ظهیرالدین محمدبابراوزبیک ادبیاتی تاریخیده ایلک تنقیدچی!
(بابرنامه) موضوع ومضمون حهتدن تینگ ونظیری یوق تاریخی،سیاسی،اتنوگرفی،جغرفیایی عمده برچه علم وفنلرگه دایرمعلومات بیروچی دایرةالمعارفی اثر.
شواوچون هم،بواثرجهان ادییاتی نینگ بی بها اثرلری قطاریده جای آلیب،ییللراوتیشی بیلن جهان اراجانلی تیللرده ترجمه ایتیلیب،اونینگ حقیده تدقیقی وتحقیقی ایشلرآلغه آلینیب بارماقده. بواثرده،واقعه،جغرفیایی اعلاملروبشقه اونله ب موضوع ومضمونلردن تشقری،ایریم تاریخی،سیاسی،علمی واهل نفاست توغریسیده قیمتلی ریالیستیک حقیقتلرساده وروان تیل بیلن یازیلگن. قاله بیرسه یازووچی اوشبواثریده تنقیدی جهتدن هم ایریم واقعه وشخصلرحقیده تنقیدی فکریوریته دی. جمله دن بیز،اونینگ امیرعلیشیرنوایی حقیده حقیقی -تنقیدی فکرلریازه دی.
امیرعلیشیرنوایی حقیده:
“ینه علیشیربیک نوایی ایدی،بیگی ایماس ایدی،بلکی مصاحبی ایدی. کیچیک لیگیداهم مکتب ایکاندورلار. خصوصیت بسیارایکاندوربیلمان نی جریمه بیله سلطان ابوسعیدمیرزاهری دین اخراج قیلدی. نیچه ییل کیم سمرقندغه باردی،نیچه ییل کیم سمرقندده ایدی،احمدحاجی بیک مربی ومقوی سی ایدی. علیشیربیک نینگ مزاجی نازکلوک بیله مشهوردور. ایل نزاکتینی دولتی نینگ غروریدن تصورقیلورایردیلار. انداق ایمس ایکاندور.
بوصفت انگاجبلی ایکاندور.سمرقند ته ایکانداهم اوشمونداق نازک مزاج ایکاندوررعلیشیربیک نظیری بوق کیشی ایردی. ترکی تیل بیله تاشعرآیتیب تورلار،هیچ کیم انچه کوپ و خوب آيتقان ایماس. آلتی مثنوی کتاب نظم قیلیب تور،بیشی خمسه جوابیدا،ینه بیری منطق الطیروزنیدا،لسان الطیر آتلیق. تورت غزلیات دیوانی ترتیب قیلیب تور:غرایب الصغر،نوادرالشباب،بدایع الواسط،فوایدالکبر،یخشی رباعیاتی باردور.
ینه بعضی مصنفاتی بارکیم یومذکوربولغان لارغه باقه،پستراق وسست راق واقع بولوبتور. اول جمله دین انشالارینی مولاناعبدالرحمن جامی غه تقلیدقیلیب،جمع قیلیب تور،حاصل کیم هرکیم گاهرایش اوچون هرخط کیم بیتیب تور ،ییغیشوروبتور. ینه میزان الاوزان آتلیق عروض بیتیب دور. بسیارمدخول دور. ییگیرمه تورت رباعی وزنیدا،تورت وزنداغلط قیلیب تور. بعضی بحورنینگ اوزانیده هم یانگلیب تور. عروض غه متوجه بولغان کیشیگا معلوم بولغوسیدور. فارسی دیوان هم ترتیب قیلیب تور. فارسی نظمدا فانی تخلص قیلیب تور. بعضی ابیاتی یامان ایماستور.ولی اکثری سست وفرودتور. ینه موسیقی دایخشی نیمه لارباغلابتور،نقش لاری ویخشی پیشرولاری باردور.
اهل فضل واهل هنرغه علیشیربیگ چه مربی ومقوی معلوم ایماس کیم هرگزپیدابولمیش، بولغای.استادقل محمدوشیخ نایی وحسین عودی کیم سازداسرآمدایردیلار،بیک نینگ تربیت وتقویتی دین مونچه ترقی وشهرت تاپتیلار. استادبهزادوشاه مظفرتصویردابیک نینگ سعی واهتمامی بیله مونداق مشعورومعروف بولدیلار. مونچه بنای خیر مهم اول قیلدی،کم کیشی مونداق موفق بولمیش بولغای. اوغول وقیزواهل وعیالی یوق عالمنی طوری فردوجریده اوتکاردی.اوایل،مهردارایدی.اواسط بیک بولوب نیچه محل استراباد ته حکومت قیلدی. اواخرسپاهلیقنی ترک قیلدی. میرزادین نیمه آلماس ایدی،بلکه ییلدامیرزاغه کلی مبلغ لارپیشکش قیلورایدی. سلطان حسین ميرزا استرابادچریکی دن یانغاندا،استقبال غه کیلدی،میرزابیله کوروشوب قوبغونچه
بیرحالتی بولدی،قوپالمادی کوتاریب ایلتی لار. طبیب لاراصلاتشخیص قیلالمادی بار. تانگلا سیغه اوق تینگری رحمتیغه باردی. بیر حسب حال واقع بولوبتور.
بودردایله که اولارمین مرض چوظاهرایماس
طبیب لاربوبلاغه نی چاره قیلغای لار؟”
***
(بابرنامه/ظهیرالدین محمدبابر/هدایت الله هدایت/میرزاالوغ بیک فرهنگی انجمن نشریاتی/1887/مزارشریف/236-37بیتلر.
