محمدالله وطندوست:
قسقه سوز نوایی وبابر حضرتلرینینگ توغوم کون انتر نیتی کنفرانس لریده
اوغانستان مورخلرینی دستوری انحرافلری حقیقتلر بیانی دن
امیر الکلام نظام الدین امیر علیشیر نوایی و اولوغوار شاهنشاه ظهیر الدین محمد بابرنینگ توغیلگن کون لری مناسبتی بیلن بو پروگرام و محفل نی یۉلگه قۉیگن جناب لرگه سپاس و احترامیم نی تقدیم قیله من. ایتماقچی من که، مېن بو ایکی اولوغوار کیشی حقلریده مفصل صحبت قیلماقچی ایمس من. اما ایسلشیم کیره ک که، رسمی تاریخچی لر رحمتلی غبار دن تا مرحوم صدیق فرهنگ و علی احمد کهزاد کبی لرگچه، هیچ قیسی سی امیر علیشیر نوایی و ظهیر الدین محمد بابر حقیده هیچ قنده ی فایده لی معلومات بیر گن لری یوق. اولر فقط بیر ایکی پراگراف گینه یازیب، اوتیبدی لر، خلاص! ایکاو لری بیگانه بولسه لر و بو ملککه هیچ قندی علاقه لری بولمسه، گویا.
حال بو که، نوایی هرات ده توغیلگن، اوشه شهرده وزارت گه ییتشگن و اۉلگنیدن سۉنگ اۉشه ییرده تورپاققه تاپشیریلگن. بابر پادشاه هم کابل ده ییگرمه بیر ییل مستقیم سلطنت قیلگن و شو شهرده مقبره سی و باغی بو کون گچه کته شهرت ده ایگه بولگن. بو اولوغوار کیشی لرنی تانیتشیده بیر مرحوم عبدالحی حبیبی “افغانستان تاریخی” کتابی ده نسبتاً مفصل راق معلومات بیرگن و او لر نینگ فرهنگی و ادبی شخصیتلری نی هم بیر آز تانیتگن.
شونی هم ایسلش کیره ک که محترم پروفیسور شرعی جوزجانی، کاندید اکادمیسین دکتور یعقوب واحدی، دکتور شفیقه یارقین، محمدحلیم یارقین، محترم محمد همایون سرخابی، مرحوم عبدالله کارگر اندخوئی، دکتور محمد عالم لبیب، عبدالله روئین، محمد عالم کوهکن، استاد رحیم ابراهیم، نورالله آلتای، دکتور صالح محمد راسخ، ذکرالله ایشانچ و بیر قطار باشقه اوزبیک و تورکمن ضیاءلی لر بو اولوغوار کیشی لرنینگ تورلی قیره لری معرفی سیده کته ایشلر قیلگن لر.
نوایی و بابر ایکی بویوک تاریخی شخصیت، سیاست و فرهنگ اربابی و قلم و قیلیچ ایگه لری فبروری آییده توغیلگن لر. هر بیریسی اوز لریدن تحسین و تمجیدگه سزاوار و بوگونگی نسل فخرلنسه ارزیگولی بویوک یادگارلیکلر قالدیریب کیتگن لر.
امیر علیشیر نوایی، سلطان حسین میرزا بایقرا نینگ یقین دوستی و اونینگ مقتدر وزیری ایدی. اولردیک بویوک ایشلر قیلگنلر نظیری آز بولیب، اولر بیلن مقایسه بوله آله دیگن پادشاه و وزیر تاریخ ده کمدن-کم دیر . اول ذات، وزارت مقامی نی خلققه خدمت قیلماق وسیله سی قیلیب، خلق اوچون آسایش و عدالت نی تامینلش ده بو مقام دن فایده لنگن. بو اولوغوار کیشی تورکی چغتائی (ایسکی اوزبیکچه) ادبیاتی نی 30 گه یقین منظوم و منثور اثر یره تیب، یوکسه لیش و ترقیات نینگ یوقاری چوقی لریگه کوتردی. بو اثر لر اوزبیک، تورکمن شاعرلر، یازووچی لر و ضیا لی لر گه پارلاق یول آچیب بیرگن . امیر علیشیر نوایی شرق ادبیاتی نینگ پارلاق یولدوز لری دن بیری بولیب، فردوسی، مولوی، حافظ و سعدی کبی لر بیله بیر حساب لنه دی . علیشیر نوایی علم، هنر و فن ارباب لرینی اوز حمایه سی آستیگه آلیب، تیموری دورنی شرق اویغانیشی(رنسانسی) گه ایلنتیریشده اولکن و اساسی رول اوینه گن. بو عظمت لی شخصیت، تاریخ ده مثل‌سیز و تکرارلنمس بیر ذات دور. بونینگ اوچون، او ذات تعظیم و تکریم گه سزاوار بولیب، اونینگ بای علمی و ادبی میراثی بوگونگی و کیله جک نسللر اوچون افتخار و الهام منبع سی دور .
بو میراث لر نی حاضرگی یاشلر همده کیله جک نسل لرگه هر تمان له مه تانیتیش و اول عالیجناب ذات نینگ روحی نی شاد قیلیش برچه ضیا لی لریمیز بورچی دیر.
ظهیر الدین محمد بابر بویوک شاهنشاه، عدالتلی و فرهنگ پرور امپراطور ایدی. قلمروی فرغانه دن دهلی گچه یاییلگن ایدی. بابر پادشاه کابلستان، قندهار، غزنی، بدخشان و هند یورتی ده نظیری کم پادشاه بولیب، همه خلق لر گه بیر سان خدمت قیلگن و تساهل و تسامح بیلن تورلی مذهب لر، تیل لر و فرهنگ لر اورته سی ده تینگلیک و عدالت نی بر قرار قیلگن. بابر پادشاه نازک خیال شاعر و ریالیست یازووچی صفتیده قیمتلی اثر لر یازیب میراث قالدیرگن.
بابرپادشاه عجایب کوچلی خاطره نویس صفتیده، “بابرنامه” سیده حادثه لر و حالت لر نی انسان نی حیرت گه ساله دیگن درجه ده چین، انیق و حقیقی یازگن. بابر شاه فتح لر و شکست لر،کامیابلیک و ناکام لیک لرینی و حتی شخصی کم چیلیک لرینی جدا انیق توضیح بیرگن. بونده ی ایشنی انسان بیر شاه و امپراطوردن هیچ قچان کوتمه ی دی.
بابر کوچلی و فاتح شاهنشاه صفتیده، پرتگال استعماری کوچلری نی اوچ قتله بمبی ده یینگیب، پرتگال پادشاه سی فیلیپ نی بابری امپراطورلیک بیلن دوست لیک مقاوله نامه نی امضا قیلیش گه مجبور قیلدی. بو مقاوله تاریخی لحاظدن، شرق و غرب اراسیده گی بیرینچی مقاوله حساب لنه دی.
بابر عدالت گستر شاهنشاه، نازک خیال شاعر، ریالیست یازووچی، ینگی خط و بیر نیچه اولچاو بیرلیگی مخترع سی، موسیقیدان و اوروش فنی گه اوته وارد کیشی صفتی ده تانیله دی. اول کیشی شخصیتی نینگ آچیلمه گن تمانلری کوپ. دیمک، بو اوچون هنوز هم تحقیق و ایزله نیش گه سزاوار ایشلر کوپ. بو ایش دنیا بوییچه برچه بابرشناسلر، جمله دن اولکه میز عالملر و قلم کش لری آلدیده تورگن بورچ دیر.
مین نوایی ، بابر و باشقه شو کبی فرهنگی ،علمی و هنری ذات لر نینگ اثر لری نی چاپ و ترقتیشی نی کیله جک نسل لرنی بو ارزش لی میراثی میز گه آشنا قیلماق نی ففتا و باشقه فرهنگی انجمن لر نینگ بیر اساسی ایش و بورچی دیب اویله ی من . صحبت نی قیسقه قیله من. سیز عزیز یورتداش لر و بزرگوار فرهنگ سیور لر ساغ و سلامت بولینگ لر.
