نقاشی چهره قربانی حمله حزب اسلامی، مقابل خانه حکمتیار
حق نشر عکسARTLORDS/FBبه یاد آوردن خاطرات تلخ گذشته که یکی از آن یادکرد از قربانیان جنگ است، کار پیچیده و دشواری می‌تواند باشد. این یادآوری از یک‌سو ممکن است موجی از احساسات از جمله غم، اندوه یا شرم را در انسان برانگیزد و از سوی دیگر می‌تواند خوشه‌های خشم و انتقام را بارور کند.
اما فراموش کردن آن هم به همان اندازه می‌تواند دشوار باشد. اگر فراموش شود، پس چگونه می‌شود درس‌های دردناک گذشته را به نسل‌های آینده منتقل کرد؟
تلاش گروه “هنرسالار” که عکس‌هایی از این قربانیان را بر دیوارهای در کابل نقاشی می‌کند، شاید طرح همین پرسش باشد.
این گروه که از چهارسال به اینسو به جان دیوارهای بتونی امنیتی کابل افتاده، این بار به مناسبت روز هشتم مارس، روز جهانی همبستگی زنان در مقابل خانه گلبدین حکمتیار، رهبر حزب اسلامی که با دولت افغانستان صلح کرده، عکس حمیده برمکی را با تکه‌شعری از فروغ فرخزاد، شاعر فقید ایرانی نقاشی کرد.
حمیده برمکی که مسئول بخش کودکان کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان بود، با تمام اعضای خانواده (همسر و چهار فرزندش) در سال ۲۰۱۱ در یک حمله انتحاری در شهر کابل جان دادند. هشت نفر دیگر نیز در این رویداد کشته شدند. حزب اسلامی حکمتیار مسئولیت این حمله را بر عهده گرفت.
امید شریفی از بنیانگذاران “هنرسالار” به بی‌بی‌سی فارسی گفت چهره خانم برمکی با هدف یادآوری قربانیان “جنایات جنگی و ضدبشریت” نقاشی شده است که به گفته او تاکنون هیچ پاسخگویی برای این “جنایات” نبوده است.
او گفت: “ما می‌خواهیم با استفاده از هنر خود، صدایی برای قربانیان این جنایات شویم. صدای عدالتی که به گوش کسانی که باداری (اربابی) می‌کنند، برسد. تا وجدان‌‌شان را آزار دهد؛ خواب را از چشمان‌شان برباید. تا حداقل بدانند که مردم افغانستان یادشان نرفته است.”
این گروه داوطلب که دست‌کم ۶۵ فعال مدنی و هنرمند عضو آن هستند، پس از پرداختن به موضوعات اجتماعی از جمله مبارزه با فساد، شورش‌گری و نقش زنان در نهادهای امنیتی، حالا به مسئله عدالت انتقالی تمرکز دارند. موضوعی که در افغانستان، با درنظرداشت شرایط کنونی، طرفداران و مخالفان خود را دارد.
خیلی‌ها در کابل به این باورند که حافظه تاریخی مردم پس از دهه‌ها جنگ آسیب دیده و رویدادها و اتفاقاتی که در چهارسوی آنها رخ می‌دهد را به زودی فراموش می‌کنند. دیوارهای امنیتی کابل که حالا جزو انکارناپذیر زندگی شهری ساکنان این شهر شده، به نظر می‌رسد با طرح‌های گرافیتی، نقاشی و دیوارنگاری به دیوار یادداشت‌ها و خاطره‌ها بدل می‌شود.
- فردی که به سوی حکمتیار کفش پرتاب کرد، از زندان آزاد شد
- گلبدین حکمتیار؛ چهره متفاوت با حزبی متفاوت
- معترضان در کابل خواهان محاکمه گلبدین حکمتیار شدند
صلح با چه قیمتی؟
هفت سال پس از آن انفجاری که جان خانم برمکی را گرفت، گلبدین حکمتیار در پی امضای توافقنامه صلح با حکومت افغانستان که به حذف نامش از فهرست تحریم‌های سازمان ملل و پایان زندگی ۱۵ساله پنهانی‌اش انجامید، وارد کابل شد.
امید شریفی با بیان این که دولت می‌تواند برخلاف خواست مردم با هر کسی یا گروهی که خواست صلح کند، افزود که “اما مردم افغانستان هرگز عاملان جنایات ضد بشریت را نه می‌بخشند”.
برای سیما سمر، رئیس کمیسیون حقوق بشر افغانستان، که همکار حمیده برمکی بود، امضای این توافقنامه یادآور خاطره تلخ از دست دادن همکارش بود.
نخستین واکنش او چنین بود: “من با این توافق با حکمتیار چهره همکارم (خانم برمکی) را به یاد می‌آورم. من اکنون به حیث قربانی گپ می‌زنم و فراموشی این رنج بسیار دشوار است.”
حق نشر عکسGETTY IMAGESامضای توافقنامه صلح در بدل برقراری آتش‌بس با دولت کابل، به گلبدین حکمتیار که به ارتکاب جرایم جنگی و جنایات ضد بشریت متهم است، مصونیت قضایی داده است. علاوه بر آن، مجلس افغانستان در سال ۲۰۰۷ طرحی موسوم به “مصالحه ملی” را تصویب کرد که بر مبنای آن گروه‌های درگیر در جنگ‌های داخلی افغانستان از پیگرد قانونی معاف شدند.
گروه‌هایی دخیل در جنگ‌های داخلی دهه نود میلادی متهم اند که در نتیجه نبردها میان آنها، هزاران غیرنظامی جان خود را از دست دادند و بخش‌های بزرگ از شهر کابل تخریب شد.
دیده‌بان حقوق بشر نیز در واکنش به این توافقنامه بیانیه‌ای را منتشر کرد که در آن آمده بود که “بازگشت گلبدین حکمتیار، یکی از بدنام‌ترین مظنون جنایات جنگی افغانستان، فرهنگ معافیت از مجازات در این کشور را تقویت می‌کند” و به گفته این نهاد، همین موضوع در مورد دیگر “جنگسالاران” افغانستان نیز صدق می‌کند که به قدرت بازگشته‌اند و از سال ۲۰۰۱ تا حالا در “تلاش پاک کردن” تصویر خود بوده‌اند.
آقای حکمتیار و حزب او همواره، از جمله در مصاحبه با بی‌بی‌سی اتهام‌هایی مبنی بر نقض حقوق بشر را رد کرده است. دو ماه پیش، آقای حکمتیار در پاسخ به این پرسش خبرنگار تلویزیون خصوصی طلوع که آیا او با “خانواده برمکی” همدردی دارد یا نه، گفت: “ما با هر خانواده‌ای که در اثر حادثه مشابه صدمه می‌بینند، همدردی داریم”.
رهبر حزب اسلامی افزود: “ما تنها مسئولیت عملیاتی را بر عهده می‌گیریم که طبق برنامه حزب توسط افراد متعهد حزب به خاطر اهداف مشخص انجام شده باشد. اما مسئولیت عمل هر فرد حزب را البته نه به حزب راجع است و نه حزب می‌تواند مسئولیت هر فرد را بر عهده بگیرد.”
حق نشر عکسARTLORDS‘پرواز را به خاطر بسپار’
در عکس نقاشی شده حمیده برمکی پاره‌ای از شعر فروغ فرخزاد نیز دیده می‌شود: “پرواز را به خاطر بسپار…”.
گروه هنرسالار در کنار یادآوردی و دادخواهی برای قربانیان، می‌خواهد با استفاده از هنر از جمله نقاشی و تئاتر از دستاوردهای فعالان حقوق بشر و افراد دیگری که در راستای عدالت اجتماعی فعالیت کردند و قربانی شدند، قدردانی کند.
ناظران بر این باورند که هنر می‌تواند تأثیر شگرفی بر نگاه و اندیشه مردم یک جامعه بگذارد. همچنین، به کارگیری از هنر در روند عدالت انتقالی، ممکن است برای قربانیان فضای مطلوبی برای اشتراک گذاشتن تجربیات شان فراهم کند.
آقای شریفی می‌گوید: گروه هنرسالار می‌خواهد برای فعالان مدنی این پیام را برساند که مردم به نیکی می‌دانند که آنها در شرایط دشواری فعالیت می‌کنند و کارکردهای آنها به فراموشی سپرده نخواهد شد.
حق نشر عکسOMIDSHARIFI/FBشهروندان در کابل انتقادهایی هم به نحوه کار این گروه داشته‌اند.
یکی از انتقادها که دو سال پیش بین کاربران شبکه‌های اجتماعی دست‌به‌دست شد، طرحی است که روی یکی از دیوارهای کاخ ریاست جمهوری افغانستان از سوی این گروه نقاشی شده است.این طرح چند فرد را نشان می‌دهد که انگشت شان را به سوی شهر نشانه گرفته‌اند و عبارت‌های “ما ترا می‌بینیم… رشوت‌خور بی ایمان است.” هم در آن نگاشته شده است.
منتقدان این طرح می‌گویند که به نظر می‌رسد که از سوی ارگ به سوی مردم این انگشت‌ها نشانه گرفته شده است، در حالی که این انگشت‌ها باید به سوی دولت نشانه گرفته می‌شد. گروه هنرسالار در پاسخ این انتقادها می‌گوید که از آن طرح سوء برداشت شده است.
