتخابات انجام داد و روند انتخابات را مدیریت کرد.
- نتیجه انتخابات افغانستان؛ صدای پای بحران به گوش می‌رسد؟
- کمیسیون انتخابات افغانستان: تعدادی از دستگاه‌های بیومتریک ناپدید شده‌اند
با ختم زمان رای‌گیری و آغاز روند تجمیع و شمارش آرا، آزمون بزرگ کمیسیون مستقل انتخابات در تکمیل روند انتخابات و اعلام نتایج ابتدایی و نهایی نیز وارد مرحله مهم و دشواری شده است. در این مرحله برای اینکه انتخابات ریاست جمهوری مسیر دو انتخابات پیشین را طی نکند، حساسیت و اراده عمومی برای جلوگیری از تقلب و عملکرد بی‌نقص کمیسیون‌های انتخاباتی شرط های لازم و ضروری هستند. تحلیل وضعیت موجود و سناریوهای احتمالی می‌تواند سمت و سوی انتخابات ریاست جمهوری افغانستان به سمت تشکیل حکومتی دموکراتیک و یا فرو افتادن در بحرانی عمیق را مسیریابی کند.
حق نشر عکسGETTY IMAGESکاندیداهای ریاست جمهوری و شفافیت انتخابات
نقطه عطف مواضع نامزدان ریاست جمهوری در قبال شفافیت انتخابات را می‌توان در اعلام صریح پیروزی دکتر عبدالله عبدالله در دومین روز پس از انتخابات یافت. این اعلام اگر چه زودهنگام بود، اما ابتنای این پیروزی بر اطلاعات اولیه حاصل از شمارش آرا در محل‌های رای‌گیری، تاکتیک و راهکاری برای جلوگیری از تقلب‌های انتخاباتی نیز تحلیل می‌شود. مشاهده روند رو به رشد شمار آرا به ویژه در مناطق و ولایات به نسبت ناامن در روزهای پس از انتخابات، صدای دیگر نامزدان را نیز بلند کرد.
گلبدین حکمتیار، رحمت‌الله نبیل، لطیف پدرام و فرامرز تمنا کاندیداهایی بودند که به طور آشکار نسبت به عدم شفافیت در انتخابات معترض شدند. تا به حال انگشت اتهام تخلف و تقلب بیشتر به سمت آقای غنی و تیم “دولت‌ساز” بوده است و عملکرد کمیسیون مستقل انتخابات کمتر مورد نقد قرار گرفته است. در روزهای آینده با جمع‌آوری کامل صندوق‌های رای و تجمیع آنها در پایتخت، عملکرد کمیسیون نیز زیر ذره بین ناظران قرار خواهد گرفت و شفافیت پروسه محک جدی خواهد خورد. انتظار می‌رود آقای غنی چه به عنوان رئیس جمهور دولت وحدت ملی و چه به عنوان کاندیدای ریاست جمهوری سال ۲۰۱۹ در تحقق شفافیت و بازگرداندن اعتماد مردم به انتخابات نقش محوری ایفا کند. او واقف است که به طور کل مشارکت پایین در انتخابات زنگ خطر برای دموکراسی افغانستان را به صدا در آورده است و تاوان بی اعتمادی به نظام جمهوری پروسه‌های مهم دیگر نظیر صلح را نیز متاثر خواهد کرد.
- از صندوق تا اعلام نتایج؛ سفر یک رای در انتخابات افغانستان
- ‘برخی نامزدهای انتخابات افغانستان در تلاش خرید رای هستند’
کمیسیون مستقل انتخابات و برگ برنده ای به نام بیومتریک
کمیسیون مستقل انتخابات، پس از بحران انتخابات پارلمانی ۲۰۱۸ که در نهایت منتج به زندانی شدن ۱۰ عضو پیشین کمیسیون‌های انتخاباتی شد، تحت فشار زیادی قرار دارد و بیش از هر زمانی هر دو کمیسیون انتخابات و کمیسیون رسیدگی به شکایات در معرض قضاوت افکار عمومی قرار دارند و هراس از نفوذ‌پذیری و ناکامی در مدیریت سالم انتخابات بر عملکرد آنها سایه افکنده است. با وجود این، تفاوت اساسی عملکرد این دوره کمیسیون انتخابات با دوره‌های پیشین به دو عامل باز می گردد.
نخست اینکه کاندیداها در انتخاب اعضای کمیسیون‌های انتخاباتی سهم مستقیم داشته‌اند و دوم اینکه ترتیبات لازم برای کاربرد سیستم بیومتریک در انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۱۹ انجام شده است و مطابق طرزالعمل جمع‌آوری و شمارش آرا امکان تخلف و تقلب در انتخابات به حداقل رسیده است. بیرون ماندن آرای غیربیومتریک از چرخه انتخابات در صورت تحقق کامل، بازی برد-برد کمیسیون با رای‌دهندگان امیدوار به شفافیت در انتخابات است.
در روزهای اخیر فشارهای زیادی برای قبولاندن آرای غیربیومتریک به کمیسیون دیده می‌شود، به طور مثال رئیس مجلس سنای افغانستان، فضل هادی مسلمیار با لحن تهدیدآمیز، خواستار شمارش آرای غیربیومتریک شد که با واکنش‌های منفی زیادی در کشور مواجه شد. تا به حال کمیسیون انتخابات روی مواضع اصولی و مطابق با طرزالعمل‌های مصوب تاکید داشته است و باید دید تا تاریخ ۲۷ میزان در زمان اعلام نتایج ابتدایی پایبند به اصول خواهد بود یا خیر.
حق نشر عکسGETTY IMAGESبدون تردید خوشایندترین سناریو برای تکمیل انتخابات ۱۳۹۸ اعلام نتایج انتخابات منطبق با آرای بیومتریک است که می‌تواند تا حد زیادی از شائبه‌های تقلب انتخاباتی حداقل در روند شمارش آرای نهایی جلوگیری کند. تنها مانع احتمالی برای تحقق این سناریو مداخله مستقیم در روند کار کمیسیون انتخابات و تغییر رویه کمیسیون است که تا به حال نشانی از آن دیده نمی‌شود.
به هر دلیلی چنانچه روند شمارش آرا از مسیر اصلی آن منحرف شود و پای آرای غیربیومتریک به انتخابات باز شود، سناریوی محتمل بعدی امکان وقوع می‌یابد. مجموعه‌ای از ناامنی‌ها و نارضایتی‌های عمومی در جامعه که به مشارکت پایین مردم در انتخابات نیز منجر شده است و عدم برآورده شدن انتظارات برای برگزاری انتخابات شفاف، بن بست انتخاباتی جدیدی را به افغانستان تحمیل می‌کند و پیامد آن می‌تواند به تقابل نیروهای اجتماعی و افزایش تنش‌های داخلی و بحرانی عمیق‌تر منجر شود. سیگنال‌های هراس از چنین بحرانی را حتی می‌توان از لحن محتاطانه شرکای بین‌المللی افغانستان و سازمان ملل متحد درک کرد که به طور تلویحی خواهان شفافیت در روند شمارش آرا شده‌اند.
در نهایت باید خاطر نشان کرد که روزهای سرنوشت سازی در سپهر سیاسی افغانستان در حال سپری شدن است و اکنون که از لحاظ فنی با کمک سیستم بیومتریک امکان تشخیص آرای سالم فراهم است، برای اجتناب از بحران در پرتو انتخابات شفاف است که بازی حاصل جمع مثبت در رابطه میان رای مردم، کمیسیون انتخابات و حکومت آینده افغانستان رقم خواهد خورد.
