بازگشت ژنرال دوستم به کابل؛ رویدادی که ناممکن به نظر می‌رسید
حق نشر عکسAFPژنرال عبدالرشید دوستم یکشنبه (۳۱ سرطان/تیر) و همزمان با بیستمین روز تظاهرات گسترده ضد دولتی در ولایت‌های شمالی افغانستان وارد کابل شد.
شاید کمتر کسى در دولت وحدت ملى افغانستان تصور مى‌کرد که روزى ژنرال دوستم با تشریفات ویژه دولتى از تبعید خود خواسته به کابل برگردد و دوباره صلاحیت‌ها و اختیارات قانونی‌اش را به عنوان معاون اول ریاست جمهوری عهده‌دار شود. بسیارى معتقد بودند که ژنرال دوستم حداقل تا پایان دوره ریاست جمهوری اشرف غنی نمی‌تواند بار دیگر بر کرسى معاونت اول ریاست‌جمهورى تکیه بزند.
شاید بسیاری به دلیل اختلافات شدید میان آقای دوستم و آقای غنی، اتهامات بدرفتاری جنسی با احمد ایشچی، و ممانعت از فرود هواپیمای حامل آقای دوستم در فرودگاه مزارشریف فکر می‌کردند که بازگشت آقای دوستم دیگر ناممکن شده است. خود آقای دوستم هم گفته بود که کسانی مانع برگشت او به افغانستان می‌شوند.
ژنرال دوستم درست ١٤ ماه پیش و در گرماگرم اختلافات با رئیس‌جمهىورى به ترکیه رفت. اختلافاتی که شروع آن به ۴ سال پیش، یعنی بالافاصله بعد از آغاز به کار دولت وحدت ملی بر می‌گردد. دولت افغانستان همواره گفته است که آقای دوستم برای درمان به ترکیه رفت.
- ژنرال دوستم پس از ورود به کابل از هوادارانش خواست به اعتراضات پایان دهند
- ایشچی: برای اجرای عدالت تا سطح بین‌المللی هم اقدام می‌کنم
حق نشر عکسAFPاما اوج اختلافات که به تعبیر بسیاری به تبعید معاون اول رئیس‌جمهوری به ترکیه منجر شد زمانی بود که آقای دوستم پس از یک سوء قصد نافرجام به جانش، اشرف غنی را به قوم‌گرایی متهم کرد و علنا از نداشتن اختیارات لازم در دولت و سهم کمتر از قدرت شکایت کرد. آقای دوستم همچنین مشاور امنیت ملی را که از افراد نزدیک به رئیس جمهوری است، به سازماندهی سوء قصد متهم کرد.
درهمین گیرودار بود که اتهامات سنگین آدم‌ربایی و آزار و اذیت جنسی علیه آقای دوستم از سوی احمد ایشچی، از مخالفان سیاسی او، مطرح شد. اتهاماتی که دفتر آقای دوستم آن را بی اساس و یک توطئه سیاسی خواند. آقای ایشچی همواره گفته تازمانی که عدالت تامین نشده، برای پیگیری پرونده اش حاضر است تا سطح بین‌المللی هم اقدام کند.
به گفته نزدیکان آقای دوستم، اشرف غنی که برای به قدرت رسیدن به آرای ازبیک ها نیاز داشت، بعد از پیروزی در انتخابات ۱۳۹۳ همواره تلاش کرد تا ژنرال دوستم را به حاشیه براند. تلاش‌هایی که دوسال بعد از انتخابات نتیجه داد و سرانجام منجر به تبعید خودخواسته ژنرال دوستم به ترکیه شد.
ظهور و بازداشت قیصاری
آقای دوستم اما در ۱۴ ماهی که در ترکیه اقامت داشت همواره تلاش کرد که جای خالی او در میان هوادارانش در مناطق ازبیک‌نشین حس نشود. او وضعیت را از راه دور مدیریت کرد و نظام الدین قیصاری از فرماندهان محلی را به عنوان نماینده ویژه‌اش در فاریاب تعیین کرد. نماینده‌ای که بسیار زود توانست با رهبری نیروهای خیزش مردمی و انجام عملیات‌های موفقیت‌آمیز علیه گروه‍‌های شورشی در فاریاب، جایگاهش را تثبیت و جاى خالى آقای دوستم را در شمال به نحوی پر کند.
حق نشر عکسREUTERSبرای اشرف غنی که تازه پس از رفتن ژنرال دوستم داشت نفس راحت می‌کشید، تحمل ظهور فرمانده نیرومند دیگر در این منطقه کار بسیار سختی بود. او در یک اقدام جسورانه که به اعتقاد بسیاری پیامدهای احتمالی آن را دست کم گرفته بود، دستور بازداشت نظام الدین قیصاری را صادر کرد. آقای قیصاری متهم است که مقام‌های امنیتی در فاریاب را تهدید به مرگ کرده و به آنها دشنام داده است. از دیگر اتهامات آقای قیصاری نقض حقوق بشر و آزار و اذیت مردم در فاریاب است. بسیاری اقدام آقای غنی برای حذف نماینده رهبر بلامنازع ازبیک‌ها را در فاریاب دست کردن به لانه زنبور توصیف کرده‌اند.
به نظر می‌رسد که آقای غنی احتمالا تصورش این بوده که واکنش‌ها به این دستگیری شاید درحد اعتراضات کوچک، پراکنده و قابل کنترل باشد. اما این اقدام آقای غنی باعث شد تا نزدیکان ژنرال دوستم با حمایت متحدان سیاسی او از جمله محمد محقق، معاون ریاست اجرائیه دولت وحدت ملی، و عطا محمد نور، والی پیشین بلخ با استفاده از نارضایتی عمومی ازبیک‌ها، مردم را علیه آقای غنی بسیج و خواسته های بیشتری از جمله بازگشت ژنرال دوستم را مطرح کنند.
اعتراضاتی که دامنه‌اش گسترده شد
اعتراضات که از فاریاب شروع شد به چند ولایت در شمال، شمال شرق و شمال غرب افغانستان گسترش یافت. نگرانی‌ها درباره اعتراضات پس از آن جدی شد که معترضان تنها راه‌های ارتباطی با گذرگاه‌های مرزی آقینه، حیرتان و شیرخان با آسیای میانه را که در واقع شاهرگ‌های اقتصادی افغانستان است، بستند.
به لطف بیست روز تظاهرات گسترده و حمایت رهبران ائتلاف ملی برای نجات افغانستان از معترضان و افزایش فشار این رهبران بر دولت بود که اشرف غنی سرانجام کوتاه آمد و حاضر شد با ژنرال دوستم وارد مذاکره شود. پس از دو هفته مذاکرات فشرده در آنکارا، دولت که خود ژنرال دوستم را به ترک افغانستان وادار کرده بود، خود زمینه آنچه بازگشت آبرومندانه و پیروزمندانه او خوانده می شود، را فراهم کرد.
حق نشر عکسGETTY IMAGESآقای دوستم که قبل از ترک افغانستان، حتی اجازه رفتن به دفتر کارش را هم نداشت، پس از ورود به کابل مستقیما به دفتر کارش رفت تا در مراسمی که به استقبال او برگزار شده بود سخنرانی کند. لحن آقای دوستم در این سخنرانی آشتی جویانه بود و او حمایت خود از برنامه‌های دولت از جمله طرح صلح با طالبان را اعلام کرد. بعید به نظر می‌رسد که اختلاف‌های رئیس‌جمهوری با معاون اولش رفع شده باشد. ولی احتمالا مخاطب این بخشی از سخنان او شرکای بین المللی افغانستان است که گفته می‌شود نگران نقش منفی رهبران سیاسی منتقد دولت مثل آقای دوستم در اجرای برنامه‌های دولتی هستند.
حالا که آقای دوستم ظاهرا مقتدرتر و محبوب‌تر از پیش وارد افغانستان شده، نقش او در تحولات سیاسی پیشرو مثل انتخابات پارلمانی و ریاست جمهوری مهم خواهد بود. آقای دوستم در دوران اقامتش در ترکیه، با محمد محقق از رهبران هزاره و عطامحمد نور از رهبران تاجیک ائتلاف سیاسی زیر عنوان “ائتلاف نجات برای افغانستان” را تشکیل داد. ائتلافی که گفته می شود در چند روز آینده در کابل رسما اعلام موجودیت خواهد کرد. هرچند ائتلاف‌هاىی مثل این در گذشته هرگز پایدار نبوده ولى چیزی که این بار ممکن است رهبران به اصطلاح “پادشاه ساز” را دور هم نگهدارد، نارضایتى شدید آنها از سیاست و عملکرد دولت اشرف غنی است.
